Σερβία – Κόσοβο: έτοιμοι για αλλαγή συνόρων

Καταιγιστικές εξελίξεις προμηνύονται τους επόμενους μήνες στη Βαλκανική, καθώς σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις η Σερβία και το Κόσοβο σκέφτονται να προχωρήσουν (ίσως μέχρι τον Νοέμβριο) σε συμφωνία για ανταλλαγή εδαφών, η οποία θα επιτρέψει την αναγνώριση της αποσχισθείσας επαρχίας από το Βελιγράδι ως ανεξάρτητου κράτους. Σύμφωνα με πληροφορίες από τις Βρυξέλλες, το Βελιγράδι και την Πρίστινα, οι συζητήσεις μεταξύ του σέρβου προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς και του κοσοβάρου ομολόγου του Χασίμ Θάτσι φαίνεται να είναι πολύ πιο προχωρημένες από όσο θεωρούν οι έξωθεν παρατηρητές. Η πορεία των συνομιλιών δεν θα είναι φυσικά ευθύγραμμη. Μόλις προχθές οι κ.κ. Βούτσιτς και Θάτσι επρόκειτο να έχουν συζήτηση επί του ζητήματος υπό την αιγίδα της Φεντερίκα Μογκερίνι στις Βρυξέλλες. Ωστόσο, οι δύο άνδρες είχαν χωριστές συναντήσεις με την ύπατη εκπρόσωπο της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική, αλλά τριμερής συνάντηση δεν πραγματοποιήθηκε. Ο κ. Βούτσιτς αρνήθηκε να συναντηθεί με τον κ. Θάτσι, καθώς η σερβική πλευρά έκρινε ότι η κοσοβαρική επιδιώκει να προκαταλάβει τις εξελίξεις. Παράλληλα, η πολυαναμενόμενη (για χθες) ομιλία του κ. Βούτσιτς στο Βόρειο Κόσοβο ετέθη εν αμφιβόλω, λόγω και ανησυχιών για την ασφάλειά του.

Η ιδέα περί συνοριακών προσαρμογών ευνοήθηκε από τη στροφή των Ηνωμένων Πολιτειών υπέρ αυτού του σεναρίου που φέρεται να περιλαμβάνει ανταλλαγή του Βορείου Κοσόβου με περιοχές με αλβανικό πληθυσμό στην κοιλάδα του Πρέσεβο στη Νότια Σερβία. Διπλωματικές πηγές σημείωναν ότι η Γαλλία διάκειται θετικά στην ιδέα, ενώ η Γερμανία εμφανίζεται διχασμένη. Η Ανγκελα Μέρκελ εμφανίστηκε πιο διαλλακτική έπειτα από πρόσφατη τηλεφωνική συνομιλία της με τον Ντόναλντ Τραμπ, σε αντίθεση με τον υπουργό Εξωτερικών Χέικο Μάας που επαναλαμβάνει την αντίθεσή του σε αλλαγή συνόρων.

Η Ουάσιγκτον θεωρεί ότι, στο πλαίσιο της προσαρμογής τής πολιτικής της προς την Ευρώπη, πρέπει να κλείσουν ανοιχτά μέτωπα. Στα Βαλκάνια, το πρώτο βήμα ήταν η συμφωνία των Πρεσπών για το Μακεδονικό. Η επίλυση των διαφορών Σερβίας – Κοσόβου είναι ένα δεύτερο βήμα, που θα επιτρέψει παράλληλα ένα στενότερο φλερτ Ουάσιγκτον – Βελιγραδίου και ίσως τη χαλάρωση του ασφυκτικού εναγκαλισμού του δεύτερου από τη Μόσχα. Η Ρωσία δεν έχει εκδηλωθεί δημοσίως, πέραν κάποιων λιτών δηλώσεων του υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ υπέρ του σεβασμού του Ψηφίσματος 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο η ίδια θεωρεί ότι εγγυάται την εδαφική ακεραιότητα της Σερβίας με το Κόσοβο ως αναπόσπαστο μέρος. Ωστόσο, ευρωπαίοι διπλωμάτες έλεγαν ότι η Μόσχα ίσως να μην είναι τόσο αρνητική εφόσον οι ευαισθησίες της ληφθούν υπ’ όψιν.

Οι ίδιες πληροφορίες αναφέρουν ότι ο κ. Θάτσι σχεδιάζει να φέρει μια τέτοια συμφωνία σε δημοψήφισμα περί τον προσεχή Φεβρουάριο (10 χρόνια μετά τη μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας), ώστε οι σχετικές διαδικασίες, που περιλαμβάνουν εγκρίσεις και από τον διεθνή παράγοντα, να έχουν ολοκληρωθεί πριν από την εκπνοή της θητείας της σημερινής Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Αξιωματούχοι που γνωρίζουν πολύ καλά τα τεκταινόμενα στην περιοχή προβλέπουν ότι θα πρόκειται μόνο για το πρώτο επεισόδιο μιας ευρύτερης επαναχάραξης συνόρων. Αν το Κόσοβο στερηθεί το βόρειο τμήμα του, τότε (και παρά την πιθανή ένταξη μέρους της κοιλάδας του Πρέσεβο στην επικράτειά του) δεν θα είναι βιώσιμο ως κράτος. Επειτα από σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα θα αρχίσει να εξετάζεται το σενάριο μιας ένωσης (υπό τη μορφή πιθανώς μιας χαλαρής ομοσπονδίας) με την Αλβανία, με σκοπό τη δημιουργία ενός αλβανικού κράτους στη Βαλκανική. Αλλωστε, από την 1η Ιανουαρίου 2019 καταργούνται οι συνοριακοί έλεγχοι μεταξύ Αλβανίας και Κοσόβου. Σε ένα επόμενο στάδιο, οι αλλαγές θα μπορούσαν να επηρεάσουν και τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, αν και η περίπτωσή της είναι πιο περίπλοκη. Ηδη τρεις πρώην ύπατοι εκπρόσωποι για τη Βοσνία, οι Πάντι Ασνταουν, Καρλ Μπιλντ και Κρίστιαν Σβαρτς-Σίλινγκ, έστειλαν ανοικτή επιστολή προς την κυρία Μογκερίνι εκφράζοντας τη βαθιά τους ανησυχία για το ντόμινο που θα προκαλούσαν συνοριακές προσαρμογές μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου.

Αυτό που εντυπωσιάζει πάντως είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα (ένα από τα πέντε κράτη-μέλη της ΕΕ που δεν έχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο) δεν φαίνεται να είναι αντίθετη με τις αλλαγές συνόρων στα Βαλκάνια. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», ο Νίκος Κοτζιάς φέρεται να έχει αποστείλει σχετικές επιστολές τόσο προς την κυρία Μογκερίνι όσο και προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες με τις οποίες τάσσεται υπέρ μιας συναινετικής αλλαγής συνόρων. Η εκπρόσωπος της κυρίας Μογκερίνι, η Μάγια Κοσίγιαντσιτς, επιβεβαίωσε εμμέσως την ύπαρξη αυτής της επιστολής απαντώντας σε e-mail του «Βήματος». «Οι επιστολές είναι μεταξύ των καναλιών αλληλογραφίας, αλλά φοβάμαι ότι δεν τις σχολιάζουμε» ήταν η απάντησή της.

Μέχρι τις αρχές Αυγούστου ουδείς είχε κάνει την παραμικρή αναφορά στους παρασκηνιακούς σχεδιασμούς Βελιγραδίου και Πρίστινας. Το κομβικό σημείο για να αρχίσουν οι δημόσιες δηλώσεις φαίνεται ότι ήταν η επίσκεψη του αντιπροέδρου της σερβικής κυβερνήσεως και υπουργού Εξωτερικών Ιβιτσα Ντάτσιτς στην Ουάσιγκτον στα τέλη Ιουλίου. Ο κ. Ντάτσιτς είχε εκτενείς συνομιλίες με τρία πρόσωπα-κλειδιά στην αμερικανική πρωτεύουσα: τον σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας Τζον Μπόλτον, τον βοηθό υπουργό Εξωτερικών για θέματα Ευρώπης και Ευρασίας Γουές Μίτσελ και τον ειδικό σύμβουλο και γαμπρό του κ. Τραμπ, τον Τζάρεντ Κούσνερ. Ηταν ύστερα από αυτό το ταξίδι που οι κ.κ. Βούτσιτς και Θάτσι άρχισαν τις δημόσιες δηλώσεις περί αλλαγής συνόρων, που κορυφώθηκαν κατά την κοινή τους παρουσία στο European Forum στα τέλη Αυγούστου στο Αλμπαχ των αυστριακών Αλπεων. Εκείνες τις ημέρες έσπευσε να εισέλθει στον διάλογο και ο ίδιος ο κ. Μπόλτον με δηλώσεις του από το Κίεβο. «Η αμερικανική πολιτική είναι ότι εφόσον τα δύο μέρη μπορούν να τα βρουν μεταξύ τους και να φθάσουν σε συμφωνία, δεν αποκλείουμε εδαφικές προσαρμογές. Δεν θα σταθούμε εμπόδιο και δεν νομίζω ότι κανείς στην Ευρώπη θα στεκόταν εμπόδιο αν τα δύο μέρη της διαφοράς έφθαναν σε έναν αμοιβαία αποδεκτό συμβιβασμό» τόνισε.

Σε ανύποπτο χρόνο, η ιδέα για τη διόρθωση της διοικητικής γραμμής, δηλαδή της μεθορίου, μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου είχε πέσει στο τραπέζι από το Κέντρο Ευρωατλαντικών Σπουδών με έδρα το Βελιγράδι. Τον Ιούνιο, η συγκεκριμένη δεξαμενή σκέψης δημοσίευσε μια μελέτη, σε εμφανή φιλοαμερικανική/φιλοδυτική κατεύθυνση, υπό τον ευφάνταστο τίτλο «West Side Story». Από τότε βέβαια, οι εξελίξεις τρέχουν με καταιγιστικό ρυθμό. Οι κ.κ. Βούτσιτς και Θάτσι φέρεται να συζητούν μια ανταλλαγή εδαφών με την οποία στη σερβική επικράτεια θα προσαρτηθούν οι τέσσερις δήμοι του Βορείου Κοσόβου (Βόρεια Μιτροβίτσα, Ζβέτσαν, Λεποσάβιτς και Ζούμπιν Πότοκ), ενώ παράλληλα το Κόσοβο θα λάβει ένα μέρος της κοιλάδας του Πρέσεβο όπου κατοικούν αλβανικοί πληθυσμοί. Στην κοιλάδα αυτή της Νότιας Σερβίας υπάρχουν τρεις δήμοι: Πρέσεβο, Μπουγιάνοβατς, Μεντβέγια.

Τα πλούσια ορυχεία της Τρέπτσα και ο Διάδρομος 10

Αν η Σερβία ελέγξει το Βόρειο Κόσοβο, θα ελέγξει παράλληλα και τα πλούσια ορυχεία της Τρέπτσα. Την ίδια στιγμή, η κατάσταση στην κοιλάδα του Πρέσεβο είναι περίπλοκη. Μοιάζει δύσκολο να δεχθεί το Βελιγράδι να δώσει τον Δήμο του Πρέσεβο, από όπου διέρχεται ο στρατηγικής σημασίας Διάδρομος 10, κομβικός για τις ευρωπαϊκές μεταφορές. Επίσης, στο Μπουγιάνοβατς βρίσκεται σημαντική σερβική στρατιωτική βάση. Επιπλέον, θα πρέπει να βρεθεί λύση για τους Σέρβους που σήμερα κατοικούν στο Νότιο Κόσοβο. Τοπικοί παρατηρητές αναφέρουν ότι πολλοί εξ αυτών έχουν αρχίσει να αναζητούν αγοραστές για τις περιουσίες τους.

Στη Σερβία ο κ. Βούτσιτς είναι ο απόλυτος κυρίαρχος και λογικά δεν θα δυσκολευθεί να επιβάλει μια επιθυμητή για τον ίδιο λύση. Στο Κόσοβο η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Δημοσίως φαίνεται ότι υπάρχει μια σύγκρουση μεταξύ του κ. Θάτσι και του πρωθυπουργού Ραμούς Χαραντινάι. Ο τελευταίος διόρισε ομάδα διαπραγματευτών για το θέμα, αλλά ο κ. Θάτσι δεν φαίνεται να πτοείται. Ωστόσο, αμερικανικές και ευρωπαϊκές διπλωματικές πηγές σημείωναν ότι εφόσον οι Ηνωμένες Πολιτείες τάχθηκαν υπέρ μιας αλλαγής συνόρων, αυτό θα είναι επαρκές ώστε όλοι να στοιχηθούν πίσω από μια τέτοια λύση.