Πόσο ρεαλιστικό φαινόταν πριν από έναν μήνα το σενάριο ανατροπής του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Ασαντ από μια ισλαμιστική οργάνωση με 20.000 μαχητές; Πώς κατάφερε αυτή η οργάνωση να αλλάξει τον ρου του συριακού εμφυλίου μέσα σε 12 ημέρες και να καταλάβει τη Δαμασκό αιφνιδιάζοντας τις μυστικές υπηρεσίες άμεσα εμπλεκόμενων ισχυρών χωρών; Είναι δυνατόν να «ξέφυγε» από όλους το ενδεχόμενο να πάρει το πάνω χέρι στη Συρία μια τζιχαντιστική οργάνωση υπό την ηγεσία ατόμων που πριν από μερικά χρόνια δήλωναν πίστη στο όραμα του Οσάμα μπιν Λάντεν;
Στα εύλογα αυτά ερωτήματα οι απαντήσεις δυτικών αξιωματούχων και αναλυτών είναι αφοπλιστικές. Υποτιμήθηκε, λένε, η ισχύς της σουνιτικής οργάνωσης Χαγιάτ Ταχρίλ αλ Σαμ (HTS), ενώ υπερεκτιμήθηκε η δύναμη ενός σάπιου, αιματοβαμμένου καθεστώτος το οποίο δεν μπόρεσε να σταθεί στα πόδια του όταν έχασε τα υποστηρίγματα της Ρωσίας (λόγω του πολέμου στην Ουκρανία) και της Χεζμπολάχ (κατ’ επέκταση του Ιράν) εξαιτίας του πολέμου στον Λίβανο και των πληγμάτων από το Ισραήλ. Από τη μια, οι επικεφαλής δυτικών υπηρεσιών δηλώνουν ότι θα χρειαστεί χρόνος για να επαναξιολογηθεί η κατάσταση, από την άλλη, πυκνώνουν τα δημοσιεύματα για τον ρόλο των ίδιων υπηρεσιών στη στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη των ανταρτών στα 13 χρόνια του πολέμου, καθώς και της Τουρκίας, η οποία διαμόρφωσε σημαντικό μέρος των εξελίξεων και ενίσχυσε την περιφερειακή ισχύ της.
Αποστολή drones από την Ουκρανία
Για παράδειγμα, o αρθρογράφος Ντέιβιντ Ιγκέισιους σημείωσε στην «Washington Post» ότι στις αρχές Νοεμβρίου οι μυστικές υπηρεσίες της Ουκρανίας είχαν στείλει στους αντικαθεστωτικούς στην Ιντλίμπ 150 drones και 20 χειριστές προκειμένου να πλήξουν τις ρωσικές δυνάμεις στη Συρία. Ουκρανικά ΜΜΕ ανέφεραν από τον περασμένο Ιούλιο ότι ουκρανική μονάδα συμμετείχε σε επίθεση κατά της ρωσικής αεροπορικής βάσης στη Βόρεια Συρία. Τον Οκτώβριο ο ρώσος ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ κατήγγειλε ότι οι Ουκρανοί εκπαίδευαν μέλη της HTS στην τεχνολογία drone. Θα μπορούσαν να έχουν συμβεί όλα αυτά κάτω από τη μύτη των άλλων ξένων μυστικών υπηρεσιών; Πού τελειώνει η πραγματικότητα και πού αρχίζουν οι θεωρίες συνωμοσίας;
Το βέβαιο είναι ότι μέσα από τις στάχτες του πολέμου στη Συρία αναδύεται μια νέα κατάσταση πραγμάτων που παρόλη τη ρευστότητά της πρέπει να αξιολογηθεί χωρίς παρωπίδες. Νωπές είναι οι μνήμες και δραματικές οι επιπτώσεις από άλλους δύο «αιφνιδιασμούς» μέσα σε μία δεκαετία: στο Αφγανιστάν όπου οι Ταλιμπάν μέσα σε λίγες ημέρες κατέλαβαν την Καμπούλ το 2021, αναγκάζοντας σε άτακτη υποχώρηση τους Αμερικανούς, και το 2014, όταν η οργάνωση Ισλαμικό Κράτος (ISIS) κατέλαβε μέσα σε μερικές εβδομάδες μεγάλο τμήμα του Ιράκ.
Η επικοινωνία με όσο το δυνατόν περισσότερους ντόπιους (ένοπλες οργανώσεις, τοπικά συμβούλια, θρησκευτικούς φορείς) θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα για τη διεθνή κοινότητα, σημειώνει ο Τσαρλς Λίστερ, επικεφαλής προγραμμάτων για τη Συρία στην αμερικανική δεξαμενή σκέψης Middle East Institute. Σε άρθρο του στο περιοδικό «Foreign Policy» ο Λίστερ προέτρεψε τους διεθνείς παράγοντες, οι οποίοι επί χρόνια αντιλαμβάνονταν την κατάσταση στη Συρία ως μια «παγωμένη σύγκρουση», να ακούσουν τι λένε οι δυνάμεις μέσα στη χώρα που ήδη διαμορφώνουν την επόμενη μέρα της.
Ο αρχηγός και το κρατίδιο
Η κατανόηση των γεγονότων που οδήγησαν στην ξαφνική πτώση του Ασαντ είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Από τους Ταλιμπάν του Αφγανιστάν ως τους Αδελφούς Μουσουλμάνους της Ιορδανίας και τη Χαμάς στη Γάζα, ισλαμιστικές οργανώσεις χαιρέτισαν τη νίκη του λαού της Συρίας, χωρίς αυτό να σημαίνει πως την ερμηνεύουν με τον ίδιο τρόπο. Παρά τις επιμέρους διαφορές τους οι ισλαμιστικές οργανώσεις (πλην της Χεζμπολάχ και του ISIS) δεν κρύβουν τον θαυμασμό τους για τη «συνταγή επιτυχίας» της HTS.
Ο αρχηγός της HTS, Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι, ιδρυτής και εμίρης της Αλ Νούσρα, αποσχίστηκε από την Αλ Κάιντα το 2016. Μετονόμασε την οργάνωσή του, δημιούργησε μια «ομπρέλα» ισλαμιστικών κινημάτων, άλλοτε με ωμή βία και άλλοτε με την «πειθώ», και έστησε το 2019 ένα μόρφωμα κρατιδίου στην επαρχία Ιντλίμπ, στα σύνορα με την Τουρκία. Με βάση τη σαρία έλεγξε την καθημερινότητα περίπου 4 εκατομμυρίων κατοίκων και προσφύγων, έστειλε μηνύματα στη Δύση ότι δεν σχεδιάζει τρομοκρατικές επιθέσεις στο εξωτερικό, μετατρέποντας παράλληλα το τελευταίο προπύργιο των αντικαθεστωτικών σε βάση εξόρμησης για την ανατροπή του Ασαντ. Την επίθεση που εξαπέλυσε η HTS στις 27 Νοεμβρίου ακολούθησε η άλλη μεγάλη «ομπρέλα» αντικαθεστωτικών, ο Συριακός Εθνικός Στρατός (FSA), με την άμεση στρατιωτική υποστήριξη της Τουρκίας στον Βορρά και με τη στήριξη δυτικών υπηρεσιών στον Νότο.
Το τιτάνιο έργο των νικητών
Στη διάρκεια του πολυετούς πολέμου στη Συρία, πλούσια αραβικά καθεστώτα του Κόλπου ενίσχυσαν με διάφορους τρόπους τους ισλαμιστές αντάρτες, όμως την άνοιξη του 2023 άνοιξαν πάλι τις πόρτες του Αραβικού Συνδέσμου για τον Ασαντ που φαινόταν πως είχε ανακτήσει τον έλεγχο στο μεγαλύτερο μέρος της Συρίας. Αναπόφευκτα το «μοντέλο» μετάλλαξης και επιτυχίας της HTS βάζει σε πειρασμό εσωτερικούς αντιπάλους των αραβικών καθεστώτων που οραματίζονται ανατροπές.
Οι νικητές του πολέμου της Συρίας έχουν μπροστά τους ένα τιτάνιο έργο: να συμβιβάσουν τις μεταξύ τους διαφορές, να παράσχουν εγγυήσεις στη διεθνή κοινότητα ότι δεν σχεδιάζουν την εξαγωγή εξτρεμισμού, να προσφέρουν ασφάλεια σε όλες τις εθνοτικές ομάδες και θρησκευτικές κοινότητες, να συντάξουν νέο Σύνταγμα, να κάνουν ελεύθερες εκλογές. Η χώρα είναι στο έλεος της πολεμικής αεροπορίας του Ισραήλ, ενώ συνεχίζονται οι μάχες στις περιοχές των Κούρδων που θέλουν δικό τους κράτος. Το πρώτο διάγγελμα του μεταβατικού πρωθυπουργού Μοχάμεντ αλ Μπασίρ (πρώην ηγέτη της HTS στην Ιντλίμπ) έγινε με φόντο τη σημαία της Συρίας και ένα λάβαρο με τον όρκο πίστης στο Ισλάμ. Την ίδια ώρα στους δρόμους της Δαμασκού ισλαμιστές πολιτοφύλακες «συμβούλευαν» τις γυναίκες να καλύψουν το κεφάλι τους.
Τα δεδομένα
- 900 αμερικανοί στρατιώτες παρέμειναν στη Συρία μετά την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων, όπου συνεχίζουν να πολεμούν το σλαμικό Κράτος.
- 2.500 μαχητές έχει το σλαμικό Κράτος στη Συρία και στο ράκ συν άλλους.
- 9.000 που παραμένουν στις φυλακές των χωρών αυτών 65%-70% της Συρίας, περιλαμβανομένης της Δαμασκού, ήλεγχε μέχρι πριν από δύο εβδομάδες το καθεστώς Ασαντ, ενώ οι Κούρδοι ήλεγχαν το 20%-25%.
