Την προηγούμενη εβδομάδα, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης συμμετείχε σε ένα απογοητευτικό Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ. Ενα από τα βασικά θέματα στην ατζέντα της συνεδρίασης ήταν ο πόλεμος στην Ουκρανία. Την προηγούμενη ημέρα ο αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν «απελευθέρωσε» το Κίεβο ώστε να χρησιμοποιήσει πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς για τον βομβαρδισμό ρωσικών εδαφών και την επομένη η Ουκρανία χτύπησε με αμερικανικούς και βρετανικούς πυραύλους.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν απάντησε εκτοξεύοντας έναν νέου τύπου βαλλιστικό πύραυλο, απείλησε με παγκόσμια σύγκρουση και χρήση πυρηνικών. Τι είχε να πει η Ευρώπη για αυτές τις κρίσιμες εξελίξεις, στη συμπλήρωση 1.000 ημερών από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία; Απολύτως τίποτα.
Στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων συμμετείχε και ο ουκρανός υπουργός Εξωτερικών Αντρίι Σουμπίνα, ο οποίος ενημέρωσε μέσω τηλεδιάσκεψης τους υπουργούς Εξωτερικών των «27» για την κατάσταση επί του πεδίου. Η εικόνα των εξελίξεων που είχαν οι υπουργοί ήταν καθαρή, αλλά οι ίδιοι δεν ήταν σε θέση να χαράξουν μια κοινή γραμμή.
Ο ούγγρος ΥΠΕΞ Πέτερ Σιγιάρτο μπλόκαρε – επειδή απαιτείται ομοφωνία για τέτοιες αποφάσεις – ακόμα και την πρόταση του ύπατου εκπροσώπου της ΕΕ για θέματα εξωτερικής πολιτικής Ζοζέπ Μπορέλ για οικειοθελή ενίσχυση της Ουκρανίας. Να μπορεί, δηλαδή, το κάθε κράτος να επιλέξει μόνο του πώς θα κινηθεί στο συγκεκριμένο θέμα. Αυτό ήταν το τελευταίο συμβούλιο του Μπορέλ πριν αναλάβει η διάδοχός του Κάγια Κάλας, οπότε τα περιθώρια χειρισμών του ήταν περιορισμένα, παρότι ο ίδιος τόνισε ότι ο επιθετικός πόλεμο της Ρωσίας αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Γαλλία και η Γερμανία
Ομως, η Γαλλία παρέμεινε στη θέση της για χρήση πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς από την Ουκρανία μόνο εντός των συνόρων της, παρότι είχε δηλώσει ότι θα ακολουθήσει την Ουάσιγκτον. Η Γερμανία δεν έχει απολύτως καμία γραμμή εξαιτίας της κυβερνητικής κρίσης και της προκήρυξης πρόωρων εκλογών. Ο καγκελάριος Ολαφ Σολτς δεν μεταβάλλει την άρνησή του να στείλει πυραύλους Taurus στο Κίεβο και, επιπλέον, η ΥΠΕΞ του Αναλένα Μπέρμποκ δέχθηκε σφοδρή επίθεση από τους ομολόγους της των Βαλτικών Χωρών, που πιέζουν για αποτελεσματικότερη στήριξη της Ουκρανίας, για το τηλεφώνημα του Σολτς στον Πούτιν, το οποίο δεν απέδωσε τίποτα. Ο γερμανός καγκελάριος πρότεινε απόσυρση των στρατευμάτων και «δίκαιη ειρήνη» και ο ρώσος πρόεδρος απάντησε ότι ο όρος του για διαπραγματεύσεις είναι να ληφθεί υπ’ όψιν η νέα εδαφική πραγματικότητα. «Τα τηλεφωνήματα δεν ενισχύουν τη θέση μας» μεταδίδεται ότι είπαν στη γερμανίδα υπουργό.
Η ευθύνη Μπάιντεν και το άλλοθι στον Πούτιν
Με τη Γαλλία αναποφάσιστη και τη Γερμανία χωρίς επιρροή, η Ευρώπη δύσκολα θα μπει ως ισχυρός παίκτης στο παιχνίδι της επόμενης ημέρας, όταν αναλάβει την προεδρία των ΗΠΑ ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει υποσχεθεί ότι θα τελειώσει τον πόλεμο με όρους που όλοι φοβούνται ότι δεν θα ευνοούν την Ουκρανία. Οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να ομονοήσουν ούτε στην εκτίμηση αν η απόφαση του Μπάιντεν ήταν σωστή ή λάθος, μολονότι οι περισσότεροι θεωρούν ότι ανέλαβε βεβιασμένα μια μεγάλη ευθύνη. Και αυτό για δύο λόγους.
Πρώτον, επειδή θέλει να προλάβει τον Τραμπ και να εγγράψει στη δική του θητεία τη λήξη του πολέμου στην Ουκρανία, για λόγους υστεροφημίας, αν και τα προηγούμενα χρόνια δεν έκανε πολλά προς αυτή την κατεύθυνση. Δεύτερον, για να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση της Ουκρανίας όταν καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Δίνει, ωστόσο, με αυτόν τον τρόπο ένα κατ’ επίφαση νομιμοποιημένο άλλοθι στον Πούτιν να κάνει τις δικές του κινήσεις για τον ίδιο λόγο, για την ισχύ του στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, στο οποίο εκτιμάται ότι δεν θα θελήσει να είναι απομονωμένος, προχωρώντας σε ακραίες ενέργειες όπως η χρήση πυρηνικών όπλων.
Παρά τη δομική αδυναμία της ΕΕ να κινηθεί ως ενιαία οντότητα, οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ συζήτησαν για την περαιτέρω υποστήριξη της Ουκρανίας, στον απόηχο της αποστολής στρατιωτών από τη Βόρεια Κορέα στη Ρωσία, της ενδεχόμενης αποστολής νέας γενιάς drones από την Κίνα και της ολοένα ενισχυόμενης αμυντικής συνεργασίας Ρωσίας – Ιράν. Επίσης, κατάφεραν να συμφωνήσουν σε ένα θέμα, να μην επιτρέψουν τη διμεροποίηση των σχέσεων των κρατών-μελών είτε με τις ΗΠΑ είτε με τη Ρωσία, ανεξαρτήτως της στάσης που έχει η κάθε χώρα στο ουκρανικό ζήτημα.
Η παραπάνω συζήτηση πραγματοποιήθηκε σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη χρονική στιγμή, καθώς η επανεκλογή Τραμπ ενδέχεται να επιφέρει μεταβολές στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στην Ουκρανία. Πολλοί παρατηρούν με ενδιαφέρον την αφωνία του Τραμπ αλλά και του Μάρκο Ρούμπιο για την απόφαση του Μπάιντεν να επιτρέψει στο Κίεβο τη χρήση πυραύλων ATACMS. Ο επόμενος αμερικανός πρόεδρος δεν έχει κανέναν λόγο να περιπλέξει την κατάσταση και να τοποθετηθεί επί του θέματος προτού αναλάβει, αλλά η στάση του έχει εκληφθεί και ως στοιχείο σοβαρότητας, αν όχι από τον ίδιο, τουλάχιστον από τον περίγυρό του που φαίνεται να τον συγκρατεί από άστοχες ενέργειες.
Οπως και αν εξελιχθούν τα πράγματα τους επόμενους μήνες, η Κριμαία θεωρείται χαμένη για την Ουκρανία και αυτό που φαίνεται πιθανότερο να συζητηθεί σε ένα τραπέζι διαπραγματεύσεων είναι η παροχή ημιαυτονομίας στις ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας, παρότι υπάρχει ισχυρό ενδεχόμενο να αποσχισθούν μελλοντικά μέσω δημοψηφισμάτων και να προσχωρήσουν στη Ρωσία. Ακόμα δεν έχει φτάσει εκεί η κατάσταση, το κλίμα παραμένει απρόβλεπτο και ιδιαίτερα τεταμένο. Η Αθήνα παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις σε διάφορα επίπεδα. Η θέση της χώρας μας ήταν από την αρχή ισορροπημένη, στηρίζοντας την αμυντική ικανότητα της Ουκρανίας, όχι όμως έναν επιθετικό πόλεμο, αν και το τι είναι επιθετικός πόλεμος έχει καταστεί ασαφές και σχετικό.
Η στήριξη της Αθήνας στο Κίεβο
Τη Δευτέρα, ο Γ. Γεραπετρίτης επαναβεβαίωσε την πλήρη στήριξη της Ελλάδας προς την Ουκρανία στον πόλεμο που ξεκίνησε η Ρωσία κατά παράβαση κάθε έννοιας διεθνούς δικαίου. Επίσης, υπογράμμισε πως η Ελλάδα σύντομα θα είναι μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και θα έχει ως εκ τούτου έναν σημαντικό ρόλο να επιτελέσει, βασιζόμενη στην αρχή της ειρηνικής επίλυσης όλων των διαφορών. Η χώρα μας έχει κάθε λόγο να επιμένει στην τήρηση του διεθνούς δικαίου και να τηρεί σκληρή στάση απέναντι σε κάθε αναθεωρητισμό για λόγους ευνόητους που σχετίζονται με την κοντινή γειτονιά μας.
Οπως επισήμανε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στο Bloomberg, οι διαπραγματεύσεις ειρήνευσης δεν μπορούν να είναι αποτέλεσμα συνθηκολόγησης της Ουκρανίας, γιατί δεν θα είναι ειρήνη, αλλά θα μοιάζουν με επιβολή όρων σε μια ηττημένη χώρα. «Οταν μια χώρα δέχεται επίθεση, πρέπει να της παράσχουμε τα μέσα για να αμυνθεί» δήλωσε. Υπενθυμίζεται ότι ο Πρωθυπουργός υπέγραψε πρόσφατα συμφωνία για συνεργασία σε θέματα ασφαλείας με τον ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Η άσκηση εξωτερικής πολιτικής με βάση αρχές και όχι τη συναλλακτική αντίληψη θεωρείται από την κυβέρνηση ότι έχει συμβάλει στο να πλοηγείται η Ελλάδα με ασφάλεια ανάμεσα σε δύο πολέμους στη γειτονιά της (Ουκρανία, Γάζα). Αντιθέτως, σχολιάζουν κυβερνητικές πηγές, άλλες χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, αντιμετωπίζουν κίνδυνο τρομοκρατίας, αντιδράσεις από την κοινή γνώμη τους και σε κάποιες περιπτώσεις έχουν αναγκαστεί να κατεβάσουν στρατό στους δρόμους. Είναι και αυτό μια παρηγοριά, σε ένα σκηνικό αποτυχίας της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής ασφαλείας.
