Μάλλον βιάστηκαν όσοι έσπευσαν να χαιρετίσουν την κατάργηση της αστυνομίας ηθών στο Ιράν, η οποία ευθύνεται για τον θάνατο της Μαχσά Αμινί, της 22 ετών Ιρανής η οποία δολοφονήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου επειδή δεν φορούσε «σωστά» την ισλαμική μαντίλα. Η δολοφονία πυροδότησε πρωτοφανείς, για τα δεδομένα του θεοκρατικού Ιράν, διαδηλώσεις, οι οποίες συνεχίζονται. Το ιρανικό καθεστώς τελεί υπό πίεση και δίνει την εντύπωση ότι προβαίνει σε «παραχωρήσεις» ως προς την επιβολή της μαντίλας.
Στις 3 Δεκεμβρίου ο γενικός εισαγγελέας Μοχαμάντ Τζαφάρ Μονταζερί ανακοίνωσε ότι η «αστυνομία ηθών δεν έχει σχέση με τη δικαστική εξουσία και έχει ήδη καταργηθεί από τις αρχές που τη δημιούργησαν», προσθέτοντας ότι «η δικαστική εξουσία θα εξακολουθήσει να ελέγχει την κοινωνική συμπεριφορά των πολιτών». Η δήλωσή του, που ερμηνεύτηκε ως κατάργηση τη αστυνομίας ηθών, δεν επιβεβαιώθηκε από κανέναν ανώτερο αξιωματούχο του Ιράν.
«Ακόμη και αν πάψουν οι περιπολίες της αστυνομίας ηθών, ο υποχρεωτικός κώδικας ενδυμασίας θα ισχύει» τόνισε στη «Washington Post» ο αναλυτής Σανάμ Βακίλ. Σύμφωνα με το CNN, o Μονταζερί φέρεται να είπε ότι το ιρανικό Κοινοβούλιο και η Δικαιοσύνη προτίθενται να επανεξετάσουν τον νόμο περί υποχρεωτικότητας της μαντίλας.
Ενδεικτικό πάντως της μεταστροφής του κλίματος στο Ιράν είναι ότι ακόμη και επιφανείς πολιτικοί και πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος της ιρανικής ηγεσίας βάλλουν κατά του καθεστώτος. Ο πρώην πρόεδρος, ο μεταρρυθμιστής Μοχάμεντ Χαταμί, χαιρέτισε τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις ζητώντας από τον υπερσυντηρητικό πρόεδρο Εμπραχίμ Ραϊσί να ικανοποιήσει τα αιτήματα των διαδηλωτών «πριν να είναι πολύ αργά». Παράλληλα η Μπαντρί Χαμενεΐ, αδελφή του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη του Ιράν Αλί Χαμενεΐ, καταδίκασε την πολιτική του αδελφού της, μέσω επιστολής που έδωσε στη δημοσιότητα ο γιος της, ο οποίος ζει στη Γαλλία. Η Χαμενεΐ, που ζει στο Ιράν, εξέφρασε τη συμπαράστασή της στις μητέρες που θρηνούν τα εγκλήματα της Ισλαμικής Δημοκρατίας από την εποχή του Χομεϊνί μέχρι σήμερα. Λίγο νωρίτερα, οι ιρανικές αρχές είχαν ανακοινώσει ότι έντεκα άνθρωποι καταδικάστηκαν σε θάνατο για τον θάνατο μέλους πολιτοφυλακής η οποία συνδέεται με τους Φρουρούς της Επανάστασης. Ο πρώτος νεαρός διαδηλωτής εκτελέστηκε διά απαγχονισμού την περασμένη Πέμπτη.
Γκολσιφτέ Φαραχάνι, ηθοποιός
«Για να κυκλοφορώ χωρίς μαντίλα ξύρισα το κεφάλι μου»
«Στο Ιράν για να μπορώ να κυκλοφορώ στον δρόμο χωρίς μαντίλα είχα ξυρίσει το κεφάλι μου» είπε σε συνέντευξή της στον γαλλικό «Monde» η ιρανή ηθοποιός Γκολσιφτέ Φαραχάνι, η οποία από το 2008 ζει εξόριστη στη Γαλλία. Η Φαραχάνι, 39 ετών, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Ιράν επειδή εμφανίστηκε χωρίς μαντίλα στην Αμερική. Στη Γαλλία και στις ΗΠΑ η κινηματογραφική της καριέρα ανθεί, είναι η πρώτη ιρανή ηθοποιός που έπαιξε σε ταινία (του Ρίντλεϊ Σκοτ) στο Χόλιγουντ μετά από 43 χρόνια. Το 2015 η γυμνή φωτογράφισή της για το γαλλικό περιοδικό «Egoïste» προκάλεσε σάλο στο Ιράν.
Και ενώ την τελευταία δεκαπενταετία η Φαραχάνι δεν αναφέρθηκε καθόλου στη πολιτική και στο ιρανικό καθεστώς, τώρα αποφάσισε να μιλήσει, «γιατί τώρα είναι διαφορετικά. Γιατί οι νέες και οι νέοι του Ιράν δεν φοβούνται όπως φοβόμασταν εμείς. Η δική μου γενιά ήταν η γενιά του τραύματος, η γενιά που μεγάλωσε με την Ισλαμική Επανάσταση». Ενας ακόμη λόγος που η Φαραχάνι, η οποία έχει 14 εκατομμύρια ακολούθους στο Ιnstagram, μιλά δημόσια, αν και με πολλή προσοχή, είναι γιατί στη Γαλλία «υπάρχει μεγάλη σύγχυση ως προς τις διαδηλώσεις στο Ιράν». Πολλοί δεν παίρνουν ξεκάθαρη θέση φοβούμενοι μήπως κατηγορηθούν για ισλαμοφοβία. «Ο αγώνας των Ιρανών όμως δεν αφορά το Ισλάμ, τη μαντίλα, αφορά την ελευθερία» τονίζει. Εχει δίκιο: πολλές φεμινίστριες στη Γαλλία και αλλού στη Δύση διεκδικούν, εκ του ασφαλούς, «το δικαίωμα των γυναικών να φορούν ό,τι θέλουν». Και δεν αντιλαμβάνονται ότι αυτή ακριβώς την ελευθερία της επιλογής απαγορεύει το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης.
***
Μαριάν Σατραπί, συγγραφέας
«Αυτή τη φορά στο πλευρό των γυναικών βρίσκονται και οι άνδρες»
Η συγγραφέας, εικονογράφος και κινηματογραφίστρια Μαριάν Σατραπί, η οποία ζει τα τελευταία 22 χρόνια στο Παρίσι, συγκαταλέγεται στις γνωστότερες φωνές του Ιράν στη Δύση. Στο βραβευμένο graphic novel της «Περσέπολις» (Εκδ. Ηλίβατον, 2011) η Σατραπί αφηγείται την παιδική και εφηβική της ηλικία στο Ιράν, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, την πτώση του Σάχη και την εγκαθίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας. «Αυτό που έζησα εγώ τότε, η νεολαία του Ιράν το ζει σήμερα» δήλωσε στον «Guardian», στη μοναδική συνέντευξη που παραχώρησε σε ξένο μέσο, μετά το κίνημα που ξέσπασε με αφορμή τον θάνατο της Μαχσά Αμινί.
«Το Βήμα» επιχείρησε επανειλημμένως να επικοινωνήσει με τη Σατραπί, ωστόσο εκείνη προτιμά μάλλον τα έργα από τις συνεντεύξεις. Ετοιμάζει ήδη τη σύσταση μιας οργάνωσης για τη συγκέντρωση χρημάτων με σκοπό την ενίσχυση των ιρανών αντιφρονούντων. Σκηνοθέτησε επίσης ένα βιντεοκλίπ όπου 50 γάλλοι καλλιτέχνες και δημοσιογράφοι, με διαφορετικές καταγωγές – μεταξύ των οποίων οι ηθοποιοί Κιάρα Μαστρογιάνι και Καμίγ Κοτέν, και ο Αρί Ροζελμάκ, διάσημος στη Γαλλία μαύρος δημοσιογράφος – τραγουδούν στα φαρσί (περσικά) το τραγούδι «Baraye», το οποίο συνέθεσε ένας 25χρονος Ιρανός και έγινε σύμβολο του κινήματος. «Θα ήταν εντελώς ανάρμοστο να παραστήσω την Πασιονάρια του Ιράν» δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο η Σατραπί, «όταν δεν έχω βρεθεί στο Ιράν τα τελευταία 22 χρόνια».
Γνωρίζει ότι από το Παρίσι δεν μπορεί να κάνει πολλά για την πατρίδα της, όμως επιμένει στην ευαισθητοποίηση του κόσμου γιατί το χειρότερο είναι η αδιαφορία. Και διατηρεί τη συγκρατημένη αισιοδοξία της διότι αυτή τη φορά στο πλευρό των γυναικών βρίσκονται και οι άνδρες στο Ιράν.
***
Νασρίν Σοτουντέ, ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα
«Δεν βλέπω επιστροφή, η πραγματικότητα άλλαξε για πάντα»
Το Ιράν είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα μέρη στον κόσμο για να είσαι ακτιβιστής και κανείς δεν το ξέρει αυτό καλύτερα από τη Νασρίν Σοτουντέ, που θεωρείται η πιο σημαντική ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Ιράν. Η πρώην δημοσιογράφος και δικηγόρος, που εξειδικεύεται στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα, είναι από τις πρώτες γυναίκες που πέταξαν δημόσια τη μαντίλα στο Ιράν τον Δεκέμβριο του 2018. Συνελήφθη και καταδικάστηκε σε 38 χρόνια και έξι μήνες φυλάκιση και 148 μαστιγώματα γι’ αυτή της την πράξη, αλλά και για υποκίνηση «διαφθοράς και πορνείας» καθώς υπήρξε συνήγορος γυναικών που είχαν συλληφθεί για παρόμοιους λόγους.
Στη συνέντευξη που παραχώρησε στις 28 Σεπτεμβρίου στο περιοδικό «TIME» (βρίσκεται προσωρινά εκτός φυλακής, στο σπίτι της στην Τεχεράνη για ιατρικούς λόγους), η Σοτουντέ ανέφερε τις απάνθρωπες πρακτικές της αστυνομίας των ηθών, η οποία μέχρι πρότινος βρισκόταν σε συγκεκριμένα σημεία ελέγχου στους δρόμους για να ελέγχει τις γυναίκες, να τις παρενοχλεί και να τις οδηγεί στη φυλακή: «Είμαστε καταδικασμένες να ζούμε σε ένα τούνελ θανάτου» έλεγε τότε, προβλέποντας πως «σε καμία περίπτωση δεν βλέπω επιστροφή στο παρελθόν, όποια κι αν είναι η φύση της καταστολής. Ακόμη κι αν δεν ικανοποιηθούν τα αιτήματα του κόσμου, η πραγματικότητα θα έχει αλλάξει για πάντα. Οι γυναίκες δεν θα ανεχθούν την υποχρεωτικότητα της μαντίλας».
Στην πραγματικότητα όμως, δεν έχει να κάνει μόνο με τη μαντίλα, δήλωνε. Υπάρχει ένα ξεκάθαρο αίτημα για αλλαγή στο καθεστώς. «Από αυτό που βλέπουμε σήμερα, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα αυτό να πραγματοποιηθεί».
***
Αριάν Γιουνέσι, κοινωνιολόγος
«Καμία γυναίκα να μην υποχρεώνεται να ζει με τρόπο που δεν θέλει»
«Ο πατέρας μου σιχαινόταν τη μαντίλα και γι’ αυτό, τρία χρόνια αφότου έγινε υποχρεωτική, φύγαμε από το Ιράν». Στη φωτογραφία είναι μία από τις πολύ σπάνιες φορές που φοράει μαντίλα η ιρανή κοινωνιολόγος και κόρη του υπουργού Υγείας την εποχή του Σάχη, Αριάν Γιουνέσι, η οποία ζει χρόνια στην Ελλάδα. «Κανονικά δεν την έχω φορέσει ποτέ» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα». Για τον λόγο αυτόν νιώθει μεγάλη ικανοποίηση που το καθεστώς καταργεί την αστυνομία των ηθών και περιγράφει ότι πλέον στο Ιράν υπάρχουν γυναίκες που κυκλοφορούν χωρίς μαντίλα και δεν συλλαμβάνονται.
«Ως Ιρανή είμαι πολύ περήφανη. Προφανώς πρόκειται για μια μεγάλη νίκη του κόσμου και ο κόσμος πλέον δεν φοβάται… ένα περίεργο πράγμα, όλος ο λαός έγινε ένα. Είναι συγκινητικό». Ταυτόχρονα εξηγεί ότι η κατάργηση του διαβόητου Σώματος, που έσπερνε τον τρόμο στους δρόμους των ιρανικών πόλεων και ήταν «υποτιμητική» για τους πολίτες, αποτελεί ήττα για το θεοκρατικό καθεστώς. «Σήμερα κανείς πια δεν μιλάει για Ισλαμική Δημοκρατία. Η θρησκευτική ταυτότητα στη συνείδηση του κόσμου καταργήθηκε και η κυβέρνηση έχει θορυβηθεί από αυτό». Αλλά θεωρεί ότι δεν είχε άλλη επιλογή. Ο κόσμος με κάποιον τρόπο έπρεπε να ηρεμήσει. Στο πλευρό του, για πρώτη φορά, είχε τόσο μεγάλη και συνεχιζόμενη υποστήριξη από τη διασπορά, τονίζει. Οσο για τη διεθνή κοινότητα, «στήριξε, αλλά όχι αυτοί που έπρεπε, όχι αυτοί που κατέχουν την εξουσία».
Στήριξε ο απλός κόσμος και οι δημοσιογράφοι που δεν σταμάτησαν να αναδεικνύουν το θέμα, λέει, κλείνοντας με την ευχή στο μέλλον, «καμία γυναίκα πουθενά στον κόσμο να μην υποχρεώνεται από κανέναν να ζει με τρόπο που δεν θέλει».
***
Σιρίν Εμπάντι, δικηγόρος, κάτοχος Νόμπελ Ειρήνης
«Το διακύβευμα είναι τεράστιο: να φέρουμε τη δημοκρατία»
«Η βία έχει λάβει άνευ προηγουμένου διαστάσεις και τώρα είναι αδύνατο να επιστρέψουμε πίσω». Η βραβευμένη το 2003 με Νομπέλ Ειρήνης ιρανή ακτιβίστρια, δικηγόρος και πρώην δικαστής Σιρίν Εμπάντι πιστεύει ακράδαντα πως αυτό που συμβαίνει εδώ και τρεις μήνες στο Ιράν, με αφορμή τη δολοφονία της 22χρονης Αμινί, «είναι μια επανάσταση με όλη τη σημασία της λέξεως». Μια επανάσταση η οποία έχει αγγίξει όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, όλες τις ηλικίες και όλα τα επαγγέλματα. Μια κατάσταση που δεν έχει επιστροφή.
Στην πιο πρόσφατη συνέντευξή της στη γαλλική τηλεόραση France24 εξηγεί πως σήμερα οι Ιρανοί δεν φοβούνται. Αντίθετα, είναι πρόθυμοι να πληρώσουν το τίμημα για να ρίξουν το καθεστώς που επί 43 χρόνια αγνοεί τα αιτήματά τους: «Οταν οι δυνάμεις ασφαλείας ρίχνουν ξύλο, οι διαδηλωτές απαντάνε χτυπώντας και αυτοί τους άνδρες ασφαλείας» δηλώνει σε άλλη συνέντευξή της στην «Deutsche Welle». Τα όσα δραματικά συμβαίνουν στο Ιράν τα μαθαίνει από φίλους Ιρανούς που ζουν στη χώρα, μιας και η ίδια εδώ και πολλά χρόνια μένει αυτοεξόριστη σε μυστική τοποθεσία στο Λονδίνο. «Από τη μία πλευρά το βρίσκω πολύ στενάχωρο και σπαρακτικό. Από την άλλη, είμαι πολύ περήφανη που βλέπω πόσο θαρραλέος είναι ο λαός μου σε αυτές τις διαδηλώσεις», ενώ επιμένει ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να κάνει περισσότερα για να βοηθήσει τους Ιρανούς: «Δεν θέλουμε μόνο λόγια. Θέλουμε δράση».
Για παράδειγμα, οι δυτικές χώρες «να καταργήσουν τις διπλωματικές σχέσεις σε επίπεδο πρεσβειών και προξενείων ή να χρησιμοποιήσουν τις συνομιλίες για την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν ώστε να ασκήσουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση στο θεοκρατικό καθεστώς». Γιατί το διακύβευμα είναι τεράστιο, είναι «να φέρουμε πίσω τη δημοκρατία στη χώρα».
