Η Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια μπήκε στην πολιτική χωρίς να το θέλει. Το 2020 η 37χρονη τότε μεταφράστρια αποφάσισε να είναι υποψήφια για την προεδρία της Λευκορωσίας. Λίγους μήνες νωρίτερα, ο λευκορώσος πρόεδρος Αλεξάντρ Λουκασένκο δεν είχε επιτρέψει στον σύζυγό της, Σεργκέι Τιχανόφσκι, γνωστό στέλεχος της αντιπολίτευσης, να αναμετρηθεί μαζί του στις κάλπες και τον έστειλε στη φυλακή.
Γύρω από την υποψηφιότητα της Τιχανόφσκαγια ενώθηκαν όλοι οι υποψήφιοι στους οποίους δεν επετράπη η συμμετοχή στις εκλογές που διοργανώθηκαν στις 9 Αυγούστου 2020. Δεκάδες χιλιάδες Λευκορώσοι ξεχύθηκαν στους δρόμους του Μινσκ και άλλων πόλεων για να διαμαρτυρηθούν κατά των επίσημων αποτελεσμάτων, σύμφωνα με τα οποία ο Λουκασένκο κέρδισε με 80,1% έναντι 10,1% της Τιχανόφσκαγια. Οι διαδηλώσεις, που συνεχίστηκαν για πολλές ημέρες, έληξαν με άγρια καταστολή και τον Λουκασένκο να κατεβαίνει στο δρόμο κρατώντας ένα Καλάσνικοφ.
Η Τιχανόφσκαγια κλήθηκε στην κεντρική εκλογική επιτροπή την επομένη των εκλογών και σύντομα διέφυγε οδικώς προς τη Λιθουανία. Αργότερα δήλωσε πως την πίεσαν απειλώντας τα δύο παιδιά της.
Σήμερα είναι η ηγέτιδα της εξόριστης αντιπολίτευσης ενώ πριν από λίγους μήνες, δικαστήριο στο Μινσκ την καταδίκασε ερήμην σε κάθειρξη 15 ετών για εσχάτη προδοσία και μια σειρά από άλλες κατηγορίες. Η ίδια και τα παιδιά της, 7 και 13 ετών, δεν έχουν καμία επικοινωνία με τον σύζυγο και πατέρα τους από τη στιγμή της σύλληψής του στις 29 Μαΐου 2020.
Στη συνέντευξή της στο «Βήμα», η Τιχανόφσκαγια μιλά για την άγρια καταστολή με την οποία ο Λουκασένκο εξακολουθεί να πνίγει κάθε φωνή διαμαρτυρίας στη Λευκορωσία, για τον πόλεμο στην Ουκρανία, την πυρηνική απειλή της Μόσχας και το τι θα συμβεί αν επαληθευτούν τις φήμες για την υγεία του στενότερου συμμάχου του Πούτιν και.
Ποια είναι η κατάσταση στη Λευκορωσία σχεδόν τρία χρόνια μετά τις προεδρικές εκλογές;
«Ο λαός δεν γύρισε σελίδα και δεν αποδέχθηκε το γεγονός ότι τον Αύγουστο του 2020 ο Λουκασένκο, έχοντας χάσει τις εκλογές, σφετερίστηκε την εξουσία. Γι’ αυτό βλέπουμε ότι η καταστολή συνεχίζεται και μεγαλώνει. Καθημερινά συλλαμβάνονται και φυλακίζονται περίπου 20 άνθρωποι. Στη Λευκορωσία υπάρχουν 5.000 πολιτικοί κρατούμενοι, οι 1.500 από αυτούς έχουν αναγνωριστεί ως τέτοιοι από διεθνείς οργανώσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο Λουκασένκο προσπαθεί να ανακτήσει μια αίσθηση δύναμης που έχασε εδώ και πολύ καιρό. Η άγρια καταστολή και τα βασανιστήρια στις φυλακές δείχνουν ότι φοβάται πολύ τον λαό, ότι στα αυτιά του ηχεί ακόμη το σύνθημα “Φύγε!” που φώναζαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Φοβάται και εκδικείται: άνθρωποι ξυλοκοπούνται άγρια, σε σημείο που δεν μπορείς να τους αναγνωρίσεις, όπως τον Βίκτορ Μπαμπάρικο (σ.σ. φυλακισμένο ηγέτη της αντιπολίτευσης), τους βγάζουν τα μάτια και τους ξυλοκοπούν μέχρι θανάτου, όπως τον Βίτολντ Ασούρακ (σ.σ. ακτιβιστή αντιφρονούντα), δεν τους παρέχουν ιατρική βοήθεια και πεθαίνουν, όπως ο Νικολάι Κλίμοβιτς (σ.σ. φυλακισμένος μπλόγκερ), τους κρατούν γυμνούς για ώρες σε θερμοκρασία -20 βαθμών Κελσίου (όπως τη Νάστια Λόικο), τους στραγγαλίζουν και τους ξυλοκοπούν (όπως τη Βικτόρια Κουλσά), δεν παρέχουν θεραπεία σε ασθενείς με όγκο στον εγκέφαλο, όπως στην Ξένια Λούτσκινα (σ.σ. φυλακισμένη δημοσιογράφο), την οποία περιμένει να επιστρέψει στο σπίτι ο 11χρονος γιος της.
Μόλις πριν από λίγες ημέρες συνελήφθη για πολιτικούς λόγους η Τατιάνα Πίτκο και η 13 μηνών κόρη της μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο. Το παιδί κλαίει συνεχώς όμως δεν το δίνουν σε συγγενείς ενώ απαγορεύουν στους γιατρούς και στους νοσηλευτές να το πλησιάσουν. Χιλιάδες άνθρωποι βασανίζονται στα μπουντρούμια, αρκετές εκατοντάδες πολιτικοί κρατούμενοι πάσχουν από βαριές ασθένειες, είναι μητέρες βρεφών, ηλικιωμένοι και ανήλικοι.
Αυτή τη στιγμή στη Λευκορωσία ολόκληρος ο λαός είναι όμηρος στα χέρια ενός τρομοκράτη που, από τον φόβο μήπως χάσει την εξουσία, πουλά τη χώρα στον Πούτιν. Είναι απαραίτητο να σωθούν οι όμηροι, να σωθεί η χώρα. Καθημερινά σκέφτομαι πώς μπορούμε να αποσπάσουμε τους ανθρώπους από τα νύχια των βασανιστών τους το συντομότερο δυνατό, να απελευθερώσουμε τους αδίκως καταδικασμένους, να επιστρέψουν στις οικογένειές τους.
Προσωπικά θα κάνω ό,τι μπορώ για να μην ξανασυμβεί αυτό. Οι άνθρωποι πρέπει να αποφασίζουν μόνοι τους για τη μοίρα τους. Ο νόμος πρέπει να ισχύει στη χώρα. Ο θεσμός των εκλογών πρέπει να λειτουργεί. Η δικτατορία πρέπει να διαλυθεί και να μην επιστρέψει ποτέ. Νομίζω πως ήρθε η ώρα να αναπτυχθούν μηχανισμοί διεθνούς επιρροής προκειμένου να μην ξαναϋπάρξουν δικτατορίες, τρόμος και πόλεμος».
Ποια είναι τα βασικά ζητήματα πάνω στα οποία εργάζεται η αντιπολίτευση της οποίας ηγείστε;
«Ως αντιπολίτευση οι βασικοί μας στόχοι αυτήν τη στιγμή είναι να διατηρήσουμε την ανεξαρτησία της Λευκορωσίας και να προωθήσουμε δημοκρατικές αλλαγές καθώς βλέπουμε ότι ο Λουκασένκο παραδίδει όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της κυριαρχίας μας στη Ρωσία.
Εργαζόμαστε για την οικοδόμηση και την ενίσχυση ενός συνασπισμού ενάντια στην ένωση των δύο δικτατόρων, του Πούτιν και του Λουκασένκο, ώστε μετά την ήττα της Ρωσίας στον πόλεμο, η Λευκορωσία να μην αφεθεί στον Πούτιν εν είδει “βραβείου παρηγοριάς”. Και αυτό επειδή ο λαός της Λευκορωσίας δεν ισοδυναμεί με το καθεστώς του Λουκασένκο. Ο λαός μας είναι στο πλευρό της Ουκρανίας, η δική του στάση ήταν αυτό που δεν επέτρεψε στους δικτάτορες να χρησιμοποιήσουν τον λευκορωσικό στρατό στον πόλεμο. Οι Λευκορώσοι κάνουν τα πάντα για να βοηθήσουν την Ουκρανία να νικήσει και να αποδυναμώσει τη Ρωσία ώστε ο Πούτιν να μην έχει την ευκαιρία να βοηθάει τον Λουκασένκο. Μόνο χάρη στη βοήθεια του Πούτιν, ο λευκορώσος δικτάτορας κατάφερε να σφετεριστεί την εξουσία και να τη διατηρήσει μέχρι σήμερα. Χωρίς τη βοήθεια του Πούτιν δεν θα τα είχε καταφέρει. Μόλις τελειώσει η βοήθεια του Πούτιν, το καθεστώς του Λουκασένκο θα καταρρεύσει. Οι Λευκορώσοι θα τον αντιμετωπίσουν μόνοι τους.
Είναι σημαντικό η διεθνής κοινότητα να μην ξεχνά τη Λευκορωσία. Τώρα ο κόσμος κατανοεί περισσότερο ότι η ασφάλεια της Ανατολικής Ευρώπης, και της Ευρώπης συνολικά, εξαρτάται και από τη Λευκορωσία. Στόχος του αγώνα μας είναι η χώρα να είναι μέρος της Ευρώπης και όχι του “ρωσικού κόσμου”. Μόνο σε αυτή την περίπτωση θα είναι ασφαλείς η Ουκρανία, η Πολωνία, η Λιθουανία και ολόκληρη η Ανατολική Ευρώπη».
Το τελευταίο διάστημα υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Αλεξάντρ Λουκασένκο αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας. Γνωρίζετε λεπτομέρειες για την κατάστασή του;
«Η κατάσταση της υγείας του αποτελεί κρατικό μυστικό επειδή ακόμη και οι λιγοστοί υποστηρικτές του δεν χρειάζονται έναν αδύναμο Λουκασένκο. Την ίδια ώρα πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας. Προφανώς η πρόσφατη ασθένειά του έκανε τους πάντες να σκεφτούν τι θα ακολουθήσει. Και πρώτους απ’ όλους τους αξιωματούχους του και τα στελέχη των δυνάμεων ασφαλείας».
Ο Λουκασένκο βρίσκεται στην εξουσία για περισσότερα από 20 χρόνια. Ποια είναι τα πιθανά σενάρια εάν του συμβεί κάτι; Έχετε κάποιο σχέδιο δράσης ως αντιπολίτευση;
«Όπως συμβαίνει στις δικτατορίες, το καθεστώς στη Λευκορωσία είναι δομημένο κάθετα και, σε περίπτωση εξαφάνισης του πρώτου προσώπου, πιθανότατα δεν θα αντέξει και θα καταρρεύσει. Είναι σαφές ότι η Ρωσία θα προσπαθήσει να μη χάσει την επιρροή της αλλά οι Λευκορώσοι δεν θα δεχθούν κανέναν προστατευόμενο, ούτε Λευκορώσο ούτε Ρώσο. Άλλωστε το βασικό αίτημα στις διαδηλώσεις του 2020 ήταν η αποχώρηση του Λουκασένκο και η διεξαγωγή νέων δίκαιων εκλογών. Καμία καταστολή δεν βοήθησε τον Λουκασένκο να αναγκάσει τον λαό να παραιτηθεί από αυτά τα αιτήματα. Κανένας δεν μπορεί να κρατηθεί στην εξουσία για πολύ καιρό χωρίς τη στήριξη της κοινωνίας.
Ως αντιπολίτευση έχουμε ένα σχέδιο που δεν είναι δημόσιο στο σύνολό του. Μπορώ να πω πως έχουμε ήδη συμφωνήσει για τη δημιουργία ενιαίου στρατηγείου των δημοκρατικών δυνάμεων σε περίπτωση που υπάρξουν τέτοια γεγονότα. Έχουμε δημιουργήσει κανάλια ενημέρωσης για τη γρήγορη μεταφορά ενιαίων πληροφοριών από το στρατηγείο προς τους Λευκορώσους. Έχουμε το σχέδιο “Περεμόγκα” (Νίκη) το οποίο θα τεθεί σε αυξημένη εγρήγορση. Και ήδη μιλάμε για την ετοιμότητά μας να συζητήσουμε με στελέχη του καθεστώτος για την μετάβαση της εξουσίας.
Και αν αυτή τη στιγμή οι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι να βγουν στους δρόμους και περιμένουν τη σωστή στιγμή για να το κάνουν, η εξαφάνιση του Λουκασένκο μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα. Ωστόσο όλα θα εξαρτηθούν από την κατάσταση που θα επικρατεί την συγκεκριμένη στιγμή και από πολλούς άλλους παράγοντες. Ιδανικά, θα θέλαμε τη Ρωσία αποδυναμωμένη και την Ουκρανία να έχει ξεκινήσει μια πετυχημένη και ισχυρή αντεπίθεση».
Πρόσφατα η Ρωσία ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να αναπτύξει τακτικά πυρηνικά όπλα στη Λευκορωσία. Πώς επηρέασε την κατάσταση στη Λευκορωσία η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία;
«Μέχρι στιγμής δεν έχουμε στοιχεία ότι αυτή η ανάπτυξη έχει ξεκινήσει, αν και Πούτιν και Λουκασένκο το ισχυρίστηκαν σε δηλώσεις τους. Μια τέτοια κίνηση δεν θα έχει πραγματική στρατιωτική σημασία. Ο στόχος των δικτατόρων είναι να αυξήσουν την ένταση στην περιοχή, να τρομάξουν τους Λευκορώσους, τους Ουκρανούς, τους Πολωνούς, τους Λιθουανούς, να αναγκάσουν τις χώρες της Δύσης να σταματήσουν τη στήριξή τους προς την Ουκρανία και να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με τον Λουκασένκο και τον Πούτιν.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία άνοιξε οριστικά τα μάτια των Λευκορώσων που είχαν ακόμη αμφιβολίες: Η Ρωσία δεν έχει εγκαταλείψει τους αυτοκρατορικούς της τρόπους. Ο “ρωσικός κόσμος” αρπάζει ξένα εδάφη και καταστρέφει λαούς με βάναυση σκληρότητα. Επομένως δεν μπορεί να υπάρξει καμία φιλία με την Ρωσία. Για να διατηρήσουμε την ανεξαρτησία μας, το κράτος της Λευκορωσίας, τον πολιτισμό και την ταυτότητά μας, πρέπει να αποχωρήσουμε από όλες τις συμμαχικές συμφωνίες με τη Ρωσία. Οι Λευκορώσοι σέβονται το διεθνές δίκαιο και τους νόμους και εκτιμούν την ανθρώπινη ζωή. Ο λαός της Λευκορωσίας είναι ένας ευρωπαϊκός λαός που συμμερίζεται τις ευρωπαϊκές αξίες.
Ο Λουκασένκο, ως συνεργάτης του Πούτιν στην εισβολή, του πρόσφερε το έδαφος της Λευκορωσίας για να χτυπήσει την Ουκρανία και τελικά έγινε υποτελής της ρωσικής αυτοκρατορίας προδίδοντας τα συμφέροντα του λαού και της κυβέρνησης. Είναι εχθρός της Λευκορωσίας. Σφετερίστηκε την εξουσία με τη βοήθεια του Πούτιν και συνεχίζει να παραδίδει την κυριαρχία μας στη Ρωσία. Οι Λευκορώσοι πείστηκαν ακόμη περισσότερο για το πόσο δίκιο είχαν όταν το 2020 του φώναξαν ομόφωνα: “Φύγε!”».
Μετά τις εκλογές του 2020 οι πολίτες της Λευκορωσίας βγήκαν στους δρόμους και διαμαρτυρήθηκαν εναντίον του αποτελέσματος που παρουσίασε το καθεστώς Λουκασένκο. Χιλιάδες άνθρωποι συνελήφθησαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν. Για ποιο λόγο δεν είδαμε παρόμοιες μαζικές αντιδράσεις στη Ρωσία μετά την εισβολή;
«Παρά τα 200 χρόνια κατοχής από τη Ρωσική Αυτοκρατορία, οι Λευκορώσοι παρέμειναν πολιτιστικά πιο κοντά στην Ευρώπη. Αντίθετα, οι περισσότεροι Ρώσοι συμμερίζονται τις αυτοκρατορικές απόψεις που μεταδίδονται στην κουλτούρα τους παντού, από τον παιδικό σταθμό και το σχολείο μέχρι τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Για εκείνους είναι σημαντικό να μεγαλώσουν την επιρροή τους όσο το δυνατόν ευρύτερα. Οι Λευκορώσοι δεν είχαν ποτέ τέτοια φιλοδοξία. Αντίθετα, για αιώνες αισθάνονται την πίεση της Ρωσίας, τις προσπάθειες καταστροφής του λευκορωσικού πολιτισμού και της ταυτότητάς μας.
Στους πολέμους κατά της Ρωσίας έχουμε χάσει σχεδόν τον μισό πληθυσμό μας. Μετά την κατάληψη των εδαφών μας από τη Ρωσίας στα τέλη του 18ου αιώνα, κάθε 30 χρόνια στην επικράτεια της Λευκορωσίας εμφανιζόταν ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα κατά της Ρωσίας. Για τους Λευκορώσους ο πόλεμος είναι κάτι που φέρνει δυστυχία, θάνατο και καταστροφή. Για τους Ρώσους είναι μια ψευδαίσθηση αποκατάστασης του αλλοτινού μεγαλείου. Ως εκ τούτου οι Λευκορώσοι αντιλαμβάνονται αυτόν τον πόλεμο ως ξένο και ως απειλή για τους ίδιους».
Τι θα μπορούσε να πυροδοτήσει στη Λευκορωσία μια πιθανή πετυχημένη ουκρανική αντεπίθεση;
«Μια πετυχημένη ουκρανική αντεπίθεση θα κλόνιζε την πίστη των δυνάμεων ασφαλείας στο καθεστώς, γεγονός που θα το αποδυνάμωνε. Θα μείωνε τις ελπίδες που τρέφει το περιβάλλον του Λουκασένκο για τη Ρωσία και την βοήθειά της στην αντιπαράθεση με τον λαό της Λευκορωσίας. Κατά συνέπεια θα άλλαζε την ισορροπία δυνάμεων και θα αύξανε σημαντικά τις πιθανότητες για πολιτική αλλαγή στη Λευκορωσία».
