Ούτε το Ισραήλ ούτε το Ιράν επιθυμούν να τραβήξουν την κατάσταση στα άκρα, θεωρεί ο Χένρι Μπάρκι, ο οποίος κατέχει την έδρα Cohen ως καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Lehigh της Πενσιλβάνια και είναι επίκουρος ανώτερος συνεργάτης για τις Μεσανατολικές Σπουδές στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (CFR).
Ο Χένρι Μπάρκι εκτιμά ότι δύσκολα θα υπάρξει κλιμάκωση της έντασης στη Μέση Ανατολή. Αναμένει, ωστόσο, ένα ισχυρό αλλά όχι ευθύ πλήγμα κατά του Ιράν. Πιστεύει ότι ο πόλεμος στη Γάζα λειτουργεί ως επιταχυντής της ιστορικά τεταμένης σχέσης Ισραήλ – Ιράν καθιστώντας τη ακόμα πιο επικίνδυνη. Παράλληλα στο Ιράν οι Φρουροί της Επανάστασης γίνονται όλο και πιο ισχυροί έναντι των Αγιατολάδων. Κατά τη γνώμη του ο Νετανιάχου βρίσκεται σε μια δύσκολη καμπή, πιεζόμενος προς διαφορετικές κατευθύνσεις από τη διεθνή κοινότητα, από το εσωτερικό της χώρας του και από τον εαυτό του, καθώς προσπαθεί να σώσει την υστεροφημία του έπειτα από την οδυνηρή αποτυχία της 7ης Οκτωβρίου 2023.
-Μετά τα αντίποινα του Ισραήλ στο Ιράν πιστεύετε ότι θα ότι θα υπάρξει αποκλιμάκωση της έντασης;
Αν η αντίδραση του Ισραήλ περιοριστεί σε αυτά που ξέρουμε τώρα, θα πρόκειται για μια επιτυχία της αμερικανικής κυβέρνησης επειδή θα δείξει ότι οι Ισραηλινοί την άκουσαν και έτσι αποφεύχθηκε η κλιμάκωση. Δεδομένης της μαζικής επίθεσης που δέχθηκε από το Ιράν, το Ισραήλ έπρεπε να απαντήσει και να χτυπήσει σε ιρανικό έδαφος, για να δείξει ότι έχει τη δυνατότητα να το κάνει. Όσοι παρακολουθούσαμε στενά τις εξελίξεις εντυπωσιαστήκαμε από το μέγεθος του ιρανικού χτυπήματος, μολονότι όλοι το περιμέναμε. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όμως, δεν μπορείς αυτόματα να υποθέσεις ότι η απάντηση θα είναι μονοσήμαντη ούτε μπορείς να προβλέψεις ακριβώς τις εξελίξεις.
-Εκτιμάτε ότι οι Ιρανοί ίσως και να θέλουν να ξεκινήσουν πόλεμο;
Δεν το πιστεύω. Θεωρώ ότι υπολόγισαν λάθος την κατάσταση εξαπολύοντας μια τόσο μαζική επίθεση κατά του Ισραήλ. Οι Ιρανοί γνωρίζουν καλά ότι αν ξεκινήσουν πόλεμο, οι ΗΠΑ θα εμπλακούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Με το που ξεκίνησε ο πόλεμος στη Γάζα ο Μπάιντεν έστειλε αμέσως δύο αεροπλανοφόρα στην περιοχή. Ήταν ένα μήνυμα στο Ιράν και στη Χεζμπολά ότι «αν εμπλακείτε θα εμπλακούμε και εμείς». Αυτή η πρωτοβουλία απέτρεψε την κλιμάκωση. Οι χώρες κάνουν λάθη, οι ηγέτες κάνουν λάθη. Αυτό που εικάζουμε για το Ιράν, γιατί δεν υπάρχουν πολύ ακριβείς πληροφορίες, είναι ότι έχει γίνει μια αλλαγή στον συσχετισμό των δυνάμεων από τους Αγιατολάδες στους Φρουρούς της Επανάστασης. Οι Φρουροί της Επανάστασης γίνονται συνεχώς όλο και πιο ισχυροί και κατά την άποψή μου η επίθεση κατά του Ισραήλ έχει περισσότερο τα αποτυπώματα των Φρουρών της Επανάστασης παρά των Αγιατολάδων. Επίσης το 99% των πυραύλων τους αναχαιτίστηκε και αυτή ήταν μια πολύ μεγάλη αποτυχία για εκείνους.
-Αυτό ίσως συνέβη επειδή φαίνεται ότι προειδοποίησαν την αμερικανική πλευρά.
Η αμερικανική κυβέρνηση δήλωσε επίσημα ότι δεν είχε λάβει καμία προειδοποίηση από το Ιράν. Ό,τι γνώριζαν, το γνώριζαν από τις μυστικές υπηρεσίες. Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες είναι πολύ εξελιγμένες και παρακολουθούν πολύ προσεκτικά την περιοχή. Οι Τούρκοι είπαν ότι τους προειδοποίησαν οι Ιρανοί και ότι εκείνοι στη συνέχεια ενημέρωσαν τους Αμερικανούς. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι, από όσο γνωρίζω, δήλωσαν ότι δεν είχαν καμία προειδοποίηση.
-Αυτή η νέα επικίνδυνη φάση, που πηγάζει από τη σύγκρουση Ισραήλ – Χαμάς στη Γάζα…
Ακούω αυτή την ερμηνεία, αλλά δεν συμφωνώ. Στα μέσα ενημέρωσης δεν καλύπτεται το ιστορικό βάθος της αντιπαράθεσης Ισραήλ – Ιράν που ξεκινά από την εκθρόνιση του Σάχη και την επικράτηση των ακραίων δυνάμεων, εξετάζονται μόνο τα πρόσφατα γεγονότα. Το καθεστώς του Ιράν ανέβηκε στην εξουσία με την υπόσχεση να καταστρέψει το Ισραήλ και έκτοτε του επιτίθεται συνεχώς και το Ισραήλ απαντά, αλλά όχι με ευθεία χτυπήματα. Αυτό που ξεκίνησε πριν από πολλά χρόνια γίνεται όλο και πιο επικίνδυνο, γιατί ο πόλεμος στην Γάζα λειτουργεί σαν επιταχυντής. Το γεγονός ότι το Ιράν επιτέθηκε στο Ισραήλ θεωρώντας ότι έχει το νόμιμο δικαίωμα να το κάνει είναι μια κίνηση επιτάχυνσης των πραγμάτων.
-Το Ισραήλ δεν επιτέθηκε πρώτο στην πρεσβεία του Ιράν στη Δαμασκό;
Αυτό δεν είναι ακριβές. Μεταδόθηκε αρχικά ότι η επίθεση έγινε στο ιρανικό προξενείο, όχι στην πρεσβεία. Αλλά δεν ήταν ούτε καν στο προξενείο, παρά σε ένα διπλανό κτίριο των Φρουρών της Επανάστασης, το οποίο δεν καλυπτόταν από διπλωματική ασυλία. Αυτό που νομίζω ότι συνέβη είναι ότι οι Ισραηλινοί πληροφορήθηκαν ότι βρίσκονταν εκεί αξιωματικοί των Φρουρών της Επανάστασης, είδαν μια ευκαιρία να τους επιτεθούν και δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στον πειρασμό. Βρισκόμαστε σε μια λογική κλιμάκωσης και θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο πως συζητούμε τα πράγματα.
-Ο Νετανιάχου πιέζεται ταυτόχρονα και από τους ακραίους συμμάχους του για σκληρά αντίποινα.
Η αντίδραση στο εσωτερικό δεν προέρχεται μόνο από την ακραία πλευρά του κυβερνητικού συνασπισμού του. Υπάρχουν, επίσης, στρατιωτικοί και αναλυτές που υποστηρίζουν ότι σε τέτοιες καταστάσεις θα πρέπει να υπάρχουν αντίποινα προκειμένου να δείξουν την αποτρεπτική ισχύ τους. Αυτό δεν έχει σχέση με τους ακραίους. Κοιτάξτε, το Ισραήλ σκότωσε επτά αξιωματικούς των Φρουρών της Επανάστασης στη Δαμασκό. Η απάντηση των Ιρακινών ήταν η εκτόξευση 300 πυραύλων και ήταν δυσανάλογη σε σχέση με το προηγούμενο συμβάν. Αν είχαν εκτοξεύσει, π.χ. 20 πυραύλους από το έδαφος ενός συμμαχικού κράτους και όχι από το δικό τους, και στόχευαν στρατιωτικούς στόχους θα σταματούσαν όλα εκεί.
-Στα σενάρια που συζητούνται δημοσίως περιλαμβάνεται και το ακραίο, της χρήσης πυρηνικών. Φοβάστε μια τέτοια εξέλιξη;
Οι άνθρωποι λένε συνεχώς ανοησίες. Δεν έχουμε δει χρήση πυρηνικών όπλων από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και συζητάμε στα σοβαρά ότι το Ισραήλ θα είναι το πρώτο κράτος που θα τα ξαναχρησιμοποιήσει; Ελάτε τώρα… Οι Ισραηλινοί ίσως εξετάζουν μια επίθεση στα τούνελ όπου αναπτύσσεται το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, το οποίο έχει προχωρήσει πάρα πολύ. Αλλά αυτό είναι κάτι διαφορετικό. Από ότι καταλαβαίνω δεν έχουν τον εξοπλισμό για να διαπεράσουν τα επίπεδα οχύρωσης των τούνελ, δεν διαθέτουν τις ισχυρές βόμβες των Αμερικανών.
-Πως σας φαίνεται η στάση της Κίνας, η οποία δεν αποδοκίμασε την ιρανική επίθεση;
Οι Κινέζοι, δεν ξέρω…Δεν καταδίκασαν την επίθεση, αλλά ούτε συμμετείχαν στην προστασία της ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα από τις επιθέσεις των Χούθι, παρότι ένα μεγάλο μέρος των πλοίων που περνούν από εκεί και από τη διώρυγα του Σουέζ μεταφέρουν κινεζικά αγαθά. Από μια άποψη τα γαλλικά, τα βρετανικά και τα αμερικανικά πολεμικά πλοία που περιπολούν στην περιοχή βοηθούν την Κίνα, η οποία επωφελείται από την προστασία τους αλλά δεν σταματά και τις επιθέσεις των Χούθι. Προφανώς πιστεύουν ότι η οικονομική ισχύς τους είναι τέτοια που μπορούν να κάνουν ότι θέλουν χωρίς κόστος. Αυτό, όμως, θα εξαρτηθεί από το πως θα τελειώσει ο πόλεμος στη Γάζα και τι θα γίνει μετά. Ισως να πληρώσουν τότε το τίμημα, γιατί ο IMEC (India-Middle East-Europe Economic Corridor) γίνεται σταδιακά πιο σημαντικός και ανταγωνιστικός για τα κινεζικά συμφέροντα.
-Ο Ερντογάν, μετά την αρχική αμηχανία, επιτέθηκε σφοδρά στο Ισραήλ και υπερασπίστηκε ξανά τη Χαμάς. Τι σημαίνει αυτό για τη σχέση Τουρκίας – Ιράν;
Η Τουρκία βρίσκεται προφανώς σε άβολη θέση, γιατί η επίθεση δείχνει τις δυνατότητες των Ιρανών, τις οποίες δεν μπορούν να ανταγωνιστούν. Από την άλλη πλευρά καμία τουρκική κυβέρνηση δεν θα ήθελε να φανεί ότι στηρίζει έστω κατ΄ ελάχιστον το Ισραήλ. Άμεση απειλή για την Τουρκία δεν υπάρχει, ωστόσο οι Τούρκοι ενδιαφέρονται πάντα για το Ιράν γιατί δεν ξέρουν τι είδους Ιράν θα αναδυθεί στο μέλλον. Πρέπει να εξετάσουν την πιθανότητα ενός πιο επιθετικού Ιράν, ιδίως αν κυριαρχήσουν οι Φρουροί της Επανάστασης που είναι πολύ κοντά στη Ρωσία και έχουν κάνει συμφωνίες για εξοπλιστικά προγράμματα, μεταξύ των οποίων η προμήθεια S-400. Από την οπτική των Τούρκων δεν είναι καθόλου αδιάφορο να έχουν μια μεγάλη δύναμη δίπλα τους, επειδή θέλουν να είναι η χώρα τους η σημαντικότερη δύναμη στη Μέση Ανατολή.
-Εκτιμάτε ότι η ιρανική επίθεση σταθεροποίησε τον Νετανιάχου;
Το Ισραήλ απέδειξε ότι έχει τη δυνατότητα να αναχαιτίσει τους ιρανικούς πυραύλους. Οπότε αυτό τον βοηθάει μεσοπρόθεσμα. Αλλά η βασική εικόνα δεν έχει αλλάξει στην πραγματικότητα, επειδή οι πολίτες υποστηρίζουν τον πόλεμο που
όμως δεν είναι απαραίτητα δημοφιλής. Το σημαντικότερο είναι ότι υπήρξε μια συνολική αποτυχία των μυστικών υπηρεσιών και της πολιτικής ηγεσίας την 7η Οκτωβρίου και για αυτό ο Νετανιάχου θα το πληρώσει. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η κυβερνητική συμμαχία θα εξαφανιστεί σε περίπτωση εκλογών. Η δυσαρέσκεια των πολιτών δεν θα εξαφανιστεί ούτε θα σταματήσουν οι εναντίον του διαδηλώσεις, επειδή αναχαίτισε επιτυχώς τους πυραύλους. Άλλωστε αυτή δεν είναι μια προσωπική επιτυχία του, καθώς το Ισραήλ αναπτύσσει εδώ και χρόνια το αντιαεροπορικό και αντιπυραυλικό του σύστημα. Ενδεχομένως, πολιτικά να πάρει μια ανάσα αλλά είναι προσωρινή.
-Ο Νετανιάχου δέχεται σφοδρή κριτική για την ανθρωπιστική κρίση στη λωρίδα της Γάζα που εμποδίζει και την απελευθέρωση των ομήρων. Μπορούν να υπάρξουν θετικές εξελίξεις χωρίς μια διέξοδο σε αυτό το μέτωπο;
Έχετε δίκιο. Εξαιτίας αυτής της κατάστασης, ασκείται μεγάλη διεθνής και εσωτερική πίεση στον Νετανιάχου να βρει μια λύση. Το πιο σημαντικό think tank για θέματα ασφάλειας στο Ισραήλ, το INSS (Institute for National Security Studies), δημοσίευσε πρόσφατα ένα κείμενο με προτάσεις, νομίζω την παραμονή της ιρανικής επίθεσης, και δεν μιλούν μεν για λύση δύο κρατών, όλα όσα προτείνουν όμως συνιστούν μια πολύ διαφορετική προσέγγιση στο θέμα της Γάζας και των βημάτων που πρέπει να γίνουν στο εξής. Συγκεκριμένα υποστηρίζουν ότι ακόμα και αν πρέπει να γίνουν επιχειρήσεις στη Ράφα να μην γίνουν τώρα, ότι απαιτείται ανακωχή προκειμένου να απελευθερωθούν οι όμηροι και ότι γενικά χρειάζεται να επανεξεταστεί αυτό που γίνεται στη λωρίδα της Γάζας. Το γεγονός ότι το INSS άλλαξε στάση είναι, κατά τη γνώμη μου, πολύ σημαντικό. Οι Ισραηλινοί συνειδητοποιούν έπειτα από έξι μήνες ότι υπάρχουν μεγάλες απώλειες στη Γάζα, υπολογίζουν ότι πάνω από 13.000 μαχητές της Χαμάς είναι νεκροί, η βασική δύναμη της οργάνωσης έχει μειωθεί και ότι έχει απομείνει στρατολογεί νεαρής ηλικίας μέλη αλλά οι δυνατότητες της έχουν περιοριστεί για την ώρα. Ταυτόχρονα, οι ισραηλινές επιχειρήσεις είναι επιτυχημένες, αλλά όχι πλήρως επιτυχημένες, και εκτός από όσους σκοτώθηκαν την 7η Οκτωβρίου έχουν χαθεί πολλοί δικοί τους στρατιώτες. Και ποτέ μην αφήνουμε έξω από την εξίσωση τους ομήρους. Ο κόσμος στο Ισραήλ είναι μπουχτισμένος.
-Μπορεί ο Νετανιάχου να κάνει τους απαιτούμενους συμβιβασμούς ή θα πρέπει να υπάρξει αλλαγή εξουσίας στο Ισραήλ;
Από την αρχή αυτής της κρίσης πίστευα ότι ο Νετανιάχου θα έπρεπε να παραιτηθεί για το καλό της χώρας του. Δυστυχώς, οι πολιτικοί σκέφτονται πρώτα τον εαυτό τους. Πολλοί λένε ότι φοβάται μήπως πάει στη φυλακή αν χάσει την εξουσία. Δεν θα μπει ποτέ στη φυλακή και δεν είναι αυτό το θέμα. Το θέμα που τον απασχολεί , εκτιμώ, είναι η υστεροφημία του. Η 7η Οκτωβρίου θα είναι η πιο σημαντική στιγμή της πολιτικής του σταδιοδρομίας και είναι μια αποτυχία. Το να νικήσει ολοσχερώς τη Χαμάς είναι ο τρόπος του να επανορθώσει την αποτυχία του. Επειδή πλέον η προτεραιότητα του είναι η υστεροφημία του, δεν μπορώ να προβλέψω αν θα ακολουθήσει μια πιο μετριοπαθή οδό, αν θα επιτεθεί, αν θα παραιτηθεί, αν θα προκηρύξει εκλογές. Το σίγουρο είναι ότι βρίσκεται κάτω από μεγάλη πίεση να δράσει με έναν διαφορετικό τρόπο.
