Οι ακήρυκτοι «πόλεμοι της θάλασσας» – Ο στόλος φάντασμα και τα στρατηγικά περάσματα

Χρονιά ισχυρών αναταράξεων, ίσως και ανατροπών στους παγκόσμιους ανταγωνισμούς, θα είναι το 2025 καθώς ο πόλεμος της Ουκρανίας θα εισέλθει τον Φεβρουάριο στο τέταρτο έτος, ενώ η Μέση Ανατολή παραμένει σε τεντωμένο σκοινί με μια εύθραυστη εκεχειρία στον Λίβανο, μια ισορροπία του τρόμου μεταξύ Ισραήλ και Ιράν και με ανοιχτή την πληγή της Γάζας.

Οι πόλεμοι αυτοί ανέδειξαν τη σημασία των θαλασσίων οδών στις γεωπολιτικές ισορροπίες, στις πολεμικές συγκρούσεις και στις οικονομικές πιέσεις σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών και αβεβαιότητας. Οι ακήρυκτοι «πόλεμοι της θάλασσας», οι άμεσες και οι έμμεσες αναμετρήσεις για τον έλεγχο των θαλασσίων οδών, καθώς και του ενεργειακού πλούτου που κρύβει ο βυθός είναι εξίσου καθοριστικοί με εκείνους στην ξηρά και ίσως αποτελέσουν το σημαντικότερο πεδίο ανταγωνισμού των ισχυρών, από τη Βαλτική μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα και από την Αρκτική μέχρι τον Ειρηνικό Ωκεανό.

Ανήμερα τα Χριστούγεννα κόπηκε το υποβρύχιο καλώδιο στη Βαλτική με το οποίο η Φινλανδία τροφοδοτούσε με ηλεκτρικό ρεύμα την Εσθονία. Εναν μήνα νωρίτερα είχαν κοπεί, πάλι στη Βαλτική, δυο υποβρύχια καλώδια οπτικών ινών που συνέδεαν τη Σουηδία με τη Λιθουανία και τη Φινλανδία με τη Γερμανία.

Οι Φινλανδοί ακινητοποίησαν ένα ρωσικό δεξαμενόπλοιο και οι Σουηδοί ένα κινεζικό, ενώ και στις δύο περιπτώσεις οι αρμόδιες αρχές αναφέρουν ότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για δολιοφθορά από τα πλοία που έσυραν τις άγκυρές τους στον βυθό για να κόψουν τα καλώδια. Καθώς συνεχίζεται η έρευνα για τις δυο υποθέσεις, δυτικές υπηρεσίες ασφαλείας εκτιμούν ότι τα περιστατικά αυτού του τύπου είναι τμήμα ενός ρωσικού υβριδικού πολέμου στον βυθό που θα ενταθεί τους επόμενους μήνες και ίσως δεν θα περιοριστεί στη Βαλτική.

Βαλτική Θάλασσα: Μια μάχη που ξεκίνησε το 2022

Ο πόλεμος του βυθού δεν άρχισε πριν από δυο μήνες στη Βαλτική. Ξεκίνησε πριν από σχεδόν δυόμισι χρόνια, τον Σεπτέμβριο του 2022, με το σαμποτάζ στους αγωγούς Nord Stream 1 και Nord Stream 2, που μετέφεραν ρωσικό φυσικό αέριο στη Γερμανία, και είναι τμήμα των ευρύτερων γεωπολιτικών ανταγωνισμών που φουντώνουν σε όλον τον πλανήτη.

Με την αντιπαράθεση του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία να κλιμακώνεται επικίνδυνα επί ουκρανικού εδάφους, παράλληλα με τα στρατιωτικά γυμνάσια στη βορειοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, πλοία του αμερικανικού Εκτου Στόλου και σκάφη του βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού έκαναν πέρυσι ασκήσεις βόρεια των ακτών της Σκανδιναβίας, μέχρι τη Θάλασσα του Μπάρεντς, για πρώτη φορά από τον Ψυχρό Πόλεμο.

Τυχόν εκτόνωση της ουκρανικής σύγκρουσης εντός του έτους με κάποιου είδους προσέγγιση (και μοιρασιά) μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας δεν θα έλυνε το ζήτημα της ευρύτερης στρατιωτικής πίεσης του ΝΑΤΟ και της στρατηγικής περικύκλωσης της Ρωσίας, που έχει προσαρμόσει την οικονομία της σε συνθήκες πολέμου και θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις υβριδικές επιθέσεις ως αντίβαρο στην Ευρώπη αλλά και πέραν αυτής.

Δίκτυα, καλώδια και αγωγοί : Δύσκολη η φύλαξη, δαπανηρή η επισκευή

Οι υβριδικές επιθέσεις κατά υποβρύχιων υποδομών, όπως καλώδια επικοινωνιών και αγωγοί φυσικού αερίου και πετρελαίου, αποτελούν σοβαρή απειλή όχι μόνο για τις άμεσα εμπλεκόμενες χώρες αλλά και για την παγκόσμια οικονομία, τους καταναλωτές προϊόντων και υπηρεσιών.

Τι θα σήμαινε για τις τιμές της ενέργειας π.χ. ένα σαμποτάζ στη Μαύρη Θάλασσα σε αγωγό που μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία προς την Τουρκία και τα Βαλκάνια ή σε έναν αγωγό πετρελαίου ή αερίου στη Βόρεια Θάλασσα, στη Μεσόγειο ή στον Κόλπο του Μεξικού;

Η φύλαξη των στόχων είναι δύσκολη και δαπανηρή, προϋποθέτει ένα ευρύτατο σχέδιο αποτροπής και άμεσης αντίδρασης το οποίο ήδη επεξεργάζεται το ΝΑΤΟ (στην ίδια κατεύθυνση κινείται συμβούλιο εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ), αλλά δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις απέναντι σε περιστατικά που θα μπορούσαν να εμφανιστούν ως «ατυχήματα».

Περισσότερα από 1,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα καλωδίων για τηλεπικοινωνίες είναι απλωμένα στις θάλασσες και στους ωκεανούς του πλανήτη αποτελώντας τη ραχοκοκαλιά του παγκόσμιου Διαδικτύου και μεταφέροντας πάνω από το 95% των ψηφιακών δεδομένων. Το συνολικό μήκος των 575 γραμμών ισούται με τη διάμετρο του ήλιου.

Τα καλώδια είναι εξαιρετικά λεπτά (συχνά η διάμετρός τους είναι γύρω στα δύο εκατοστά), έχουν ενισχυμένο περίβλημα και ενίοτε περνούν από προστατευτικές τάφρους, αλλά παραμένουν ευάλωτα σε ακραία φαινόμενα, όπως τυφώνες, ηφαιστειακές εκρήξεις, υποβρύχιες κατολισθήσεις. Κατά μέσο όρο κόβονται 100-150 τέτοια καλώδια τον χρόνο, στο 70%-80% των περιπτώσεων από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως άγκυρες ή δίχτυα και μάλιστα όχι σε μεγάλα βάθη (200-300 μέτρα).

Οσο ελαφρύτερα είναι τα καλώδια, τόσο ευκολότερο είναι να ανασυρθούν από τον βυθό και να επισκευαστούν από ειδικά πλωτά συνεργεία που βρίσκονται διασκορπισμένα σε στρατηγικές τοποθεσίες, έτοιμα να επέμβουν για την αποκατάσταση των ζημιών.

Δυσκολότερη και πιο χρονοβόρα είναι η επισκευή των ηλεκτρικών καλωδίων, ακόμη πιο δύσκολη και δαπανηρή η αποκατάσταση των ζημιών σε αγωγούς. Παρά τη δυνατότητα χρήσης των δορυφόρων για την κάλυψη κενών στις ψηφιακές επικοινωνίες, μια γενίκευση των υβριδικών επιθέσεων και των εκατέρωθεν αντιποίνων σε καλώδια και αγωγούς θα βύθιζε στο χάος τον πλανήτη.

Ρωσικό πετρελαιο: Εξαγωγές με στόλο-φάντασμα σε πείσμα των κυρώσεων

Ενα άλλο πεδίο αναμέτρησης συνδέεται με τις δυτικές κυρώσεις στον ρωσικό ενεργειακό τομέα που έχουν ως στόχο να προκαλέσουν οικονομική ασφυξία στη Ρωσία. Το πακέτο των μέτρων προβλέπει κυρώσεις σε εταιρείες που κάνουν δουλειές με τους Ρώσους, όμως το Κρεμλίνο έχει δημιουργήσει έναν «στόλο-φάντασμα» αποτελούμενο από περίπου 600 πλοία, κυρίως παλαιών τύπων, προκειμένου να συνεχίσει τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου καθώς και τη μεταφορά αγαθών διττής χρήσης, λ.χ. εξαρτημάτων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συσκευές οικιακής χρήσης αλλά και σε οπλικά συστήματα, όπως drones.

Περισσότερα από 280 πλοία αυτού του «στόλου-φάντασμα» διέσχισαν τη Βαλτική μέσα σε τέσσερις μήνες πέρυσι, από τον Μάιο μέχρι τον Αύγουστο, σύμφωνα με δυτικές πηγές. Σε αυτόν τον «στόλο» λέγεται ότι περιλαμβάνονται και τα δυο δεξαμενόπλοια που προκάλεσαν τις σοβαρές ζημιές στα καλώδια στη Βαλτική. Παρόμοιο σύστημα με «πλοία-φαντάσματα» είχε χρησιμοποιηθεί για την παράκαμψη του εμπάργκο του ΟΗΕ στη Βόρεια Κορέα. Ωστόσο στην περίπτωση της Ρωσίας δεν υπάρχει σύστημα ανάλογων κυρώσεων από τον ΟΗΕ, καθώς Ρωσία και Κίνα, ως μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, μπλοκάρουν τα σχέδια ψηφίσματος.

Με 15 πακέτα κυρώσεων κατά εταιρειών και προσώπων, η ΕΕ έχει βάλει στη λίστα δεκάδες δεξαμενόπλοια και φορτηγά πλοία απαγορεύοντας τον ελλιμενισμό τους στην Ευρώπη. Τα μέτρα δεν έχουν εμποδίσει τη σύσφιξη της στρατιωτικής συνεργασίας της Ρωσίας με την Κίνα και τη Βόρεια Κορέα (που χρησιμοποιούν επίσης ευρέως τις χερσαίες οδούς και τους αγωγούς στα σύνορα Κίνας – Ρωσίας), ούτε τη συνεργασία της Μόσχας με οικονομίες που «διψούν» για φτηνό πετρέλαιο.

Ερυθρά Θάλασσα – Περσικός Κόλπος: Τα στρατηγικά περάσματα και η απειλή των Χούθι

Οι ασύμμετρες επιθέσεις των ανταρτών Χούθι κατά της εμπορικής ναυτιλίας στην Ερυθρά Θάλασσα είναι το πιο χαρακτηριστικό μπλόκο που ισχύει σε έναν από τους πιο στρατηγικούς θαλάσσιους δρόμους, παρά την παρουσία διεθνούς ναυτικής δύναμης για την προστασία των πλοίων και των ναυτικών (ευρωπαϊκή Επιχείρηση Ασπίδες και αμερικανική Επιχείρηση Φύλακας Ευημερίας).

Με πυραύλους και drones οι φιλοϊρανοί αντάρτες της Υεμένης έχουν περιορίσει στο ήμισυ τη ναυσιπλοΐα στη Διώρυγα του Σουέζ, επιβάλλοντας αυξήσεις σε ασφάλιστρα και ναύλους και αναγκάζοντας εταιρείες-κολοσσούς να κάνουν τον περίπλου της Αφρικής προκειμένου να συνεχίσουν την τροφοδοσία των αγορών με καύσιμα, πρώτες ύλες και προϊόντα. Παράπλευρη απώλεια αυτού του πολέμου ήταν οι ζημιές που προκάλεσε με την άγκυρά του ένα μεγάλο εμπορικό πλοίο που χτυπήθηκε από τους Χούθι πέρυσι τον Φεβρουάριο.

Το πλοίο εγκαταλείφθηκε από το πλήρωμα και παρασύρθηκε από τα ρεύματα πριν βυθιστεί. Η άγκυρά του έκοψε τρία υποβρύχια καλώδια τηλεπικοινωνιών που αντιστοιχούσαν στο ένα τέταρτο της ροής δεδομένων από την Ευρώπη προς την Ασία.

Οι Χούθι ισχυρίζονται ότι βάζουν στο στόχαστρο τα πλοία που εξυπηρετούν τα ισραηλινά συμφέροντα και συνεχίζουν τις επιθέσεις τους παρά τα σοβαρά πλήγματα που δέχθηκαν από τις αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ, της Βρετανίας και του Ισραήλ. Η κρίση θα μπορούσε να εκτονωθεί εάν τερματιζόταν ο πόλεμος στη Γάζα και άντεχε η εκεχειρία στον Λίβανο, όμως η απειλή θα παραμένει υπαρκτή όσο παραμένει ανοιχτό το πρόβλημα στην ίδια την Υεμένη.

Περαιτέρω κλιμάκωση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ με την εμπλοκή των ΗΠΑ θα μπορούσε να οδηγήσει και στο κλείσιμο των στενών του Ορμούζ στον Περσικό Κόλπο, από όπου διέρχονται δεξαμενόπλοια τα οποία καλύπτουν πάνω από το ένα πέμπτο των παγκόσμιων αναγκών σε πετρέλαιο και προϊόντα πετρελαίου.

Τυχόν στοχοποίηση των εμιράτων του Κόλπου, ναρκοθέτηση των στενών του Ορμούζ ή επιθέσεις των Ιρανών κατά τάνκερ με πυραύλους και drones θα εκτόξευε την τιμή του πετρελαίου προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις στην παγκόσμια οικονομία.

Ειρηνικός : Κινήσεις της Κίνας και σε οικονομικό επίπεδο

Η προβολή ισχύος του Πεκίνου στον Ειρηνικό πήρε νέα διάσταση το περασμένο φθινόπωρο με την ταυτόχρονη συμμετοχή δυο κινεζικών αεροπλανοφόρων σε ναυτικά γυμνάσια στην Κίτρινη Θάλασσα και στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Ενα τρίτο κινεζικό αεροπλανοφόρο καθελκύστηκε το 2022, εξακολουθεί να βρίσκεται σε στάδιο προετοιμασίας και δοκιμών, χωρίς να έχει ενταχθεί ακόμη επίσημα στον στόλο.

Ενα θερμό επεισόδιο μεταξύ Κίνας και Ταϊβάν, με την εμπλοκή των ΗΠΑ, θα προκαλούσε ασφυξία στο εμπόριο και στις θαλάσσιες μεταφορές στην Ανατολική Ασία. Νοτιότερα, στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, το Πεκίνο δημιουργεί τετελεσμένα με τα τεχνητά νησιά-φρούρια πάνω σε κοραλλιογενείς υφάλους κοντά στα νησιά Σπράτλι, πλούσια σε ορυκτό πλούτο, τα οποία διεκδικούν επίσης οι Φιλιππίνες.

Οσο μεγαλώνει η κινητικότητα του κινεζικού πολεμικού ναυτικού και της αεροπορίας, άλλο τόσο πυκνώνουν οι ασκήσεις των Αμερικανών και των συμμάχων τους στην περιοχή. Παράλληλα η Κίνα κλιμακώνει την «επίθεση φιλίας» σε μικρές νησιωτικές χώρες του Ειρηνικού με επενδύσεις, αναπτυξιακή βοήθεια και σχέδια αμυντικής συνεργασίας που υπονομεύουν αντίστοιχες κινήσεις των ΗΠΑ και της Αυστραλίας.

Η στρατιωτική άνοδος της Ιαπωνίας, η πολιτική αναταραχή στη Νότια Κορέα και το πυρηνικό οπλοστάσιο της Βόρειας Κορέας δημιουργούν ένα σύνθετο σκηνικό γεωπολιτικών προκλήσεων τη στιγμή που οι ΗΠΑ δεν κρύβουν πως θεωρούν την Κίνα ως τον ισχυρότερο παγκόσμιο ανταγωνιστή τους, τόσο σε οικονομικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο.

Αρκτική : Στάση αναμονής μετά τις διακηρύξεις Τραμπ

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μόνο τυχαίες δεν είναι οι διακηρύξεις του Ντόναλντ Τραμπ που αποκαλύπτουν αμερικανικά επεκτατικά σχέδια στη Διώρυγα του Παναμά, στη Γροιλανδία, ακόμη και στον Καναδά. Πέρα από τον εκρηκτικό χαρακτήρα του Τραμπ, που ετοιμάζεται να επανέλθει στις 20 Ιανουαρίου στον Λευκό Οίκο, είναι σαφές ότι η διατήρηση της αμερικανικής ηγεμονίας στον πλανήτη δεν περνά μόνο μέσα από τον έλεγχο εδαφών και πλούσιου υπεδάφους αλλά και από τον έλεγχο στρατηγικών θαλασσίων οδών.

Υπό αυτό το πρίσμα, η Γροιλανδία (που ανήκει στη Δανία) και ο Καναδάς αποτελούν τα μέσα για την άλωση της Αρκτικής (και του Βόρειου Πόλου) από τις ΗΠΑ, που σήμερα έχουν λόγο στην εκμετάλλευση της περιοχής μόνο μέσω της Αλάσκας βάσει των διεθνών συνθηκών. Παράλληλα, οι απειλές για «ανάκτηση» της Διώρυγας του Παναμά, ακόμη και με πεζοναύτες, φανερώνουν την αποφασιστικότητα της Ουάσιγκτον να διατηρήσει υπό στενό έλεγχο την Κεντρική Αμερική απέναντι στη διείσδυση της Κίνας στο μαλακό υπογάστριο των ΗΠΑ.

Προς το παρόν η διεθνής κοινότητα τηρεί στάση αναμονής. Αν είχε προβάλει ανάλογες αξιώσεις ο ηγέτης κάποιας άλλης χώρας, αν είχε εκτοξεύσει απειλές στρατιωτικής εισβολής και προσάρτησης εδαφών μια άλλη κυβέρνηση, οι διεθνείς αντιδράσεις θα ήταν πολύ έντονες. Το γεγονός ότι οι απειλές προέρχονται από τον Τραμπ δεν μειώνει τη σημασία τους, ούτε τις περιορίζει στο επίπεδο της γραφικότητας.

Αντίθετα η υπεροψία με την οποία αντιμετωπίζει ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ ακόμα και τους συμμάχους στο ΝΑΤΟ φανερώνει έναν επικίνδυνο συνδυασμό απομονωτισμού και επεκτατισμού. Εξάλλου ο Τραμπ, που βλέπει τον πλανήτη ως ένα μεγάλο οικόπεδο και αντιμετωπίζει με απαξίωση το διεθνές δίκαιο, δεν θα μπορούσε να εξαιρέσει από το δικό του παιχνίδι ισχύος τις θάλασσες που καλύπτουν τα δύο τρίτα της επιφάνειας της Γης.