Για τον προσωπικό του φίλο Αλεξέι Ναβάλνι μιλάει στο «Βήμα» ο Σεργκέι Παρχόμενκο, ρώσος δημοσιογράφος και εκδότης που ζει και εργάζεται στις ΗΠΑ από το 2021. Ο Ναβάλνι, που πέθανε υπό μυστηριώδεις συνθήκες σε ρωσική φυλακή την περασμένη εβδομάδα, αλληλογραφούσε μαζί του αφότου συνελήφθη πριν από τρία χρόνια. Ο Παρχόμενκο έλαβε την τελευταία επιστολή στις 13 Φεβρουαρίου, τρεις μέρες πριν από τον θάνατο του Ναβάλνι.
Την περιμένατε αυτή την τραγωδία;
«Απολύτως. Από τη στιγμή που ο Ναβάλνι αποφάσισε να επιστρέψει στη Ρωσία, τον Ιανουάριο του 2021, ήμασταν βέβαιοι ότι θα συνέβαινε».
Γιατί επέμενε τόσο πολύ να επιστρέψει στη Ρωσία;
«Επειδή θεωρούσε ότι αυτή ήταν η δουλειά του, να ασκεί πολιτική στη Ρωσία, ζώντας στη Ρωσία ακόμη και φυλακισμένος. Ο Ναβάλνι δεν ήταν μόνον πολιτικός κρατούμενος, ήταν πολιτικός παράγων στη Ρωσία. Συνομιλούσε με ανθρώπους, προωθούσε ιδέες, διατύπωνε προτάσεις για κοινωνικό και πολιτικό διάλογο στη χώρα και το εξωτερικό. Την τελευταία τριετία έζησε 300 μέρες στην απομόνωση, σε ένα τσιμεντένιο κελί έξι τετρ. μέτρων με μια οδοντόβουρτσα, ένα ποτήρι και ένα βιβλίο. Η επικοινωνία με τους δικηγόρους του γινόταν όλο και πιο δύσκολη, στην αρχή τού επέτρεπαν να τους βλέπει σχεδόν καθημερινά, μετά έθεσαν ένα διαχωριστικό γυαλί ανάμεσα στον ίδιο και σε εκείνους και στο τέλος έβαψαν το γυαλί ώστε ο Ναβάλνι να μην μπορεί να τους δει, μόνον να ακούει».
Αλληλογραφούσατε συχνά μαζί του;
«Ο Ναβάλνι αλληλογραφούσε με δεκάδες ανθρώπους. Με ορισμένους συζητούσε για διεθνή πολιτική, με άλλους για γαστρονομία, για ταξίδια. Με μένα συζητούσε κυρίως για λογοτεχνία, όπως και με τη σύζυγό μου, Βαρβάρα Γκορνοστάεβα, με την οποία επίσης αλληλογραφούσε. Η σύζυγός μου ζει μαζί μου στις ΗΠΑ αλλά εξακολουθεί να διευθύνει τον εκδοτικό ρωσικό οίκο Corpus» (ο οποίος έχει εκδώσει, μεταξύ άλλων, βιβλία των Γκίντερ Γκρας, Ουμπέρτο Εκο, Αρτ Σπίγκελμαν, Ντόνα Ταρτ, Βλαντίμιρ Σορόκιν).
Ποιοι συγγραφείς ενδιέφεραν περισσότερο τον Ναβάλνι;
«Στο τελευταίο του γράμμα, που δεν φέρει ημερομηνία και το οποίο έφτασε σε μένα σκαναρισμένο, μέσω της μητέρας του που ήταν ο τελευταίος άνθρωπος που τον είδε ζωντανό, στις 12 Φεβρουαρίου, ο Ναβάλνι μου μιλάει για τον Τσέχοφ. Πριν από μήνες τού είχα πει ότι είναι σημαντικό να ξαναδιαβάσει τα θεατρικά και τα πεζά του Τσέχοφ. Μου απάντησε ότι η βιβλιοθήκη της φυλακής είναι πολύ φτωχή, έχει μόνο βιβλία των ρώσων κλασικών, του Τολστόι, του Ντοστογέφσκι και του Τσέχοφ. Αρχισε λοιπόν να ξαναδιαβάζει τον Τσέχοφ. Στην τελευταία αυτή επιστολή, μου γράφει ότι δεν φανταζόταν ποτέ ότι ο Τσέχοφ είναι τόσο καταθλιπτικός. Ολοι θεωρούν τον Τσέχοφ σατιρικό συγγραφέα, με χιούμορ, ειδικά στα πεζά του, όμως δεν είναι έτσι. Για τον Ναβάλνι το να συζητάει για βιβλία ήταν ο τρόπος του να εκφράζει όσα ένιωθε και δεν μπορούσε να γράψει καθώς οι επιστολές του λογοκρίνονταν από τις ρωσικές αρχές».
Ηταν πράγματι, όπως διαβάζουμε, τόσο αισιόδοξος, με ανεπτυγμένη αίσθηση του χιούμορ;
«Απολύτως, ήταν πολύ αισιόδοξος, με τρομερό χιούμορ ως το τέλος. Στην αλληλογραφία μας ο Αλεξέι ήταν πιο αισιόδοξος από μένα. Ηταν απίστευτος, φαινόμενο».
Πότε τον συναντήσατε πρώτη φορά;
«Το 2009-2010. Ημουν δημοσιογράφος, διευθυντής ενός σημαντικού περιοδικού. Ο Ναβάλνι ήταν ήδη ακτιβιστής. Το 2011 συμμετείχαμε στις ίδιες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και το 2013, όταν έθεσε υποψηφιότητα για δήμαρχος της Μόσχας, κάλυψα την εκστρατεία του. Από το 2014 ήμασταν πια προσωπικοί φίλοι. Συναντιόμασταν σε εστιατόρια, με τις συζύγους μας, όπου συζητούσαμε για τα παιδιά μας, τα προβλήματα στο σχολείο τους, την εφηβεία τους, τις ερωτικές τους απογοητεύσεις. Οι πράκτορες της FSB (ρωσικές μυστικές υπηρεσίες) τον παρακολουθούσαν συνέχεια, το βλέπαμε. Υποθέτω ότι έμεναν έκπληκτοι ακούγοντας ότι μιλούσαμε για τις οικογένειές μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μιλούσαμε και πολιτικά. Ο Ναβάλνι είχε μεγάλη αυτοπεποίθηση αλλά ήθελε πάντα να ακούει τις απόψεις των άλλων, ζητούσε συμβουλές, τη γνώμη τους. Ηταν μεγάλη μου χαρά και τιμή να είμαι φίλος του».
Εχετε ζήσει και στο σοβιετικό καθεστώς. Πώς είναι το σημερινό καθεστώς στη Ρωσία, σε σύγκριση με εκείνο;
«Εχω αναμνήσεις από το σοβιετικό καθεστώς, σπούδασα δημοσιογραφία στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας και άρχισα να εργάζομαι ως δημοσιογράφος στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Το καθεστώς του προέδρου Πούτιν ασκεί μεγαλύτερη καταστολή από το σοβιετικό. Η ΕΣΣΔ ήταν δικτατορία με κάποια, ας πούμε, λογική, ενώ το καθεστώς Πούτιν είναι δικτατορία χωρίς λογική, είναι προσωπικές διώξεις εναντίον προσώπων που εχθρεύεται ο δικτάτορας Πούτιν. Για τα ίδια «αδικήματα» μπορεί ορισμένοι άνθρωποι να κατηγορηθούν και να συλληφθούν και άλλοι να μη διωχθούν ποτέ. Ο Πούτιν θεωρούσε τον Ναβάλνι προσωπικό του εχθρό γιατί ξεσκέπαζε τη διαφθορά του καθεστώτος με έρευνα και συγκεκριμένα στοιχεία. Ακόμη και μετά την απόπειρα δολοφονίας του με τον νευροπαραλυτικό παράγοντα Νόβιτσοκ το 2020, ο Ναβάλνι και η ομάδα του αποκάλυψαν με έρευνα όλο τον μηχανισμό και το σχέδιο των ρωσικών υπηρεσιών για την εξόντωσή του. Αυτό εξαγρίωσε τον Πούτιν. Δεν του το συγχώρησε ποτέ».
Τι κρατάτε από τον Ναβάλνι;
«Την αισιοδοξία του, το χιούμορ, τη μαχητικότητα και τη φράση «Η όμορφη Ρωσία του μέλλοντός μας» (PRB), το όνομα που ήθελε να δώσει στο κόμμα του».
