Ο πλανητάρχης που διχάζει τον πλανήτη

Ηταν άλλη μία ωδή στην αμερικανική υπεροχή και κυριαρχία, άλλος ένας εναγκαλισμός στο δόγμα του πατριωτισμού, της εθνικής περιχαράκωσης και της μοναχικής πορείας. Από την ομιλία του Ντόναλντ Τραμπ στην 73η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ η διεθνής κοινότητα δεν θα μπορούσε να αναμείνει κάτι διαφορετικό από τα… συνηθισμένα. Ο αμερικανός πρόεδρος εξήρε μόνο τις δικές του προσπάθειες για έναν καλύτερο κόσμο, φροντίζοντας να εξαπολύσει επίθεση κατά πάντων. Από τους θεσμούς και τα όργανα των διεθνών οργανισμών μέχρι μεμονωμένα κράτη και ηγέτες.

Σαν να μη συνειδητοποιούσε ότι η ομιλία του γινόταν από το βήμα του κορυφαίου θεσμού της διεθνούς συνεργασίας, ο Τραμπ πέταξε στα σκουπίδια αυτό ακριβώς που εκπροσωπούν τα Ηνωμένα Εθνη, φροντίζοντας μάλιστα να υπενθυμίσει πόσα «άχρηστα» χαρτιά έχει σκίσει (εννοώντας διεθνείς συμφωνίες) τα τελευταία δύο χρόνια, όπου η κυβέρνησή του έχει «πετύχει περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση στην ιστορία της χώρας».

Η θυμηδία που προκάλεσε η τοποθέτησή του αυτή κόπηκε μαχαίρι, όταν ο Τραμπ πέρασε σε μια σειρά ολομέτωπων επιθέσεων. Για εφέτος προνομιακό του πεδίο αναδείχθηκε το Ιράν, αυτή η «διεφθαρμένη δικτατορία» όπως τη χαρακτήρισε. Ο Τραμπ απείλησε – και ήταν αναμενόμενο – την Τεχεράνη με νέες κυρώσεις, ενώ επικαλούμενος, όπως εύστοχα σχολίαζε το Ινστιτούτο Brookings, «ένα ολόκληρο οπλοστάσιο εντυπωσιασμού με λέξεις όπως θάνατος, σφαγή, χάος, πανδαιμόνιο», υπερασπίστηκε την απόφασή του να αποσύρει τις Ηνωμένες Πολιτείες από την ιστορική συμφωνία-ορόσημο για τον πυρηνικό αφοπλισμό του Ιράν.

Δεν ήταν όμως μόνο η υπεροψία και η μισαλλοδοξία που εμπότισαν για άλλη μία φορά το ύφος της ομιλίας του Τραμπ. Ηταν το χαρακτηριστικό της «ισοπέδωσης», της μηδενιστικής προσέγγισης και αποστροφής του προς την παγκόσμια διακυβέρνηση που εύλογα προκαλεί μεγάλες ανησυχίες στους διεθνείς παρατηρητές. Οσα έχει πει εξάλλου κατά καιρούς, τα έχει κάνει πράξη.

Ο Τραμπ επιτέθηκε στο Συμβούλιο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (από το οποίο φρόντισε ήδη από πέρυσι να αποχωρήσει), κατηγόρησε τον OPEC ότι εκμεταλλεύεται τη χώρα του και «ξεσκίζει» τον υπόλοιπο κόσμο, καλώντας τις χώρες που μετέχουν στον Οργανισμό – σε «μια παρανόηση των συνθηκών αγοράς πετρελαίου», όπως σχολίαζαν στο Twitter αναλυτές – να μειώσουν τις τιμές του πετρελαίου.

Μεταξύ άλλων, ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα μετέχουν εφεξής στο σύμφωνο μετανάστευσης των Ηνωμένων Εθνών, γιατί νιώθει πως τίποτα δεν τον δεσμεύει: «Δεν θα παραχωρήσουμε ποτέ την αμερικανική εθνική κυριαρχία σε μια παγκόσμια γραφειοκρατία, μη εκλεγμένη και ανεύθυνη… Απορρίπτουμε την ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης και αγκαλιάζουμε τον πατριωτισμό» είπε.

Και αφού τα έβαλε με τον μισό πλανήτη,  ο αμερικανός πρόεδρος επεφύλαξε καλά λόγια για τον αλλοτινό άσπονδο εχθρό του Κιμ Γιονγκ Ουν, υπό το πρίσμα – φυσικά – ότι χάρη στις δικές του πρωτοβουλίες ο κόσμος σώθηκε από τον πυρηνικό όλεθρο. «Θέλω να ευχαριστήσω τον πρόεδρο Κιμ για το κουράγιο που επέδειξε και τα βήματα που έκανε», είπε αναφερόμενος στον ίδιο άνθρωπο τον οποίο από το ίδιο βήμα, έναν χρόνο νωρίτερα, αποκαλούσε «μικρό πυραυλάνθρωπο» και τον οποίο απειλούσε να αφανίσει με «φωτιά και οργή».

Για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για τη «δολοφονία» του αμερικανού φοιτητή Οτο Βάρμπιερ από το απομονωμένο καθεστώς, για τη δηλητηρίαση του ετεροθαλούς αδελφού του Κιμ στο αεροδρόμιο της Μαλαισίας που είχε καταγγείλει στην περυσινή του ομιλία, ούτε λόγος!

Ανάμεσα στα ζητήματα που έθιξε ήταν και το Παλαιστινιακό, όπου παρουσίασε εαυτόν ως ειρηνοποιό, τασσόμενος ανοιχτά υπέρ της λύσης των δύο κρατών. Ούτε σε αυτό μπόρεσε να πείσει το ακροατήριο. Μόλις πριν από λίγους μήνες με δική του απόφαση η αμερικανική πρεσβεία μεταφερόταν από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ, αλλάζοντας άρδην τα δεδομένα στο Μεσανατολικό και πυροδοτώντας την οργισμένη αντίδραση του αραβικού κόσμου.

Η παρουσία του αμερικανού προέδρου στον ΟΗΕ ήταν τόσο «λίγη» – σχολίαζαν αναλυτές – που όταν ο πρόεδρος της Γαλλίας ανέβηκε λίγο αργότερα στο βήμα έδωσε την ευκαιρία στον Εμανουέλ Μακρόν να φαντάζει ως ο απόλυτος ηγέτης, ενώ στο εσωτερικό της Γαλλίας η δημοφιλία του βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά.
Η ομιλία του Μακρόν ήταν σε πλήρη αντίστιξη με αυτήν του Τραμπ, με τον γάλλο πρόεδρο να αποδομεί όλα όσα είχε με αλαζονεία υποστηρίξει ο αμερικανός ομόλογός του. Στηλίτευσε τον απομονωτισμό, τον εθνικισμό, καταφέρθηκε εναντίον της απόσυρσης των Ηνωμένων Πολιτειών από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, από την UNESCO, από τη συμφωνία με το Ιράν, από τη Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα.

Ο γάλλος πρόεδρος υπερασπίστηκε την καθολικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έκανε μια παθιασμένη έκκληση για μια «ανανεωμένη» παγκοσμιοποίηση. Οι παγκόσμιες προκλήσεις (εκπαίδευση, ισότητα των δύο φύλων, ανάπτυξη) κατέλαβαν κεντρικό ρόλο στον λόγο του ενώ αξίωσε τη μεταρρύθμιση των θεσμικών οργάνων ως απάντηση στην κρίση της νομιμοποίησής τους, καθώς, όπως υποστήριξε, έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη ανισοτήτων.

Οπως αναφέρουν παρατηρητές, η ομιλία Μακρόν δεν ήταν απλώς μια καταγγελία όλων όσα αντιπροσωπεύει ο αμερικανός πρόεδρος. Ηταν πρωτίστως μια έκκληση για την υπεράσπιση της παγκόσμιας τάξης, των διεθνών συμφωνιών και οργανισμών όπως το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο κ.ά. Ηταν μια οργισμένη αντίδραση ενάντια στην προσέγγιση της μονομέρειας στην οποία ομνύει ο Τραμπ, και για τον λόγο αυτόν απέσπασε ένα θερμότατο χειροκρότημα.
Καθώς η Ευρώπη έχει χάσει τον βηματισμό της, ο γάλλος πρόεδρος επιδιώκει μέσα από το ενοποιητικό του αφήγημα να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην εκστρατεία υπέρ των παγκόσμιων πρωτοβουλιών και κοινής δράσης, να καλύψει το κενό που υπάρχει στην άλλη όχθη του Ατλαντικού .

Πολύ δε περισσότερο – υπογραμμίζει το Brookings – την ώρα που οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε φάση εσωστρέφειας και έχουν μετατραπεί στον «θηρευτή που κρύβεται στους θάμνους της ζούγκλας και πλέον χρησιμοποιούν την οικονομική αλληλεξάρτηση ως όπλο προκειμένου να έχουν τον έλεγχο και την κυριαρχία». Κατά πόσον αυτό θα έχει επίπτωση στη μέχρι σήμερα θερμή τους σχέση είναι άλλο κεφάλαιο. Για τον διεθνή Τύπο πάντως, μετά τον ΟΗΕ η ιδιαίτερη φιλία τους μπαίνει στον πάγο.