Στις 16 Ιουνίου 2001 στην αμερικανορωσική σύνοδο στη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος, είπε, αναφερόμενος στον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν: «Νομίζω ότι είναι ένας ευθύς άνθρωπος που μπορείς να τον εμπιστευθείς. Τον κοίταξα κατάματα και νομίζω ότι διέκρινα ένα κομμάτι της ψυχής του». Ο Μπους έχει αποχωρήσει από την προεδρία των ΗΠΑ (και την ενεργό πολιτική) από το 2008.

Σήμερα 26 Μαρτίου, ο Πούτιν συμπληρώνει είκοσι πέντε χρόνια στην ηγεσία της Ρωσίας, τα είκοσι ένα ως πρόεδρος και τα τέσσερα (2008-2012) ως πρωθυπουργός. Το 2000 εξελέγη για πρώτη φορά πρόεδρος με 53%. Στις 15 Μαρτίου 2024 επανεξελέγη για πέμπτη φορά, με 88,4%, έχοντας ήδη φροντίσει, μέσω συνταγματικής αναθεώρησης του 2020, να κατοχυρώσει το δικαίωμά του να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2036.

Ο Πούτιν έχει ήδη υπερβεί το ρεκόρ του Μπρέζνιεφ στην εξουσία (18 χρόνια) και πλησιάζει εκείνο του Στάλιν (29 χρόνια). Εχει συνυπάρξει με τέσσερις αμερικανούς προέδρους και έζησε την επάνοδο ενός εξ αυτών, του Ντόναλντ Τραμπ, στον Λευκό Οίκο. Μια επάνοδο η οποία χαρακτηρίζεται από την εντυπωσιακή επίθεση φιλίας της Ουάσιγκτον προς τη Μόσχα, με αφορμή την επίλυση του Ουκρανικού.

Ο Πούτιν προσέβλεπε στην ανάκτηση της ισχύος μιας χώρας υποταγμένης σε έναν ηγέτη, τον τσάρο ή τα σοβιέτ, πάντως όχι μιας χώρας στα πρότυπα των δυτικών δημοκρατιών

Η τελευταία έκπληξη του Γέλτσιν

Οταν ο ρώσος πρόεδρος Γέλτσιν παραιτήθηκε ξαφνικά την 31η Δεκεμβρίου 1999, διορίζοντας στο προεδρικό αξίωμα τον Πούτιν, η Δύση δεν προβληματίστηκε ιδιαίτερα. Τα βλέμματα ήταν στραμμένα στη νέα χιλιετία που άρχιζε και ο Πούτιν ήταν άγνωστος. Σε όλους, εκτός από τις μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας, (FSB), των οποίων ο Πούτιν είχε διατελέσει επικεφαλής για έναν χρόνο (1998-1999).

Η προϋπηρεσία του ωστόσο στις μυστικές υπηρεσίες δεν ήταν μονοετής, είχε υπηρετήσει επί δεκαέξι χρόνια στην KGB – τις διαβόητες μυστικές υπηρεσίες της Σοβιετικής Ενωσης. Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου ο Πούτιν μεταπήδησε στην πολιτική, χρησιμοποιώντας τις διασυνδέσεις του με τον Ανατόλι Σούμπτσκακ, τον μέντορά του και πρώην δήμαρχο της γενέτειράς του, της Αγίας Πετρούπολης.

«Να φροντίσεις τη Ρωσία» συμβούλεψε ο Γέλτσιν τον Πούτιν, αποχωρώντας από την προεδρία της Ρωσίας. Ο πρώην πράκτορας της KGB δεν το ξέχασε. Βάλθηκε να προσδώσει στη Ρωσία τη χαμένη της ισχύ, την οποία διέθετε τόσο ως Ρωσική Αυτοκρατορία αλλά και ως κομμουνιστική ΕΣΣΔ. Και στις δύο περιπτώσεις, ο Πούτιν προσέβλεπε στην ανάκτηση της ισχύος μιας χώρας υποταγμένης σε έναν ηγέτη, τον τσάρο ή τα σοβιέτ, πάντως όχι μιας χώρας στα πρότυπα των δυτικών δημοκρατιών.

Η περίοδος των καλών σχέσεων

Ο Πούτιν χρησιμοποίησε τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 για να δηλώσει στον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Μπους ότι «θα κυνηγήσουμε τους Τσετσένους παντού, από τα αεροδρόμια μέχρι τις τουαλέτες» – οι Τσετσένοι ήταν μουσουλμάνοι και τρομοκράτες, όπως μουσουλμάνοι και τρομοκράτες ήταν οι Αραβες που είχαν επιτεθεί στην Αμερική. Ηταν ένα τέχνασμα του Πούτιν για να εξασφαλίσει τις ευλογίες του Μπους για τον δεύτερο πόλεμο που διεξήγε η Ρωσία – και ο ίδιος ο Πούτιν, ως πρωθυπουργός της Ρωσίας από το καλοκαίρι του 1999 – στην Τσετσενία.

Εκείνο τον ίδιο Σεπτέμβριο, σε ομιλία του στη γερμανική Βουλή, ο Πούτιν πρόσφερε στην ΕΕ συνεργασία με τη Ρωσία σε επίπεδο ασφαλείας. Αμφισβήτησε βεβαίως τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, όμως δεν απέκλειε το ενδεχόμενο κάποτε η Ρωσία να ενταχθεί στη Συμμαχία και στην ΕΕ. Οταν το 2004 είχαν αρχίσει να γίνονται γνωστές τόσο η καταστολή των διαφορετικών φωνών στη Ρωσία όσο και η φίμωση των επικριτικών προς τον ρώσο πρόεδρο μέσων ενημέρωσης ο τότε καγκελάριος της Γερμανίας, ο σοσιαλδημοκράτης Γκέρχαρντ Σρέντερ, αποκάλεσε τον Πούτιν «άμεμπτο δημοκράτη». Μετά την αποχώρησή του από την πολιτική, ο Σρέντερ εργάστηκε σε ρωσικές επιχειρήσεις ενέργειας.

Από το Μόναχο στο Βουκουρέστι

Η πρώτη σαφής στροφή του Πούτιν έναντι της Δύσης σημειώνεται στη διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια, το 2006, όταν τόνισε ότι οι ΗΠΑ και η ΕΕ δεν δέχονται τη Ρωσία ως μεγάλη δύναμη και χαρακτήρισε τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς την Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη ως αθέτηση των διαβεβαιώσεων της Συμμαχίας ότι δεν θα επεκταθεί μέχρι τα ρωσικά σύνορα.

Σημειωτέον ότι το 1997 η Ρωσία του Γέλτσιν είχε υπογράψει με το ΝΑΤΟ – και ενώ πρόεδρος στις ΗΠΑ ήταν ο Δημοκρατικός Μπιλ Κλίντον – την Ιδρυτική Πράξη για τις Αμοιβαίες Σχέσεις, τη Συνεργασία και την Ασφάλεια, έναν οδικό χάρτη για την επίδοξη συνεργασία ΝΑΤΟ – Ρωσίας. Η συμφωνία προέβλεπε ότι η Ρωσία δεν έχει βέτο στις αποφάσεις της Συμμαχίας και ότι το ΝΑΤΟ διατηρεί το δικαίωμα, όταν κρίνει, να δρα μονομερώς.

Στη σύνοδο του Απριλίου 2008 στο Βουκουρέστι το ΝΑΤΟ υποσχέθηκε ότι η Γεωργία και η Ουκρανία θα μπορέσουν κάποτε να ενταχθούν στη Συμμαχία. Ο Πούτιν εξεμάνη. Λίγους μήνες αργότερα, στις 8 Αυγούστου 2008, οι ρωσικές δυνάμεις εισβάλλουν στη Γεωργία σηματοδοτώντας την έναρξη του πρώτου πολέμου σε ευρωπαϊκό έδαφος τον 21ο αιώνα.

Οι εχθροπραξίες έληξαν σε λίγες ημέρες, όμως η Δύση υποτίμησε το γεγονός. Η ΕΕ ετάχθη υπέρ της εκεχειρίας για να κατευνάσει τη Μόσχα ενώ όταν τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ ο Δημοκρατικός Μπαράκ Ομπάμα απηύθυνε έκκληση για επανεκκίνηση των σχέσεων Ουάσιγκτον – Μόσχας. Το 2025 το 20% των εδαφών της Γεωργίας εξακολουθεί να τελεί υπό ρωσικό στρατιωτικό έλεγχο.

Η εισβολή στην Κριμαία

Εν όψει της προσχώρησης της Ρωσίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, το 2012, ο Πούτιν δήλωνε ότι οραματίζεται τη δημιουργία ενός κοινού οικονομικού χώρου με την ΕΕ, «ο οποίος θα εκτείνεται από τη Λισαβόνα ως το Βλαδιβοστόκ». Οι εξελίξεις του 2014 στην Ουκρανία και η απομάκρυνση του φιλορώσου προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς εν μέσω μαζικών διαδηλώσεων στο Κίεβο δίνουν στον Πούτιν την αφορμή που αναζητούσε για να επιτεθεί στην Ουκρανία: προσαρτά την Κριμαία και καταλαμβάνει εδάφη στην Ανατολική Ουκρανία με τη βοήθεια των φιλορώσων αυτονομιστών.

Η Ευρώπη μοιάζει προς στιγμήν να ξυπνά από τον λήθαργο, η ΕΕ επιβάλλει κυρώσεις στη Μόσχα ενώ η Γαλλία και η Γερμανία μεσολαβούν για να υπογραφούν, το θέρος του 2015, οι Συμφωνίες του Μινσκ με τη Ρωσία, οι οποίες υποτίθεται ότι θα οδηγούσαν στην ειρήνευση.

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022 ο Πούτιν εισβάλλει στην Ουκρανία. Ο αμερικανός Δημοκρατικός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν τον χαρακτηρίζει εγκληματία πολέμου, δικτάτορα και δολοφόνο. Η ρήξη της Ρωσίας με τη Δύση βαθαίνει. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ στηρίζουν την Ουκρανία και επιβάλλουν σημαντικές κυρώσεις στη Ρωσία, που όμως δεν πλήττουν τη Μόσχα όσο θα περίμεναν. Τρία χρόνια αργότερα, ο πόλεμος εξακολουθεί να μαίνεται, το Κίεβο εξακολουθεί να ανθίσταται, η Ρωσία εξακολουθεί να κατέχει το 20% των εδαφών της Ουκρανίας.

Το αφήγημα της «διεφθαρμένης Δύσης»

Μετά από είκοσι πέντε χρόνια στην εξουσία ο Πούτιν, ο οποίος ελέγχει πλήρως τους αρμούς της εξουσίας, έχει εξολοθρεύσει όλους τους αντιπάλους του και έχει καταφέρει να πουλήσει στη ρωσική κοινωνία το αφήγημα περί «διεφθαρμένης Δύσης»: σε αυτό συνέβαλε και η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας, των κοινωνικών δικτύων, την αξία των οποίων συνειδητοποίησε πολύ γρήγορα ο ρώσος πρόεδρος. Στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016, όταν ο Τραμπ εξελέγη για πρώτη φορά, ο ρωσικός τεχνολογικός «δάκτυλος» απεδείχθη ότι ήταν περισσότερο από εμφανής (έκθεση Μίλερ, 2019).

Δώρο στον Πούτιν για την εικοσιπενταετία του στα ηνία της Ρωσίας είναι η αδιανόητη στροφή των ΗΠΑ του Τραμπ προς τη Μόσχα. Ανατρέποντας πλήρως τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων, ο Τραμπ κατέστησε σαφές ότι θέλει να τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, υπέρ όμως της Ρωσίας.

Η ΕΕ συνειδητοποιεί τη «μοναξιά» της καθώς ο αμερικανός φίλος δεν ενδιαφέρεται να είναι σύμμαχός της, αλλά φαίνεται να ξυπνάει: για πρώτη φορά στην Ιστορία της κινητοποιείται άμεσα και οργανώνεται με στόχο την κοινή ευρωπαϊκή άμυνα, αποδεσμεύοντας 800 δισεκατομμύρια ευρώ εν όψει της «υπαρξιακής απειλής που αποτελεί η Ρωσία για την Ευρώπη», όπως τη χαρακτήρισε ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν.

Η προφητεία της Ράις

Η μόνη πολιτικός που δεν αμφέβαλε ποτέ για τις βλέψεις του Πούτιν είναι ίσως η Κοντολίζα Ράις, πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του προέδρου Μπους, η οποία το 2011 έγραψε στα απομνημονεύματά της ότι εκείνη η φράση περί «βλέμματος στην ψυχή του Πούτιν», την οποία είχε εκστομίσει ο Μπους στη σύνοδο του 2001, ήταν «σοβαρό σφάλμα».

Γκρίζος άνθρωπος

«Ισως το πιο παράδοξο στην ανάρρηση του Πούτιν στην εξουσία να είναι πως οι άνθρωποι που τον ανέβασαν στον θρόνο ήξεραν γι’ αυτόν μόνο λίγο περισσότερα απ’ όσα ξέρετε εσείς. Ο Μπερεζόφσκι μου είπε πως ποτέ δεν θεώρησε τον Πούτιν φίλο και ποτέ δεν τον βρήκε ενδιαφέροντα ως άνθρωπο. (…) Το γεγονός πως ο Μπερεζόφσκι δεν βρήκε αρκετά ελκυστικό τον Πούτιν ώστε να προσπαθήσει να τον τραβήξει κοντά του υποδηλώνει πως ποτέ δεν αντιλήφθηκε έστω και μια σπίθα περιέργειας στον άλλο.

»Οταν όμως εξέτασε τον Πούτιν ως διάδοχο του Γέλτσιν, θεώρησε φαίνεται πως τα ίδια χαρακτηριστικά που τους είχαν κρατήσει σε απόσταση θα έκαναν τον Πούτιν ιδανικό υποψήφιο: ο Πούτιν, καθώς κατά τα φαινόμενα δεν διέθετε προσωπικότητα και δεν είχε ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, θα ήταν εύπλαστος και πειθαρχημένος. Ο Μπερεζόφσκι δεν θα μπορούσε να έχει πέσει περισσότερο έξω. (…) Και τι γνώριζε ο Μπορίς Γέλτσιν για τον διάδοχο που σύντομα θα έχριζε; Ηξερε πως ήταν ένας από τους λίγους που του είχαν παραμείνει πιστοί.

»Ηξερε πως προερχόταν από διαφορετική γενιά: αντίθετα από τον Γέλτσιν, ο Πούτιν δεν είχε βγει μέσα από τις γραμμές του Κομμουνιστικού Κόμματος και επομένως δεν είχε αναγκαστεί να αλλάξει δημοσίως πιστεύω όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ενωση. Εμοιαζε διαφορετικός: όλοι εκείνοι οι άνθρωποι, χωρίς καμία εξαίρεση, ήταν εύσωμοι και έδειχναν μόνιμα κουρασμένοι. Ο Πούτιν – λεπτός, μικροκαμωμένος και τώρα πια με τη συνήθεια να φοράει καλοραμμένα ευρωπαϊκά κοστούμια – έμοιαζε πολύ περισσότερο στη νέα Ρωσία. Ολοι μπορούσαν να προσδώσουν σε αυτόν τον γκρίζο άνθρωπο τα χαρακτηριστικά που ήθελαν να δουν σε αυτόν».

Απόσπασμα από το βιβλίο της Μάσα Γκέσεν «Ο άνθρωπος χωρίς πρόσωπο» (εκδόσεις Πατάκη). Η Μάσα Γκέσεν γεννήθηκε στη Μόσχα το 1967, ζει μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών. Εχει βρεθεί συχνά στο στόχαστρο των ρωσικών αρχών.

Αντίο με βότκα

«Μαζί με την αποχαιρετιστήρια βότκα, κάνει μια σύντομη αναδρομή στο θέμα της ημέρας, την Ουκρανία, καθώς και στο κεντρικό θέμα του συνεδρίου (σ.σ.: Της λέσχης Βαλντάι, το 2014): “New rules or no rules”. “Δεν το ξεκινήσαμε εμείς. Είχαμε πει από νωρίς στους Ευρωπαίους πως η συμφωνία της ΕΕ με την Ουκρανία, που έλεγε ή θα έρθετε μαζί μας ή θα πάτε με τη Ρωσία, ήταν πολύ ριψοκίνδυνη. Η κίνηση αυτή θίγει άμεσα τα συμφέροντά μας”, συνοψίζει ο οικοδεσπότης τη δική του θεώρηση των πραγμάτων. “Αλλά από τις Βρυξέλλες μας είπαν ορθά κοφτά ότι δεν ήταν δική μας υπόθεση. Τελεία. Τέλος της συζήτησης. Το αποτέλεσμα είναι ένα πραξικόπημα. Η οικονομική και κοινωνική κατάρρευση μιας χώρας. Και ένας εμφύλιος πόλεμος με χιλιάδες νεκρούς”. Για την Κριμαία δεν μιλά ο Πούτιν εκείνο το βράδυ του Οκτωβρίου στα βουνά του Καυκάσου. Η Κριμαία ανήκει ξανά στη Ρωσία από τις 18 Μαρτίου 2014 και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει όσο είναι εκείνος πρόεδρος. Δεν αφήνει καμία αμφιβολία περί αυτού».

Απόσπασμα από το βιβλίο «Πούτιν, Η εξουσία εκ των έσω» (εκδόσεις Καστανιώτη), του Χούμπερτ Ζάιπελ, βραβευμένου γερμανού δημοσιογράφου, ο οποίος θεωρούνταν ειδικός στα θέματα της Ρωσίας και διαφήμιζε ότι ήταν ο μοναδικός δυτικός δημοσιογράφος που είχε τακτική και απευθείας επαφή με τον Πούτιν. Το 2023 αποκαλύφθηκε ότι είχε λάβει 600.000 ευρώ μέσω offshore από έναν ολιγάρχη του στενού κύκλου του ρώσου προέδρου. Ο Ζάιπελ επιβεβαίωσε ότι έλαβε τα χρήματα, αλλά επέμεινε ότι αφορούσαν μόνο το βιβλίο και ότι ο ίδιος διατήρησε την αμεροληψία του.