Το 2016 ιστορικά ήταν η πιο θερμή χρονιά από τότε που πραγματοποιούνται οι σχετικές καταγραφές, και καθοδηγήθηκε από ένα μεγάλο Ελ Νίνιο. Το φαινόμενο, δηλαδή, που αφορά τη σταδιακή θέρμανση των υδάτων τμήματος στον κεντρικό Ειρηνικό Ωκεανό και στις δυτικές ακτές της Νότιας Αμερικής.

Σήμερα οι επιστήμονες δεν θα μπορούσαν να το πουν πιο ωμά: ξεχάστε ό,τι γευτήκατε το 2016 και γενικά ξεχάστε ό,τι γνωρίζατε μέχρι σήμερα. Το μετεωρολογικό φαινόμενο που επανήλθε τον περασμένο Ιούνιο «κάνει τον κόσμο να τρέμει», όπως γράφει χαρακτηριστικά η εφημερίδα «Le Monde». Το Ελ Νίνιο αναμένεται εφέτος να ενισχυθεί από το φθινόπωρο και να κορυφωθεί γύρω στα Χριστούγεννα.

Τρομακτικός συνδυασμός

Ο λόγος είναι απλός. Συμπίπτει και αλληλοκαλύπτεται με την κλιματική κρίση. Συγκεκριμένα, η υπερθέρμανση του πλανήτη πρόκειται να κάνει το Ελ Νίνιο χειρότερο, και τούτο διότι η υπερθέρμανση σημαίνει ότι ο αέρας «φορτίζεται» με περισσότερο νερό, οι διακυμάνσεις των βροχοπτώσεων αυξάνονται και ως εκ τούτου ένα Ελ Νίνιο το οποίο έχει μεν την ίδια ισχύ που είχε και κατά το παρελθόν, πλέον μπορεί να φέρει περισσότερο νερό ή να προκαλέσει μεγαλύτερη ξηρασία.

Το κοκτέιλ είναι εκρηκτικό. «Βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά» εκτιμά μιλώντας στον «Economist» ο Μάαρτεν Βαν Ααλστ, διευθυντής της ολλανδικής μετεωρολογικής υπηρεσίας και πρώην επικεφαλής του Κέντρου Κλίματος του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου. Σύμφωνα με τους μετεωρολόγους, τόσο εφέτος όσο και το 2024 (το Ελ Νίνιο θα κορυφωθεί μεταξύ Δεκεμβρίου και Ιανουαρίου) θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για πρωτοφανείς καύσωνες και αύξηση της θερμοκρασίας. Αναμένεται δε να είναι ένα Ελ Νίνιο τόσο ισχυρό που θα καταρρίψει κάθε ρεκόρ, απειλώντας με καταστροφές κάθε γωνιά της Γης: βίαιες πλημμύρες στην Καλιφόρνια, έντονες βροχοπτώσεις στις Ανδεις, σοβαρές ξηρασίες στην Ωκεανία, κυκλώνες στην Πολυνησία, κατάρρευση της αλιείας στο Περού και μείωση της παραγωγής ρυζιού στην Ασία.

«Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας ήταν ήδη ούτως ή άλλως πολύ πάνω από την κανονική πριν από την έναρξη του Ελ Νίνιο. Μαζί με την κλιματική αλλαγή, θα οδηγηθούμε στο τέλος του έτους σε μια επικίνδυνη ζώνη που δεν έχουμε βιώσει ποτέ» προειδοποιεί στον «Monde» ο Ματιέ Λενγκέν, ωκεανολόγος και κλιματολόγος στο Ινστιτούτο έρευνας για την Ανάπτυξη (IRD) που τελεί υπό την αιγίδα της γαλλικής κυβέρνησης.

Οι ζοφερές προειδοποιήσεις είναι γνωστές εδώ και καιρό, όμως στις αρχές του περασμένου Ιουλίου o γενικός γραμματέας του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού Πέτρι Ταάλας κάλεσε τα κράτη και τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα. Στην Αυστραλία, η οποία εισέρχεται τους επόμενους μήνες σε καλοκαίρι, οι Αρχές προετοιμάζονται για πρωτόγονες καταστάσεις: ένα κύμα ζέστης ακόμη πιο ακραίο από τα «μαύρα καλοκαίρια» του 2019 και του 2020 που δυστυχώς προεξοφλείται ότι θα συνοδευτεί από ακραίες δασικές πυρκαγιές.

Αναλυτές ωστόσο συμφωνούν στο ότι οι φτωχές χώρες είναι αυτές που θα πληγούν πιο σκληρά. Στο Κέρας της Αφρικής όπου η επισιτιστική επισφάλεια είναι ούτως ή άλλως σοβαρό πρόβλημα, ανθρωπιστικές οργανώσεις γεμίζουν τις αποθήκες τους με τρόφιμα πρώτης ανάγκης, ενώ η υπηρεσία Υγείας του ΟΗΕ χτυπάει καμπανάκι κινδύνου για πιθανή αύξηση σε κρούσματα χολέρας και άλλες μολυσματικές ασθένειες όπως ελονοσία, μηνιγγίτιδα και ιλαρά.

Ευρώπη και Μεσόγειος

Πόσο όμως επηρεάζει το φαινόμενο την ευρύτερη γειτονιά μας; Σε γενικές γραμμές οι επιπτώσεις του Ελ Νίνιο στην ατμόσφαιρα της Γηραιάς Ηπείρου και της Μεσογείου είναι μικρότερη σε σχέση με τροπικές περιοχές ή τη Βόρεια Αμερική. Ομως ακόμη και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, το φαινόμενο τείνει να προκαλεί πιο θερμά καλοκαίρια και ψυχρότερους χειμώνες.

Συγκεκριμένα, μετεωρολόγοι αναφέρουν ότι το Ελ Νίνιο συνοδεύεται από τη δημιουργία (στην ανώτερη ατμόσφαιρα πάνω από τον Δυτικό Ειρηνικό) των λεγόμενων ατμοσφαιρικών κυμάτων Rossby. Τα κύματα αυτά μετακινούνται χιλιάδες χιλιόμετρα ανατολικότερα, προσεγγίζοντας τους αεροχειμάρρους που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τα καιρικά συστήματα στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη της Γης, όπως είναι η Ευρώπη. Με απλά λόγια, δημιουργούνται βαρομετρικά χαμηλά τα οποία συνεπάγονται έντονες βροχοπτώσεις, ή μεταφορά ψυχρότερων αέριων μαζών από τα βορειότερα γεωγραφικά πλάτη.

Το Ελ Νίνιο τείνει να διαταράσσει την πορεία των καλλιεργειών και αν επιβεβαιωθούν οι εκτιμήσεις, αναμένεται ντόμινο ανατιμήσεων στις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων. Η εξέλιξη δεν θα μπορούσε να έρθει σε χειρότερη χρονικά συγκυρία. Οι τιμές επιβαρύνονται ήδη από την απαγόρευση των εξαγωγών του ρυζιού από την Ινδία εξαιτίας των βροχοπτώσεων, την αποχώρηση της Ρωσίας από τη συμφωνία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας αλλά και τους βομβαρδισμούς από τη Μόσχα εγκαταστάσεων σιτηρών στην Ουκρανία. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων αναμένεται να επιταχύνει τον πληθωρισμό στις τιμές των τροφίμων, πλήττοντας ως επί το πλείστον τους φτωχούς του κόσμου.