«Μαύρη Θάλασσα κλειστή / πίσω από τις συμπληγάδες / μακρινές μου πεδιάδες». Ο στίχος ανήκει στη «Μαύρη Θάλασσα», το τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου, του 1972. Πενήντα χρόνια αργότερα, ο στίχος ακούγεται ζοφερά επίκαιρος: εν μέσω πολέμου της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας, η Μαύρη Θάλασσα γίνεται νέο σκηνικό πολέμου, η κλειστή Μαύρη Θάλασσα γίνεται συμπληγάδες, γίνεται εμπόδιο στις εύφορες πεδιάδες. Από τις 17 Ιουλίου, όταν η Ρωσία αποχώρησε από τη διεθνή συμφωνία για τα σιτηρά, η οποία επέτρεπε στην Ουκρανία να μεταφέρει και να εξάγει σιτηρά από τις εύφορες πεδιάδες στον υπόλοιπο κόσμο, η Μαύρη Θάλασσα έχει εξελιχθεί στο νέο επίκεντρο του πολέμου.

Περιοχές πολεμικού κινδύνου

Η Ρωσία έχει διαμηνύσει ότι θεωρεί στρατιωτικό στόχο οποιοδήποτε πλοίο κινείται στην κατεύθυνση ουκρανικών λιμένων και η Ουκρανία, ως αντίποινα, κήρυξε πόλεμο στη ρωσική ναυσιπλοΐα, δηλώνοντας ότι θα πλήττει ακόμη και ρωσικά δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου προς την Ευρώπη. Η Ουκρανία επετέθη ήδη, με πλωτά drones σε ρωσικά πλοία στη Μαύρη Θάλασσα και έχει κηρύξει τα ύδατα γύρω από τα ρωσικά λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας – όπως τα Νοβοροσίσκ, Ανάπα, Γκελεντζίκ, Σότσι και Ταμάν – «περιοχές πολεμικού κινδύνου».

Στις αρχές της εβδομάδας, ρωσικό πολεμικό πλοίο έριξε προειδοποιητικές βολές εναντίον ουκρανικού φορτηγού πλοίου με κατεύθυνση το λιμάνι Ισμαήλ, κοντά στην Οδησσό, το οποίο αποτελεί μια από τις τελευταίες εναπομείνασες διόδους για τη μεταφορά των ουκρανικών σιτηρών.

Ως δίοδος προς τον υπόλοιπο κόσμο, η Μαύρη Θάλασσα έχει τεράστια σημασία για τη Ρωσία και την Ουκρανία αλλά και για την Τουρκία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, τρεις χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ οι οποίες βρέχονται από τη Μαύρη Θάλασσα και έχουν επίσης συμφέροντα στην περιοχή.

Για τη Μόσχα, ο έλεγχος της Μαύρης Θάλασσας είναι υπαρξιακό ζήτημα. Για αιώνες αποτελούσε τον πυρήνα της εξωτερικής της πολιτικής, με σκοπό να επεκτείνει τη γεωπολιτική και την οικονομική της επιρροή, συχνά μέσω συγκρούσεων με παγκόσμιες δυνάμεις, όπως η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από το 1793 η έδρα του ρωσικού στόλου βρίσκεται στη Σεβαστούπολη στη χερσόνησο της Κριμαίας. Για τον Πούτιν, ο έλεγχος της Μαύρης Θάλασσας περνά από την Κριμαία, αυτός ήταν άλλωστε και ένας από τους βασικούς λόγους για τον οποίο προσάρτησε τη χερσόνησο, παρανόμως, το 2014.

Οπως σημειώνει σε ανάλυσή της η Deutsche Welle, η επιδίωξη του Κρεμλίνου για να αποκτήσει την απόλυτη ηγεμονία στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας αποδεικνύεται από το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια προκαλεί συγκρούσεις στην περιοχή. Με αποτέλεσμα η Ρωσία να ελέγχει πλέον περί το 30% της ακτογραμμής της Μαύρης Θάλασσας, παρότι, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, έχει δικαίωμα να ελέγχει μόνο το 10%. To 2008, μετά την εισβολή της Ρωσίας στη Γεωργία, η Μόσχα αναγνώρισε ως ανεξάρτητη Δημοκρατία την Αμπχαζία, τμήμα της Γεωργίας στην ανατολική πλευρά της Μαύρης Θάλασσας – άλλη μια κίνηση με συνέπεια την περαιτέρω εδραίωση της ισχύος της Μόσχας στην περιοχή.

«Η Μαύρη Θάλασσα αποτελεί πλέον πεδίο σύγκρουσης – πεδίο πολέμου τόσο σημαντικό για το ΝΑΤΟ όσο και η Δυτική Ουκρανία» επισημαίνει στους «Νew Υork Τimes» ο Αϊβο Ντάαλντερ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ. Η μάχη για τον έλεγχο της θάλασσας μπορεί να έχει επιπτώσεις για την παγκόσμια ενεργειακή αγορά και την αγορά τροφίμων. Και εκτιμάται ότι θα προκαλέσει δυσκολίες στο ΝΑΤΟ, καθώς η Συμμαχία προσπαθεί να διατηρήσει την εφαρμογή θεμελιωδών κανόνων Διεθνούς Δικαίου, όπως η ελευθερία της ναυσιπλοΐας, χωρίς να προκληθεί σύγκρουση μεταξύ δυνάμεων της Συμμαχίας και της Ρωσίας. Αναγνωριστικά αεροσκάφη του ΝΑΤΟ και drones πετούν πάνω από διεθνή ύδατα στη Μαύρη Θάλασσα, συγκεντρώνοντας πληροφορίες προκειμένου να δυσχεράνουν τις κινήσεις της Μόσχας, παρά το γεγονός ότι η Ρωσία «γεμίζει» τον εναέριο χώρο με τα αεροσκάφη της.

Ο παράγοντας Τουρκία

Σημαντικός παράγων για τις εξελίξεις στη Μαύρη Θάλασσα αποτελεί και η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, η οποία προσπαθεί να διατηρήσει τον ηγετικό της ρόλο στην περιοχή, επιδιδόμενη σε ασκήσεις διατήρησης ισορροπιών. Βάσει της Συνθήκης του Μοντρέ του 1936, η Τουρκία έχει τον απόλυτο έλεγχο της ναυσιπλοΐας στα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων, τα οποία έκλεισε μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η Αγκυρα προσπαθεί να πείσει τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ να μην κλιμακώσουν την ένταση με τη Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα. Παράλληλα, επιχειρεί να μεταπείσει τον Πούτιν να επιστρέψει στη συμφωνία για τα σιτηρά. Οπως όμως ανέφερε ο τούρκος πρώην διπλωμάτης, Σινάν Ουλγκέν στους «ΝΥΤ», οι ελπίδες να το επιτύχει όλο και λιγοστεύουν.