Ο ακραίος εθνικισμός κυριαρχεί πάλι στη Βοσνία

Χωρίς αυταπάτες κοντά στα 3 εκατομμύρια πολίτες της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης προσήλθαν στις κάλπες της περασμένης Κυριακής, τις όγδοες από το τέλος του πολέμου, προκειμένου να ψηφίσουν για την τριμελή προεδρία και την ομοσπονδιακή Βουλή, τους δύο προέδρους και τα δύο Κοινοβούλια των ισάριθμων οντοτήτων (Republika Srpska – Federacija) καθώς και για εκείνα των 10 καντονιών της μίας εξ αυτών (Federacija).

Πρόκειται για ένα σύστημα διακυβέρνησης πολύπλοκο όσο και οι θεσμοί που σχεδιάστηκαν σε εθνοτική βάση μετά τον πόλεμο του ’92-’95. Βασισμένο στις εθνικές ποσοστώσεις, αποτελεί κατά γενική ομολογία ένα «έκτρωμα» διαφθοράς σε μια ήδη δυσλειτουργική χώρα με πολλά προβλήματα και το οποίο έχει σκοτώσει την ελπίδα, έχει αποτρέψει την ανάπτυξη και τη σταθεροποίηση της χώρας και έχει στείλει την τελευταία πενταετία περισσότερους από 170.000 νέους, ταλαντούχους και μορφωμένους ανθρώπους στο εξωτερικό.

Αν και το στοίχημα για τις δύο οντότητες ήταν να αναδειχθούν νικητές τα κόμματα που βλέπουν στο μέλλον, οι ψηφοφόροι εμπιστεύτηκαν και πάλι τους εθνικιστές, με τους διχασμούς του παρελθόντος και τα αποσχιστικά συνθήματα να κυριαρχούν για άλλη μια φορά στον προεκλογικό λόγο. Η διαφορετική εθνική και θρησκευτική συνείδηση του πληθυσμού αποτέλεσε αντικείμενο χειραγώγησης από τους ακραίους εθνικιστές, με πολλούς να εκφράζουν φόβους πως οι εχθροπραξίες θα επιστρέψουν σε αυτή την ταραγμένη γωνιά των Βαλκανίων.

Στον σερβικό θύλακα ο φιλορώσος Μίλορακ Ντόντικ διεκδίκησε και κέρδισε τη θέση του εκπροσώπου των Σέρβων στη συλλογική προεδρία. Αντικαθιστά τον μετριοπαθή Μλάντεν Ιβανιτς ο οποίος είχε ταχθεί υπέρ της συμφιλίωσης των τριών εθνοτήτων, Μουσουλμάνων, Σέρβων και Κροατών, που απαρτίζουν τον πληθυσμό της χώρας.

Ο Ντόντικ είναι ένθερμος υποστηρικτής της Republika Srpska, της Σερβικής Δημοκρατίας δηλαδή, που ελέγχει – όπως προβλέπει η Συμφωνία του Ντέιτον του 1995 με την οποία τερματίστηκε ο βοσνιακός εμφύλιος – το 49% του βοσνιακού εδάφους. Η νίκη του αναμφίβολα δυσχεραίνει την ευρωπαϊκή πορεία της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, μια και τη θεωρεί ως ένα αποτυχημένο κράτος, και πολλοί πίσω από αυτή βλέπουν τον θρίαμβο του Βλαντίμιρ Πούτιν στην ευαίσθητη περιοχή.

Από την πλευρά τους, οι Κροάτες εξέλεξαν τον μετριοπαθή Ζέλικο Κόμσιτς έναντι του σκληροπυρηνικού εθνικιστή Ντράγκαν Κόβιτς, που ζητεί περαιτέρω κατακερματισμό της πολύπαθης χώρας, με δημιουργία ξεχωριστής κρατικής οντότητας για τους Κροάτες. Τέλος, οι Βόσνιοι Μουσουλμάνοι εμφανίστηκαν περισσότερο διχασμένοι. Συμπρόεδρος εξελέγη ο Σεφίκ Τζαφέροβιτς του κόμματος του Μπακίρ Ιζεμπέκοβιτς, γιου του ιστορικού ηγέτη των μουσουλμάνων, Αλία.

Η ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των τριών εθνοτήτων στοιχειώνει ακόμη τη χώρα. Πώς αλλιώς άλλωστε; Προκάλεσε έναν από τους πιο φρικτούς πολέμους στην Ιστορία με 278.000 θανάτους, την πιο αιματηρή γενοκτονία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτή της Σρεμπρένιτσα, τη δολοφονία 8.000 βοσνίων ανδρών και μια τεράστια εσωτερική μετακίνηση πληθυσμών. Το σχέδιο που έδωσε τέλος στη σύρραξη ήταν η Ειρηνευτική Συμφωνία στο Ντέιτον του Οχάιο το 1995 εγκαθιδρύοντας το κράτος της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης.

Οπως αναφέρουν παρατηρητές, η πολύπλοκη αυτή δομή, απόρροια μιας ατέρμονης αντιπαλότητας αλλά και αποτέλεσμα επώδυνων συμβιβασμών για την ειρήνευση της περιοχής, καθιστούν τη Βοσνία ως το μεγάλο βαλκανικό αγκάθι, με τους Σέρβους να ελέγχουν το 49% των εδαφών και τους Κροάτες το 51% και τρεις δυνάμεις – Τουρκία, ΝΑΤΟ και Ρωσία – να προσπαθούν να εδραιώσουν την παρουσία τους, καθεμία για τα δικά της συμφέροντα, ενισχύοντας ενίοτε τοπικούς παράγοντες και άλλοτε αναμοχλεύοντας εθνικιστικές επιδιώξεις.

Πρόκειται για μια αδήριτη πραγματικότητα η οποία συνεπάγεται τη διατήρηση του ακραίου εθνικισμού, αποτελεί πηγή της συνταγματικής δυσκαμψίας, της οικονομικής ύφεσης και γενικότερα της αποσταθεροποίησης της χώρας. Είναι αυτά ακριβώς τα συστατικά που επιτρέπουν στη Μόσχα να δημιουργεί προσκόμματα στους δυτικούς σχεδιασμούς στην κατακερματισμένη περιοχή.

Αναλυτές αναφέρουν εξάλλου ότι όσο η Δύση δεν ικανοποιεί τις προσδοκίες των λαών στα Δυτικά Βαλκάνια, τόσο αυτά θα είναι επιρρεπή σε εναλλακτικές προοπτικές, όπως η πρόσδεση στο άρμα της Ρωσίας, η οποία προβάλλει μεταξύ άλλων ως εγγυήτρια για την ακεραιότητα της σερβικής οντότητας λόγω και των ιστορικών της δεσμών.

Στον αντίποδα, το ΝΑΤΟ επιθυμεί την ένταξη των βαλκανικών χωρών στη συμμαχία του προκειμένου να περιορίσει τη ρωσική επιρροή και την ίδια ώρα η Τουρκία προβάλλει ως προστάτιδα των μουσουλμάνων της χώρας, με τους οποίους τις τελευταίες δεκαετίες καλλιεργεί στενούς δεσμούς. Η δε οικονομική διείσδυση της Αγκυρας στη Βοσνία είναι τεράστια, με τις εμπορικές συναλλαγές να ανέρχονται στο ποσό των 700 εκατομμυρίων δολαρίων και να σχεδιάζει μεγάλα έργα υποδομών.

Για τους νέους η κατάσταση είναι χειρότερη καθώς βρίσκονται παγιδευμένοι σε μια χώρα που κυβερνάται από μια ανυπόληπτη ελίτ, μια ανύπαρκτη αντιπολίτευση, η ανεργία κυμαίνεται στο 20%, αυτή των νέων στο 45%, το μέσο εισόδημα κυμαίνεται στα 430 ευρώ τον μήνα, ενώ οι θεσμοί δημιουργούν ευκαιρίες διαφθοράς αλλά και συνθήκες να ωθούνται μαζικά στη μετανάστευση.
Σε μια δεντρόφυτη όχθη του ποταμού στην περιοχή Γκαρβάβιτσα του Σαράγεβο, η Ραμπίνα Μπαλτίτς πουλάει βάζα με γλυκό καλαμπόκι: «Μέλλον; Ποιο μέλλον; Δεν υπάρχει μέλλον εδώ. Εχω πτυχίο πανεπιστημίου, αλλά δείτε τι δουλειά κάνω. Εχουμε χάσει την ελπίδα μας. Κάθε εκλογική αναμέτρηση είναι ένα μπερδεμένο κουβάρι… Θρησκεία, πολιτική, όλα ένα» αναφέρει στον απεσταλμένο του «Guardian» στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη Αντριου Μακ Ντόουαλ.

Η Ραμπίνα είναι μια από τους χιλιάδες μορφωμένους νέους που βλέπουν τη ζωή τους μέσα στη βαλκανική χώρα να βρίσκεται στο τέλμα του εθνικισμού, της κακοδιαχείρισης, ενός περιβάλλοντος χωρίς ευκαιρίες και με το έμψυχο δυναμικό να επιχειρεί να αποτινάξει τα φαντάσματα του παρελθόντος για να μπορέσει να επιβιώσει. Παρά τη φαινομενική ζωντάνια που συναντά κανείς στους δρόμους, η χώρα υποφέρει, αναφέρει η νεαρή κοπέλα.

Προσπάθειες αλλαγής έχουν γίνει και μάλιστα με διεθνή υποστήριξη. Το 2015 η ΕΕ μαζί με διεθνείς χρηματοπιστωτικούς θεσμούς υιοθέτησαν σειρά σχεδίων που επικεντρώνονταν σε μια νέα μεταρρυθμιστική ατζέντα για την οικονομική φιλελευθεροποίηση. Ομως οι προσπάθειες, όπως κάθε σχέδιο για μεταρρύθμιση, έπεσαν στο κενό, με διεθνείς διπλωμάτες να τις χαρακτηρίζουν άχρηστες. Για την ακρίβεια, «διαολεμένα άστοχες».