«Ο άνδρας μου σκοτώθηκε πριν λίγους μήνες στον πόλεμο στην Αμχάρα. Εμεινα μόνη με την κόρη μου, που είναι σήμερα οκτώ μηνών. Δεν έχω πού να την αφήσω για να πάω να δουλέψω» μας λέει η Αφια δείχνοντάς μας το μωρό που κουβαλάει στην πλάτη.

Μη έχοντας άλλη λύση, περνάει τις μέρες της ζητιανεύοντας σε μια πολυσύχναστη πλατεία στην άκρη της Αντίς Αμπέμπα, όπου κάνουν τέρμα πολλά λεωφορεία μπροστά σε μια ορθόδοξη εκκλησία.

Η Αφια μιλάει αγγλικά, πράγμα προφανώς σπάνιο για ζητιάνα στην Αντίς Αμπέμπα. «Εχω τελειώσει το σχολείο. Πήγα και δύο χρόνια πανεπιστήμιο, για να σπουδάσω μηχανικός, όμως σταμάτησα επειδή παντρεύτηκα». Ο άνδρας της σκοτώθηκε λίγους μήνες αφότου απέκτησαν το πρώτο τους παιδί.

Τότε η Αφια βρέθηκε επί ξύλου κρεμάμενη: δεν έχει κανέναν για να της κρατήσει το μωρό για να πάει να δουλέψει – πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πάρα πολλές γυναίκες στην Αιθιοπία – γι’ αυτό κουβαλάει την κόρη της όλη μέρα στην πλάτη όσο πουλάει τσίχλες στον κόσμο που κατεβαίνει στο τέρμα των λεωφορείων ή ζητιανεύει από τους πιστούς στη διπλανή εκκλησία.

Ο πόλεμος στην Αμχάρα, μια από τις 12 περιφέρειες της Αιθιοπίας, έχει αναποδογυρίσει τις ζωές πολλών στη χώρα, όμως για τον υπόλοιπο κόσμο είναι ένας από τους «άγνωστους πολέμους» του 2024. Κάθε χρόνο, δίπλα στις συγκρούσεις που τραβούν την παγκόσμια προσοχή, υπάρχουν πάντα και εκείνες που μαίνονται στο περιθώριο, μακριά από το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας – ιδίως αν είναι εμφύλιοι, όπως ο πόλεμος στην Αμχάρα.

Ανταγωνισμοί, ανέχεια και διαφθορά

Η σύγκρουση ξέσπασε τον Απρίλιο του 2023 ανάμεσα στην πολιτοφυλακή Φάνο της Αμχάρα και τον κυβερνητικό στρατό. Αφορμή ήταν η προσπάθεια της κυβέρνησης να διαλύσει τις Ειδικές Δυνάμεις της Αμχάρα για να τις εντάξει στον εθνικό στρατό, αλλά στην πραγματικότητα η ένταση σιγόβραζε επί έναν χρόνο. Παραδόξως πήγασε από την ειρηνευτική συμφωνία που υπέγραψε η αιθιοπική κυβέρνηση το 2022 για να βάλει τέλος στον πόλεμο του Τιγκράι, έτερης περιφέρειας της Αιθιοπίας.

Η Φάνο, που στο Τιγκράι πολέμησε στο πλευρό της κυβέρνησης εναντίον των ντόπιων ανταρτών, θεώρησε προδοτική την ειρηνευτική συμφωνία και πήρε τα όπλα εναντίον του εθνικού στρατού της χώρας. Βαθύτερη αιτία είναι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις εθνότητες της Αιθιοπίας: οι Αμχάρα κυριαρχούσαν ιστορικά στην οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, οι Τιγκράι (από την ομώνυμη περιφέρεια στον Βορρά, στα σύνορα με την Ερυθραία) πήραν τον έλεγχο στη δεκαετία του ’90, ενώ σήμερα κυριαρχούν οι Ορόμο, η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα της χώρας, στην οποία ανήκει και ο πρωθυπουργός Αμπίι Αχμεντ.

«Κάθε νέα κυβέρνηση απολύει τους δημοσίους υπαλλήλους και προσλαμβάνει δικούς της από τη δική της εθνοτική ομάδα», μας εξηγούν Αιθίοπες.

Εκτοτε ο πόλεμος στην Αμχάρα συνεχίζεται και υπολογίζεται ότι έχει προκαλέσει περισσότερα από 15.000 θύματα, στρατιώτες και αμάχους. Στην Αντίς Αμπέμπα και στη γύρω περιφέρεια, την Ορόμια, δεν γίνονται καθόλου εχθροπραξίες όμως οι επιπτώσεις της εμφύλιας σύγκρουσης είναι εμφανείς: στρατιώτες ελέγχουν τα αυτοκίνητα στους δρόμους και ανιχνευτές μετάλλου είναι εγκατεστημένοι στις εισόδους ξενοδοχείων, εστιατορίων και άλλων επιχειρήσεων για να εντοπίζουν όπλα και εκρηκτικά.

«Η κυβέρνηση ανησυχεί μήπως ο πόλεμος μεταφερθεί στην Αντίς Αμπέμπα», μας λέει κάτοικος της πρωτεύουσας.

Λευκούς τουρίστες δεν συναντήσαμε καθόλου στην πρωτεύουσα αφού οι κορυφαίοι τουριστικοί προορισμοί, όπως η Λαλιμπέλα, βρίσκονται στην εμπόλεμη Αμχάρα. Οι λίγοι Κινέζοι που κυκλοφορούν στην Αντίς Αμπέμπα – που στα αιθιοπικά σημαίνει «νέο λουλούδι» – είναι  επιχειρηματίες αφού «η Κίνα αγοράζει τα πάντα στην Αιθιοπία», όπως λένε οι ντόπιοι.

«Χτίζει τις υποδομές μας φέρνοντας κινέζους εργάτες που ζουν σε συνθήκες «φυλακής» και αυτό έχει δημιουργήσει πρόβλημα με τους Αιθίοπες που μαστίζονται από την ανεργία».

Υπερπληθυσμός και φτώχεια

Η Αιθιοπία έχει πληθυσμό λίγο κάτω από 130 εκατομμύρια – είναι η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής μετά τη Νιγηρία – και υπολογίζεται ότι ως το 2050 θα φθάσει τα 200 εκατομμύρια. «Η Αντίς Αμπέμπα είναι οι Βρυξέλλες της Αφρικής», μας λένε οι ντόπιοι, υπερήφανοι που η πόλη τους φιλοξενεί την έδρα της Αφρικανικής Ενωσης, η οποία έχει 55 κράτη-μέλη.

Η Αιθιοπία αποτελεί εξαίρεση στην Αφρική με την έννοια ότι δεν γνώρισε ποτέ αποικιοκρατία. Είναι κατά βάση χριστιανική (άνω του 67%) με κυρίαρχους τους ορθόδοξους (σχεδόν 44%) και ακολουθούν οι ευαγγελιστές (σχεδόν 23%) ενώ δεύτερη μεγαλύτερη θρησκεία είναι το Ισλάμ (31%), κυρίως ανάμεσα στην εθνοτική ομάδα των Αιθίοπων Σομαλών.

«Στην πραγματικότητα, ο πληθυσμός της Αιθιοπίας υπολογίζεται ότι έχει φτάσει τα 150 εκατομμύρια αλλά η κυβέρνηση δεν κάνει απογραφή (σ.σ.: από το 2007) γιατί οι εθνοτικές ομάδες χρηματοδοτούνται ανάλογα με τον πληθυσμό τους και φοβάται ότι η νέα απογραφή θα αλλάξει τους συσχετισμούς», μας λένε κάτοικοι, πάντα πρόθυμοι να μιλήσουν για τη χώρα τους.

Ο υπερπληθυσμός αντανακλάται στα τεράστια μποτιλιαρίσματα της Αντίς Αμπέμπα που μεγάλωσε απότομα και πλέον έχει φτάσει κυριολεκτικά δίπλα στο αεροδρόμιο.

Από τη γειτονιά Μπόλε, που φιλοξενεί ξενοδοχεία και πρεσβείες, μπορείς να πας με τα πόδια στο ομώνυμο διεθνές αεροδρόμιο που φαίνεται στο τέρμα της κεντρικής λεωφόρου. Η κυβέρνηση απαλλοτριώνει ό,τι βρίσκεται δίπλα στις λεωφόρους για να τις διαπλατύνει, τα φανάρια για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας είναι λιγοστά.

Ο υπερπληθυσμός και οι συνεχείς πόλεμοι εντείνουν τη φτώχεια. Στην Αντίς Αμπέμπα είναι εμφανής, εκτός της πρωτεύουσας είναι απόλυτη. Πηγαίνουμε 50 χιλιόμετρα μακριά από την Αντίς Αμπέμπα για να μοιράσουμε τρόφιμα με την οργάνωση Σύνεσις Πηγή ΑΜΚΕ, παράρτημα της ΜΚΟ Time to Help Germany. Τα σπίτια είναι ως επί το πλείστον από τσίγκους, οι δρόμοι είναι χωματόδρομοι, τα αυτοκίνητα σπάνια. Ο κόσμος κυκλοφορεί με άμαξες που τις σέρνουν μουλάρια.

Μπαίνουμε στο πρώτο σπίτι, είναι το πολύ 10 τετραγωνικά μέτρα. Ενα δωμάτιο όλο κι όλο, με τσίγκινους τοίχους που χωρίζεται στη μέση από μια πλαστική κουρτίνα: στη μια πλευρά ένα κρεβάτι και στη γωνία ένα «βουνό» από στρωσίδια ενώ στην άλλη ένας λάκκος με φωτιά (η κουζίνα) και δύο ξεκοιλιασμένες πολυθρόνες μπροστά σε μια παμπάλαια τηλεόραση – το σαλόνι.

Στο σπίτι αυτό ζει μια γυναίκα με τα τρία παιδιά της: το ένα, μωρό, το κουβαλά στην πλάτη, το άλλο, ένα τετράχρονο κοριτσάκι, τρώει καθισμένο στο κρεβάτι, ενώ ο μεγαλύτερος, επτά ετών, λείπει στο σχολείο. Η γυναίκα μας εξηγεί ότι ο άνδρας της έφυγε πριν από έναν χρόνο για να βρει δουλειά και έκτοτε έχουν χαθεί τα ίχνη του. Είναι ευγνώμων για τα τρόφιμα που της φέραμε: ρύζι, όσπρια, ζυμαρικά, ζάχαρη, αλεύρι.

Στα διπλανά σπίτια, στα διπλανά χωριά, η ίδια ιστορία. Τσίγκινοι τοίχοι που «μπάζουν» στο κρύο της νύχτας – η Αντίς Αμπέμπα και η γύρω πεδιάδα βρίσκονται σε υψόμετρο 2.355 μέτρων που σημαίνει ότι τη μέρα καίει ο ήλιος καίει και τη νύχτα τσούζει το κρύο –, ένας λάκκος μέσα στο δωμάτιο με ξύλα για μαγείρεμα και θέρμανση, παμπάλαιες τηλεοράσεις, συχνά ασπρόμαυρες, κανένα κινητό τηλέφωνο, η τουαλέτα μια τρύπα στο χώμα στα γύρω χωράφια, νερό τρεχούμενο δεν υπάρχει – ακόμα και στην Αντίς Αμπέμπα έρχεται δύο φορές την εβδομάδα και όσοι έχουν τα μέσα, το αποθηκεύουν σε δεξαμενές.

Μερικά από τα «σπίτια» που επισκεπτόμαστε ανήκουν στην κυβέρνηση και τα παραχώρησε σε ανθρώπους που ήταν άστεγοι με ενοίκιο 10 ευρώ τον χρόνο – αλλά πολλοί δυσκολεύονται να βρουν ακόμη και αυτό το ποσό. Σε ένα από αυτά, βλέπουμε μια πολύ γριά γυναίκα. «Πόσων χρόνων είναι;» ρωτάμε.

Ο μεταφραστής και μέλος τοπικής ανθρωπιστικής οργάνωσης που μας βοηθάει να μοιράσουμε τα τρόφιμα λέει «60», όμως αμέσως προσθέτει: «Το πιθανότερο είναι ότι δεν γνωρίζει την ηλικία της, μάλλον δεν ξέρει ούτε να μετράει, απλώς είπε έναν αριθμό για να απαντήσει κάτι».

Παρακάτω μας υποδέχεται μια αδύνατη γυναίκα. Εχει εννέα παιδιά, μερικά από αυτά μας περιτριγυρίζουν χαμογελαστά, ενώ είναι πάλι έγκυος. Οι γεννήσεις πολλές, οι εκστρατείες ενημέρωσης για τον οικογενειακό προγραμματισμό έχουν ελάχιστη απήχηση – «πολλοί, κυρίως στην επαρχία, τις αντιμετωπίζουν με δυσπιστία», μας εξηγούν – με αποτέλεσμα γύρω στα 25.000 νεογέννητα να εγκαταλείπονται κάθε χρόνο στους δρόμους και μερικά από αυτά βρίσκονται μισοφαγωμένα από τις ύαινες.

Το δράμα με τα ορφανά παιδιά

Στην Αντίς Αμπέμπα, επισκεπτόμαστε ένα ορφανοτροφείο για να μοιράσουμε τρόφιμα και φάρμακα. Φιλοξενεί 37 παιδιά, πολλά από τα οποία με νοητική υστέρηση ή σωματικές αναπηρίες, διότι αυτά είναι τα πρώτα που εγκαταλείπονται στον δρόμο.

Η Αιθιοπία ήταν χώρα που τροφοδοτούσε με παιδιά προς υιοθεσία τη Δύση, περιλαμβανομένης της Ελλάδας, όμως η κυβέρνηση απαγόρευσε τις υιοθεσίες από το εξωτερικό πριν από οκτώ χρόνια, όταν η δολοφονία ενός μικρού κοριτσιού υιοθετημένου στις ΗΠΑ πήρε μεγάλη δημοσιότητα στην Αντίς Αμπέμπα. Εκτοτε η κατάσταση στα αιθιοπικά ορφανοτροφεία είναι απελπιστική.

«Εγκαταλείπονται κυρίως αγόρια ενώ για υιοθεσία από Αιθίοπες ζητούνται ελάχιστα, κυρίως κορίτσια», μας εξηγεί η υπεύθυνη του ορφανοτροφείου.

«Επιβιώνουμε με δυσκολία χάρη σε ιδιωτικές δωρεές, δεν έχουμε κρατική χρηματοδότηση. Η αστυνομία μαζεύει τα εγκαταλειμμένα παιδιά, τα πηγαίνει στο κρατικό ορφανοτροφείο και από εκεί τα μοιράζει στα διάφορα ορφανοτροφεία, όπως τα δικό μας. Πριν αλλάξει η πολιτική, υπήρχαν 65 γραφεία που δραστηριοποιούνταν στις υιοθεσίες από το εξωτερικό. Σήμερα δεν υπάρχει κανένα. Πιέζουμε την κυβέρνηση να ανοίξει τις υιοθεσίες σε ξένους, όμως προς το παρόν δεν έχουμε καμία θετική ένδειξη».

Στην Αντίς Αμπέμπα είναι εμφανείς οι ανισότητες: από τη μια ζητιάνοι στους δρόμους, χαμόσπιτα και κατσίκες και από την άλλη, ουρανοξύστες που χτίζονται παντού. Προορίζονται κυρίως για προγράμματα στέγασης, οι συντριπτικά λιγότεροι βγαίνουν στην αγορά ακινήτων.

Τα προγράμματα αυτά απευθύνονται στη μεσαία και μικρομεσαία τάξη: «Το πρόγραμμα 40-60 – δηλαδή το 40% το βάζει ο αγοραστής και το 60% το δανείζει χαμηλότοκα η κυβέρνηση μέσω των κρατικών τραπεζών – απευθύνεται στους πιο εύπορους και αφορά κατοικίες στο κέντρο, ενώ στις πιο απομακρυσμένες γειτονιές της πρωτεύουσας εφαρμόζονται τα προγράμματα 20-80 και 10-90», μας εξηγούν.

«Η γη ανήκει στην κυβέρνηση και τη νοικιάζει για 99 χρόνια, φόρος ακίνητης περιουσίας καθιερώθηκε πρώτη φορά πέρυσι».

Πολλοί Αιθίοπες μασούν ένα διεγερτικό χόρτο, το κατ (ή τσχατ όπως το προφέρουν), που το κρατούν σαν «μπάλα» στο μάγουλό τους μέχρι να βγάλει τις ελαφρώς ευφορικές ουσίες του. «Ποιο είναι το μεγαλύτερο προτέρημα των Αιθιόπων και ποιο το μεγαλύτερο μειονέκτημα;» ρωτάμε τον Μοχάμεντ που μας «ξεναγεί» μασώντας κατ στο Μερκάντο, τη μεγαλύτερη υπαίθρια αγορά της Αντίς Αμπέμπα και όλης της Αφρικής. «Η φιλοξενία και η αλληλοϋποστήριξη από τη μια, η έλλειψη παιδείας και ενότητας από την άλλη» απαντά.