Μια κλιμάκωση της σύγκρουσης μεταξύ Ιράν και Ισραήλ παραμονές των αμερικανικών εκλογών θα ωθούσε τις ΗΠΑ να αναλάβουν δραστικά μέτρα αποκλιμάκωσης εκτιμά ο ιρανός αναλυτής Ιμάντ Κιγιαΐ, διευθυντής της ΜΚΟ Middle East Treaty Organization (ΜΕΤΟ) η οποία δραστηριοποιείται για την εξάλειψη των όπλων μαζικής καταστροφής από τη Μέση Ανατολή. Στην ΜΕΤΟ συμμετέχουν ιρανοί, ισραηλινοί και άραβες ακαδημαϊκοί και ακτιβιστές που εργάζονται για την ειρήνη σε κλίμα ανοιχτού διαλόγου, όπως σημείωσε ο ίδιος στη συνέντευξή του στο Βήμα.
Για πρώτη φορά στην ιστορία το Ιράν και το Ισραήλ συγκρούονται απευθείας. Θα μπορούσε αυτό να οδηγήσει σε μεγαλύτερο πόλεμο στη Μέση Ανατολή με τη συμμετοχή αραβικών χωρών;
«Η απευθείας σύγκρουση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ δεν έχει προηγούμενο και γεννά μεγάλο κίνδυνο για μια ευρύτερη περιφερειακή κλιμάκωση, καθώς και οι δύο χώρες είναι παίκτες με επιρροή και εδραιωμένες συμμαχίες στη Μέση Ανατολή. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι βρισκόμαστε ήδη σε έναν περιφερειακό πόλεμο με πολλούς εμπλεκόμενους εντός και εκτός της περιοχής.
Ωστόσο οι επιλογές που έχει στη διάθεσή του το Ιράν για να απαντήσει – άμεσα ή μέσω συμμαχικών οργανώσεων – ίσως συμπαρασύρουν γειτονικές αραβικές χώρες οι οποίες θα μπορούσαν να πιεστούν για να πάρουν πιο ξεκάθαρη θέση σε ένα πολωμένο τοπίο όπου οι συμμαχίες με τις ΗΠΑ ή με το Ιράν θα απαιτούσαν αφοσίωση εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων. Σε αυτό το σενάριο είναι υπαρκτός ο κίνδυνος περιφερειακής κλιμάκωσης και αποσταθεροποίησης ευάλωτων περιοχών όπως ο Λίβανος, η Υεμένη και η Συρία, που θα παρέσυρε πιθανώς περισσότερες χώρες σε απευθείας ή δια αντιπροσώπων συγκρούσεις».
Απειλεί ο πόλεμος την ύπαρξη του ιρανικού καθεστώτος;
«Αν και η σύγκρουση με το Ισραήλ εμπεριέχει σημαντικούς κινδύνους, είναι απίθανο αυτή να αποτελέσει υπαρξιακή και άμεση απειλή για το ιρανικό κατεστημένο, το οποίο είναι περιχαρακωμένο με ένα δίκτυο εσωτερικής ασφάλειας και περιφερειακών συμμαχιών και έχει αντέξει διάφορες κρίσεις τις περασμένες δεκαετίες συμπεριλαμβανομένων κυρώσεων, εσωτερικής αναταραχής και στρατιωτικών συγκρούσεων.
Ωστόσο οι επιπτώσεις στην ασφάλεια και στην οικονομία θα μπορούσαν να θέσουν σε δοκιμασία τους πόρους και τη σταθερότητα της κυβέρνησης. Η λαϊκή δυσαρέσκεια θα μπορούσε να αυξηθεί, όμως η ισχύς της κεντρικής κυβέρνησης και ο μηχανισμός ασφαλείας την καθιστούν ανθεκτική απέναντι σε άμεσες υπαρξιακές απειλές. Η μεγαλύτερη απειλή ίσως προέλθει από σωρευμένες εσωτερικές πιέσεις σε συνδυασμό με οικονομικά δεινά καθώς οι περιφερειακές συγκρούσεις τείνουν να επιδεινώνουν τα κοινωνικοοικονομικά ζητήματα στο εσωτερικό του Ιράν».
Ποιες θα ήταν οι συνέπειες ενός νέου γύρου επιθέσεων την παραμονή των αμερικανικών εκλογών;
«Οποιαδήποτε κλιμάκωση εχθροπραξιών μεταξύ Ιράν και Ισραήλ καθώς πλησιάζουν οι αμερικανικές εκλογές θα είχε ευρύτατες οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις για τις ΗΠΑ, ειδικότερα λόγω των επιπτώσεων στις τιμές της ενέργειας. Η στρατηγική θέση του Ιράν στα Στενά του Ορμούζ του δίνει τη δυνατότητα να επηρεάζει τις διεθνείς αγορές ενέργειας, όπου ακόμα και η απειλή μιας σύγκρουσης θα μπορούσε να εκτινάξει τις τιμές του πετρελαίου. Αυτό θα είχε οικονομικό αντίκτυπο στους Αμερικανούς ψηφοφόρους που ήδη ανησυχούν για τον πληθωρισμό, ειδικά στις κρίσιμες πολιτείες.
Η επίπτωση στις τιμές του πετρελαίου θα μπορούσε να μεταστρέψει την κοινή γνώμη σε ό,τι αφορά τους χειρισμούς της κυβέρνησης στην κρίση της Μέσης Ανατολής και να επηρεάσει τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους σε μια εξαιρετικά αμφίρροπη εκλογή. Μια μεγάλη κλιμάκωση θα πίεζε την κυβέρνηση είτε να λάβει δραστικά μέτρα αποκλιμάκωσης είτε να ρισκάρει αρνητικές εκλογικές επιπτώσεις».
Μπορεί αυτός ο πόλεμος να τερματιστεί με τη διπλωματία; Πως θα μπορούσαν να εξαλειφθούν από τη Μέση Ανατολή όλα τα όπλα μαζικής καταστροφής όταν το Ισραήλ διαθέτει πυρηνικό οπλοστάσιο και το Ιράν φιλοδοξεί να κατασκευάσει πυρηνική βόμβα;
«Η διπλωματία παραμένει ένας βιώσιμος τρόπος για την επίλυση αυτής της σύγκρουσης, παρά τις δυσκολίες. Μια συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν για “πάγωμα έναντι παγώματος” δύναται να αποκλιμακώσει την παρούσα κατάσταση, εφόσον το Ιράν θα συμφωνούσε να σταματήσει τις πράξεις αντιποίνων κατά του Ισραήλ, να διατηρήσει την ασφάλεια στη ναυτιλία και να ασκήσει επιρροή σε περιφερειακούς παράγοντες ώστε να μειώσουν τις εχθροπραξίες.
Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να ξεπαγώσουν περιουσιακά στοιχεία του Ιράν που δεσμεύτηκαν στο παρελθόν, να χαλαρώσουν ορισμένες κυρώσεις και να ενθαρρύνουν το Ισραήλ ώστε να καταλήξει σε μια συμφωνία για εκεχειρία. Αυτό το πρώτο βήμα θα δημιουργούσε χώρο για περαιτέρω διαπραγματεύσεις και για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης για μια μακροπρόθεσμη διπλωματική λύση, η οποία θα περιλαμβάνει την ανανέωση της συμφωνίας του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, από την οποία ο Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ το 2018.
Επιπλέον, παρατεταμένες διπλωματικές προσπάθειες μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν θα μπορούσαν να θέσουν τα θεμέλια για την ανάπτυξη πολλών προτάσεων για την προώθηση της περιφερειακής ασφάλειας και του αφοπλισμού, συμπεριλαμβανομένης της καθιέρωσης μια Ελεύθερης από Όπλα Μαζικής Καταστροφής Ζώνης στη Μέση Ανατολή (WMDFZME). Αυτή η πρωτοβουλία, που αρχικά παρουσιάστηκε από την Αίγυπτο και το Ιράν το 1990, επιδιώκει την εξάλειψη των πυρηνικών, βιολογικών και χημικών όπλων από την περιοχή (περιλαμβάνει 22 αραβικές χώρες, το Ιράν και το Ισραήλ). Μετά από δεκαετίες αδράνειας, ανανεώθηκαν οι ελπίδες με τις προσπάθειες υπό την αιγίδα του ΟΗΕ που είχαν ως αποτέλεσμα τη σύγκληση διασκέψεων για το θέμα σε ετήσια βάση από το 2019, στις οποίες προσκλήθηκαν και οι 24 χώρες της περιοχής, προκειμένου να προωθηθεί η συζήτηση για τη δυνητική συμβολή αυτής της Ζώνης στην περιφερειακή ασφάλεια.
Αυτές οι συναντήσεις αποτελούν μια ζωτικής σημασίας πλατφόρμα για την οικοδόμηση συναίνεσης μεταξύ των περιφερειακών παραγόντων – αν και προς το παρόν, τόσο το Ισραήλ όσο και το Ιράν αρνούνται να συμμετάσχουν. Μια αποκλιμάκωση μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν θα μπορούσε να ενισχύει τις προσπάθειες για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, να ανοίξει δρόμους για ένα πλαίσιο συνολικού περιφερειακού αφοπλισμού το οποίο συνάδει με τους διεθνείς στόχους κατά της διάδοσης των πυρηνικών όπλων. Τελικά, η περιοχή πρέπει να αποφασίσει αν θα κάνει πράξη μια Ζώνη Ελεύθερη από Όπλα Μαζικής Καταστροφής ή θα ρισκάρει να επιδιώξουν να αποκτήσουν περισσότερες χώρες αυτά τα καταστροφικά όπλα».
Πώς είναι η συνεργασία στη ΜΕΤΟ μεταξύ ιρανών και ισραηλινών ακτιβιστών; Ποιες είναι οι αντιδράσεις από τις αντίστοιχες χώρες και τη διεθνή κοινότητα για το έργο σας;
«Η εργασία στη ΜΕΤΟ είναι ωφέλιμη και δημιουργική καθώς η οργάνωση είναι μια από τις ελάχιστες ΜΚΟ όπου Ιρανοί, Ισραηλινοί, Άραβες και άλλοι ενδιαφερόμενοι για τη Μέση Ανατολή συνεργάζονται για την προώθηση της ειρήνης και του αφοπλισμού. Αυτή η μοναδική πλατφόρμα ενθαρρύνει τον ανοιχτό διάλογο για τις αμοιβαίες ανησυχίες για την ασφάλεια, έναν διάλογο ο οποίος συχνά δεν είναι εφικτός σε πιο επίσημες διπλωματικές κονίστρες.
Ακτιβιστές, ακαδημαϊκοί και πολίτες από όλες τις πλευρές προσφέρουν πολύτιμες οπτικές και το έργο της ΜΕΤΟ λειτουργεί ως γέφυρα για την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης, την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και την δημιουργία λύσεων που εδράζονται στις περιφερειακές προσεγγίσεις με την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας.
Παρότι ορισμένοι πολιτικοί παράγοντες αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τις προσπάθειες που καταβάλουμε από κοινού για την ειρήνη, άλλοι θεωρούν ότι το έργο της ΜΕΤΟ ευθυγραμμίζεται με τις ευρύτερες φιλοδοξίες για την ασφάλεια και τη μη διάδοση των πυρηνικών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ετήσια σύνοδος του ΟΗΕ για την Ελεύθερη από Όπλα Μαζικής Καταστροφής Ζώνη έχει οδηγήσει στην αύξηση της υποστήριξης πρωτοβουλιών για τον περιφερειακό αφοπλισμό.
Στο πλαίσιο των συμβουλευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων μας, έχουμε συμβάλει στην παροχή πολιτικά στέρεων και τεχνικά βιώσιμων λύσεων οι οποίες παρουσιάζονται σε ένα σχέδιο συμφωνίας προς μελέτη από όλους τους ενδιαφερόμενους. Με συμπεριληπτικό διάλογο και έμφαση στη διπλωματία, η ΜΕΤΟ δείχνει ότι είναι εφικτή μια Μέση Ανατολή με συνεργασία, σταθερότητα και ειρήνη, παρά τις πολύπλοκες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η περιοχή».
