Στις επικείμενες προεδρικές εκλογές, η οικονομία είναι μείζον ζήτημα για τους αμερικανούς ψηφοφόρους. Ωστόσο, ούτε η αντιπρόεδρος Κάμαλα Χάρις ούτε ο πρώην πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχουν παρουσιάσει περιεκτικό πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της τεράστιας διπλής μάστιγας του χρέους και του ελλείματος.
Ο διεθνούς φήμης αμερικανός οικονομολόγος και ιστορικός της αμερικανικής και διεθνούς οικονομίας Μπάρι Αϊκενγκριν, καθηγητής από το 1987 στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια, σε αποκλειστική συνέντευξη προς «Το Βήμα» κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τον απομονωτισμό που πρεσβεύει ο Τραμπ και τονίζει την ανάγκη να εξηγήσει η Χάρις πώς θα χρηματοδοτήσει την κοινωνική της πολιτική.
Ταυτόχρονα, τονίζει την εξέχουσα σημασία των διεθνών συμμαχιών της Αμερικής για τη διατήρηση της παγκόσμιας οικονομικής ισχύος της και την αντιμετώπιση της Κίνας, με την οποία ο έντονος οικονομικός ανταγωνισμός έχει εξελιχθεί σε γεωπολιτικό ανταγωνισμό.
Ποια είναι η κατάσταση της αμερικανικής οικονομίας σήμερα και, βλέποντας τη μεγάλη εικόνα, ποια προβλήματα πρέπει να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ, άμεσα αλλά και μεσο-μακροπρόθεσμα;
«Οι ΗΠΑ επιδεικνύουν καλές επιδόσεις όσον αφορά την αύξηση της παραγωγικότητας σε σχέση με άλλες προηγμένες χώρες, και δη σε σχέση με την ΕΕ. Η Αμερική είναι πρωτοπόρος στην ανάπτυξη πολύ επιτυχημένων εταιρειών Big Tech, και πλέον στην τεχνητή νοημοσύνη, και διαθέτει ακμάζουσα βιομηχανία επενδυτικών κεφαλαίων. Η πρόσφατη έκθεση του πρώην προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι υπογραμμίζει πως η ΕΕ υστερεί σε αυτούς τους τομείς.
Τα δυο μεγάλα αρνητικά σημεία για τις ΗΠΑ είναι η ανισότητα – δεν μοιράζονται όλοι τα κέρδη από την προαναφερθείσα αύξηση εσόδων και παραγωγικότητας – και, δεύτερον, το ενδεχόμενο το δημόσιο χρέος να καταστεί μη βιώσιμο μελλοντικά. Το πρώτο είναι χρονίζον και συνεχιζόμενο πρόβλημα. Το δεύτερο είναι ένα μεσο-μακροπρόθεσμο ζήτημα αλλά δεν διαφαίνεται καμία λύση στον πολιτικό ορίζοντα».
Ο πληθωρισμός είναι μάστιγα για δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανούς. Υπάρχουν μέτρα που μπορεί να πάρει ένας πρόεδρος για να τον δαμάσει, όπως ισχυρίζονται οι υποψήφιοι;
«Η σύντομη απάντηση είναι «Οχι». Ο πληθωρισμός αντιμετωπίζεται με τις πολιτικές της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Fed), όχι από την εκτελεστική εξουσία. Η Fed άργησε να απαντήσει στον πληθωρισμό που ακολούθησε τη διατάραξη της εφοδιαστικής αλυσίδας λόγω κορωνοϊού. Ομως δεν πρέπει να ευχόμαστε αντιπληθωρισμό που θα επανέφερε τις τιμές στα επίπεδα του 2020, διότι θα επέφερε μεγάλη μακροοικονομική αναστάτωση. Σε κάθε περίπτωση, ο πληθωρισμός σήμερα είναι σε δεύτερη μοίρα, αφού έχει πέσει ήδη σχεδόν στο 2%.
Ο πρόεδρος θα μπορούσε να πιέσει για τον έλεγχο των ενοικίων, αλλά αυτό θα οδηγούσε σε ελλείψεις στη στεγαστική αγορά. Πολιτικές δε που ορίζουν την ταχύτητα ανέγερσης νεόδμητων κτιρίων υπάγονται στην αρμοδιότητα των πολιτειών και των τοπικών διοικήσεων, όχι στον πρόεδρο ή στο Κογκρέσο. Οσο για την «αισχροκέρδεια», οι περισσότεροι οικονομολόγοι, εμού συμπεριλαμβανομένου, θεωρούν πως ανήκει εν πολλοίς στο φαντασιακό».
Οι δύο υποψήφιοι πρόεδροι έχουν εκφράσει γενικόλογες θέσεις για την οικονομία. Τι θα σήμαινε μια νίκη τού ενός ή της άλλης, ιδιαίτερα για τη μεσαία τάξη;
«Κανένας από τους δύο δεν έχει σχέδιο για τη μείωση του ελλείματος και του χρέους, που αποτελούν τη σοβαρότερη απειλή για την αμερικανική οικονομία μεσοπρόθεσμα. Αν ο Τραμπ μπορούσε να εφαρμόσει το σχέδιό του για μείωση φόρων θα διόγκωνε το έλλειμα έτι περαιτέρω. Ο
ι κοινωνικές πολιτικές της Χάρις απαιτούν σημαντικές αυξήσεις στα έξοδα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Ομως το σχέδιό της για αύξηση της φορολογίας των επιχειρήσεων και υψηλότερους φόρους για όσους έχουν φορολογητέο εισόδημα άνω των $400.000 ετησίως θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει τουλάχιστον ένα μέρος της κοινωνικής πολιτικής της.
Οσο για τη μεσαία τάξη (κανένας πια δεν ονομάζεται εργατική τάξη στις ΗΠΑ – όλοι αποκαλούνται μεσαία τάξη!), οι δασμοί του Τραμπ θα οδηγούσαν σε σημαντική αύξηση του κόστους ζωής και πτώση του βιοτικού επιπέδου. Οι προτάσεις της Χάρις για έκπτωση φόρου για παιδιά, εκπαίδευση από νηπιακή ηλικία και σχετικά κοινωνικά προγράμματα για τη μεσαία τάξη είναι θετικές, αρκεί, επαναλαμβάνω, να μπορούν να χρηματοδοτηθούν».
Ποια είναι η θέση της Αμερικής στην παγκόσμια οικονομία, ιδιαίτερα δεδομένου του έντονου ανταγωνισμού Κίνας – ΗΠΑ;
«Σαφώς έχει προκύψει θεμελιώδης μεταμόρφωση των απόψεων στην Αμερική για την Κίνα. Ενώ άλλοτε οι αμερικανοί ηγέτες και οι υπηρεσίες πληροφοριών πίστευαν πως είναι δυνατές η συνεργασία και η σύμπραξη, σήμερα η επικρατούσα άποψη είναι πως η Κίνα ανταγωνίζεται την Αμερική για γεωπολιτική κυριαρχία.
Οι περισσότεροι που χαράσσουν την πολιτική αντιλαμβάνονται πως από μόνη της η Αμερική δεν μπορεί να ανταγωνιστεί οικονομικά την Κίνα και ότι το ζητούμενο είναι να ηγηθούν οι ΗΠΑ μιας δυτικής συμμαχίας, όπως έκαναν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Πόσο σημαντική είναι η οικονομική σχέση ΗΠΑ και EE – μήπως η Αμερική γυρίζει την πλάτη στην Ευρώπη και μετατοπίζει το κέντρο βάρους στην Ασία;
«Επί Ομπάμα υποτίθεται ότι θα γινόταν μια στροφή προς την Ασία, αλλά η Ευρώπη αποδείχθηκε τόσο σημαντική και προβληματική που δεν επέτρεψε κάτι τέτοιο. Με την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι περισσότεροι αμερικανοί πολιτικοί – όχι όλοι – αντιλαμβάνονται πως οι ΗΠΑ δεν μπορούν να γυρίσουν την πλάτη στην Ευρώπη και ότι αν επικρατούσε η Ρωσία στην Ουκρανία λόγω ανεπαρκούς αμερικανικής στήριξης του Κιέβου, άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα ήταν οι επόμενες.
Η ανησυχία τώρα δεν είναι αν θα στραφούν οι ΗΠΑ από την Ευρώπη στην Ασία, αλλά ότι ένας πρόεδρος υπέρμαχος του απομονωτισμού μπορεί να γυρίσει την πλάτη και στις δύο ηπείρους».
Πώς επιδρούν οι διεθνείς συμμαχίες της Αμερικής στην παγκόσμια οικονομική ισχύ της;
«Η πολιτική συμμαχιών ήταν πάντα κεντρικό σημείο για την παγκόσμια οικονομική ισχύ των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, τη δεκαετία του 1960, όταν η σταθερότητα της διασύνδεσης δολαρίου – χρυσού ετέθη εν αμφιβόλω, η Δυτική Γερμανία και η Ιαπωνία, που εκτιμούσαν την παρουσία αμερικανικών στρατευμάτων στο έδαφός τους, δεσμεύτηκαν να υπερασπιστούν το δολάριο, μη μετατρέποντας τα δολάριά τους σε χρυσό σε αντάλλαγμα για την αμερικανική αμυντική υποστήριξη.
Η Γαλλία, αντίθετα, που ήταν διστακτικό μέλος της συμμαχίας της οποίας ηγείτο η Αμερική και δεν ήταν μέλος του ΝΑΤΟ, εξαργύρωσε τα δολάριά της για να αποφύγει απώλειες. Γενικότερα, ιστορικά βλέπουμε χώρες να κρατούν και να χρησιμοποιούν το νόμισμα των συμμαχικών τους εταίρων στις διεθνείς συναλλαγές τους – καλύτερα να χρησιμοποιείς το νόμισμα ενός συμμάχου παρά ενός ανταγωνιστή ή εν δυνάμει εχθρού που μπορεί να αποκλείσει την πρόσβαση.
Τώρα, το θέμα είναι να επιβραδυνθεί η απόκτηση από την Κίνα τελευταίας τεχνολογίας ημιαγωγών.Αυτό δεν είναι κάτι που η Αμερική μπορεί να κάνει μόνη της, αφού δεν έχει μονοπώλιο σε αυτή την τεχνολογία. Μάλιστα ακολουθεί και δεν ηγείται αυτού του τομέα. Αρα είναι απαραίτητη η συνεργασία με τους συμμάχους. Αυτό καθιστά ανησυχητικό τον σκεπτικισμό του Τραμπ προς το ΝΑΤΟ, την Ταϊβάν και τους ευρωπαίους φίλους της Αμερικής».
