Ο Τζέιμς Ρότζερς μετέδιδε από την Τσετσενία την ημέρα που εξελέγη ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Κάλυψε όλα τα σημαντικά γεγονότα στη Ρωσία καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και των αρχών της δεκαετίας του 2000 για το Reuters Television και το BBC.
Από το 2012, διδάσκει δημοσιογραφία στο City, University of London, όπου δίνει διαλέξεις για την ιστορία της δημοσιογραφίας και την κάλυψη ένοπλων συγκρούσεων. Το επόμενο βιβλίο του, Η Επιστροφή της Ρωσίας: Από τον Γέλτσιν στον Πούτιν, η Ιστορία ενός Εκδικητικού Κρεμλίνου, αναμένεται να δημοσιευθεί αργότερα φέτος.
Κοιτάζοντας πίσω στην πρώτη εκλογή του Βλαντιμίρ Πούτιν τον Μάρτιο του 2000, περιμένατε ότι ο Πούτιν θα παρέμενε στην εξουσία για τόσο μεγάλο διάστημα;
«Σίγουρα όχι. Δεν νομίζω ότι το περίμενε κανείς. Αν ανατρέξουμε σε εκείνη την εποχή, νομίζω ότι ο Πούτιν ήταν σε μεγάλο βαθμό άγνωστος. Είχε υπάρξει πρωθυπουργός για μερικούς μήνες. Προερχόταν από το χώρο των υπηρεσιών ασφαλείας, αλλά δεν είχε βρεθεί καν στη Μόσχα για πολύ καιρό.
Δεν είχε βρεθεί καν κοντά στα πραγματικά κέντρα εξουσίας της Ρωσίας. Έτσι, ένας σχεδόν άγνωστος πολιτικά, ο οποίος αναδείχθηκε κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου του 1999, ήταν ο μόνος που, βάσει του συντάγματος, έγινε προσωρινός Πρόεδρος και κέρδισε τις εκλογές τον Μάρτιο. Αλλά κανείς τότε δεν το είχε προβλέψει.
Ο Πούτιν πραγματικά ξεκίνησε αποκαθιστώντας τη σταθερότητα και έναν βαθμό ευημερίας στο εσωτερικό. Νομίζω ότι είναι δύσκολο να υπερτονιστεί η ταπείνωση που ένιωσαν πολλοί άνθρωποι. Ξέρετε, αν περάσετε από το να ζείτε σε μία από τις υπερδυνάμεις του κόσμου στο να εξαρτάστε από τους πρώην αντιπάλους σας στη Δύση για ανθρωπιστική βοήθεια μέσα σε λίγα χρόνια, είναι δύσκολο να το αντέξετε. Και ο Πούτιν το κατάλαβε αυτό. Η ιδιοφυΐα του Πούτιν στα πρώτα του χρόνια ήταν να καταλάβει τι ήθελαν οι άνθρωποι και να τους το δώσει».
Πώς τον αντιλαμβανόταν το ρωσικό κοινό και η διεθνής κοινότητα εκείνη την εποχή;
«Νομίζω ότι η διεθνής κοινότητα τον έβλεπε ως απαραίτητη διόρθωση σε σχέση με ό,τι είχε προηγηθεί. Κάποιον λογικό, κάποιον οργανωμένο και, ειλικρινά, κάποιον νηφάλιο επίσης. Είχε έναν πολύ επαγγελματικό τρόπο διαχείρισης των πραγμάτων. Όσον αφορά το πώς τον έβλεπαν στη Ρωσία, νομίζω ότι ένα από τα μεγάλα χαρίσματά του εκείνη την περίοδο ήταν η ικανότητά του να μιλάει σε διαφορετικούς ανθρώπους με διαφορετικούς τρόπους.
Μπορούσε να φορέσει κοστούμι και να συνομιλήσει με διεθνείς ηγέτες. Μπορούσε να φορέσει στρατιωτική στολή και να απειλήσει με γλώσσα που ταίριαζε περισσότερο σε στρατιώτες που φωνάζουν μεταξύ τους παρά στη διεθνή διπλωματία. Πολλοί άνθρωποι είχαν μεγάλη εμπιστοσύνη σε αυτόν στο εσωτερικό. Και νομίζω ότι οι διεθνείς ηγέτες έβλεπαν σε αυτόν κάποιον οργανωμένο με τον οποίο μπορούσαν να συνεργαστούν».
Πώς είδατε τη μετάβαση από τον Γέλτσιν στον Πούτιν;
«Ήταν πολύ διαφορετικοί ηγέτες. Αλλά δεν υπήρχε τότε καμία ένδειξη ότι θα ξαναβλέπαμε μια εποχή που η Ρωσία θα βρισκόταν σε αντιπαράθεση με τη Δύση, όπως στον Ψυχρό Πόλεμο. Σαφώς, προσωπικά και ως ηγέτες, είχαν πολύ διαφορετικά στυλ.
Ο Γέλτσιν έκανε αστεία και χόρευε στην προεκλογική του εκστρατεία όταν διεκδικούσε την επανεκλογή του, προκειμένου να δείξει ότι ήταν υγιής, ενώ είχε σαφώς προβλήματα υγείας. Το 1996, όταν επανεκλεγόταν, χόρευε δημόσια σε προεκλογικές συγκεντρώσεις.
Ο Πούτιν ήταν πολύ πιο συγκρατημένος, πολύ πιο προσεκτικός. Νομίζω ότι πραγματικά αντανακλούσε το υπόβαθρό του στην KGB και τις ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας. Ήταν σαφώς υπολογιστικός, προσπαθούσε να κατανοήσει το περιβάλλον του, να απορροφήσει τις πληροφορίες και να επεξεργαστεί λογικά πώς να αντιδράσει».
Πώς έχει αλλάξει το τοπίο των ρωσικών μέσων ενημέρωσης κατά τη διάρκεια των 25 ετών ηγεσίας του Πούτιν;
«Πιστεύω ότι πλέον… δεν υπάρχει απολύτως καμία ελευθερία του Τύπου στη Ρωσία. Συνεχίζω να τρέφω τον μέγιστο θαυμασμό για τους Ρώσους συναδέλφους μου, που συνεχίζουν να εργάζονται υπό εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, οι περισσότεροι από αυτούς στην εξορία. (…) Μετά από λίγα χρόνια στην εξουσία του Πούτιν, οι Ρώσοι δημοσιογράφοι – που είναι ιδιαίτερα ευφυείς και αντιλαμβάνονται την πολιτική εξουσία – πολλοί από αυτούς είδαν όταν αυτός ο άνδρας της KGM ήρθε και έγινε Πρόεδρος ότι τα πράγματα θα άλλαζαν. Παρόλο που στην αρχή δεν υπήρχε άμεση λογοκρισία, υπήρξε μια αλλαγή έμφασης και μια γενικευμένη αυτολογοκρισία. Υπήρχε η κατανόηση ότι οι κανόνες του παιχνιδιού είχαν αλλάξει δραματικά. Αργότερα, είδαμε δημοσιογράφους να οδηγούνται στην εξορία. Είδαμε τη δολοφονία της Άννα Πολιτκόφσκαγια, η οποία ήταν ιδιαίτερα επικριτική για τη διεξαγωγή του πολέμου στην Τσετσενία. Οι εκτελεστές της οδηγήθηκαν στη δικαιοσύνη, αλλά δεν έγινε ποτέ σαφές ποιος έδωσε την εντολή της δολοφονίας. Θα σημειώσω ότι η Πολιτκόφσκαγια δολοφονήθηκε ανήμερα των γενεθλίων του Βλαντιμίρ Πούτιν. Άρα, το τοπίο των ρωσικών ΜΜΕ έχει αλλάξει δραματικά».
Αναλογιζόμενοι αυτά τα 25 χρόνια, πιστεύετε ότι η Δύση υποτίμησε τον Πούτιν στις αρχές της διακυβέρνησής του;
«Πιστεύω ότι εκείνη την εποχή ο Πούτιν διαμόρφωνε ακόμα τις πολιτικές του ιδέες. Αν δούμε την πορεία του, φαίνεται ότι μαθαίνει καθώς προχωρά. Με ρωτήσατε αν πίστευα ότι θα παρέμενε στην εξουσία για 25 χρόνια. Δεν το πίστευα. Δεν είμαι σίγουρος αν ακόμα και ο ίδιος το πίστευε τότε».
Πώς αξιολογείτε τις συζητήσεις για συμφωνία εκεχειρίας που γίνονται σήμερα;
«Φοβάμαι ότι δεν βλέπω να πετυχαίνουν. Η ρωσική πλευρά έχει καταστήσει σαφές ότι οι όροι που θέτει δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτοί από την Ουκρανία. Συγκεκριμένα, η απαίτησή της να αναγνωριστούν διεθνώς ως ρωσικά εδάφη οι τέσσερις ουκρανικές περιοχές που έχει προσαρτήσει δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή ούτε από την Ουκρανία ούτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Ποια πιστεύετε ότι θα είναι η μακροπρόθεσμη κληρονομιά του Πούτιν, τόσο για τη Ρωσία όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο;
«Νομίζω ότι αυτό θα εξαρτηθεί σε τεράστιο βαθμό από το πώς θα τελειώσει αυτός ο πόλεμος. Η αρχή της πολιτικής του καριέρας στηρίχθηκε στον πόλεμο στην Τσετσενία, και το τέλος της θα καθοριστεί από την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία».
Βλέποντας μπροστά, πιστεύετε ότι θα προκύψει σύντομα μια μετά-Πούτιν Ρωσία και αν ναι, πώς θα μοιάζει;
«Νομίζω ότι τώρα μια μετά-Πούτιν Ρωσία θα μοιάζει αρκετά με τη σημερινή. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι δεν υπάρχει καμία πραγματική αποτελεσματική πολιτική αντιπολίτευση στη Ρωσία, και η πραγματική κοινή γνώμη είναι δύσκολο να καθοριστεί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο πόλεμος απολαμβάνει μια αρκετά μεγάλη δημόσια υποστήριξη. Όσον αφορά τη συνολική εικόνα του Πούτιν και τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τον σκοπό του όλα αυτά τα χρόνια, νομίζω ότι ο βασικός του στόχος ήταν να αντιστρέψει την ταπείνωση που βίωσε η Ρωσία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Ο στόχος του ήταν να επαναφέρει τη Ρωσία στο επίπεδο της υπερδύναμης. Νομίζω ότι ο Πούτιν βλέπει την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ως μια εποχή όπου, στην ουσία, η Ουάσινγκτον και η Μόσχα αποφάσιζαν μαζί για την τύχη της Ευρώπης, χωρίζοντάς την σε δύο ζώνες ασφαλείας.
Και νομίζω ότι ο Πούτιν νιώθει πως έχει επιστρέψει σε αυτό το σημείο, πως έχει ξαναφέρει τη Ρωσία στο επίπεδο της υπερδύναμης που λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Έτσι, αν έπρεπε να συνοψίσουμε τον Πούτιν με δύο λέξεις, θα ήταν: εξουσία και δύναμη στο εξωτερικό, αυξανόμενη καταστολή στο εσωτερικό και αυξανόμενη επιθετικότητα προς τα έξω».
