Πώς θα ήταν η Ευρωπαϊκή Ενωση αν σχεδιαζόταν από οπαδούς του Ντόναλντ Τραμπ; Θα μπορούσε να είναι το σενάριο μιας δυστοπικής ταινίας, πλέον όμως διαθέτουμε ένα γραπτό «πορτρέτο» του πώς φαντάζονται την Ευρώπη οι ακροδεξιοί «κυριαρχιστές», όσοι δηλαδή προτάσσουν την εθνική κυριαρχία. Δύο δεξαμενές σκέψης, η πολωνική Ordo Iuris και η ουγγρική Mathias Corvinus Collegium (MCC) έχουν υποβάλει (11/3) στην Ουάσιγκτον μανιφέστο για την αλλαγή της Ευρώπης, σε συνεργασία με την αμερικανική οργάνωση Heritage Foundation.
H Ordo Iuris συνδέεται με το συντηρητικό πολωνικό κόμμα PiS του Γιαρόσλαβ Κατσίνσκι, που κυβερνούσε ως το 2023. Το MCC διευθύνεται από τον Μπαλάζ Ορμπαν, σύμβουλο του oύγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπαν, και έχει χρηματοδοτηθεί με 1,3 δισ. δολάρια από το ουγγρικό κράτος. Το έγγραφο αποτελεί ευρωπαϊκή εκδοχή του Project 2025, δηλαδή του σχεδίου του Heritage Foundation να αναδιαμορφώσει την ομοσπονδιακή αμερικανική κυβέρνηση με ακροδεξιά πρότυπα. Στις ΗΠΑ το πρόγραμμα συντάχθηκε το 2023, προδιαγράφοντας τις πολιτικές Τραμπ.
Οι δύο εναλλακτικέ για την Ευρώπη
Το πολωνο-ουγγρικό σχέδιο προτείνει δύο εναλλακτικές «μεταλλάξεις» της Ευρώπης. Ή την επαναστατική «Μεγάλη Επανεκκίνηση» (Great Reset). Ή τη θεσμική «Επιστροφή στα Θεμελιώδη». Η δεύτερη σημαίνει ότι οι θεσμοί της ΕΕ θα διατηρούνταν αλλά με αλλοιωμένο περιεχόμενο: προτείνει όλη η εξουσία να περάσει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα ήταν απλώς συμβουλευτικό, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μετατρεπόταν σε γενική γραμματεία εφαρμοστική των αποφάσεων του Συμβουλίου των Υπουργών. To Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα έχανε κάθε κρίσιμη αρμοδιότητα.
Η ρητορική θυμίζει τον λόγο του αμερικανού αντιπροέδρου Τζέι Ντι Βανς στο Μόναχο, αλλά και δηλώσεις των Τραμπ, Ιλον Μασκ, Στιβ Γουίτκοφ και Πιτ Χέγκσεθ. Η ΕΕ παρομοιάζεται με Σοβιετική Ενωση έτοιμη να περιπέσει στον «τρίτο κόσμο». Καταγγέλλονται οι έμφυλες και συμπεριληπτικές πολιτικές, η έμφαση στις κοινωνικές και εθνοτικές μειονότητες, η δύσκαμπτη γραφειοκρατία.
Παραπέμπονται έγγραφα του Ινστιτούτου Thomas More, καθώς το σχέδιο διαπνέεται από έναν θατσερικό συνδυασμό ελεύθερου ανταγωνισμού και κοινωνικού συντηρητισμού, με υπεράσπιση των «οικογενειακών αξιών», κριτική στην πολυπολιτισμικότητα, αναφορές στο «πρόβλημα» των αμβλώσεων και της ευθανασίας, στα δικαιώματα του «αγέννητου παιδιού». Απορρίπτονται ακόμη και η αποτροπή της κλιματικής αλλαγής, η πολιτισμική ποικιλία και η αξιοπρέπεια.
Προτείνεται ως ευρωπαϊκή ιδεολογική βάση ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός και ο χριστιανισμός με ισλαμοφοβικές αναφορές. Ο οικονομικός ανταγωνισμός και οι συντηρητικές αξίες θεωρείται ότι αποτρέπονται από την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία που κατηγορείται ως «σοβιετική». Γίνεται επίκληση στο Μανιφέστο του Βεντοτένε, που συνέταξε μέσα στις φυλακές του Μουσολίνι ο Αλτιέρο Σπινέλι (1941), σκιαγραφώντας τις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης».
Το μανιφέστο του Σπινέλι, που ήταν κομμουνιστής εκείνη την εποχή, και κατοπινά το σχέδιο ίδρυσης της ΕΕ που συνέταξε στη δεκαετία του 1980 επηρέασαν τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Γι’ αυτό το πολωνο-ουγγρικό σχέδιο θεωρεί τη Συνθήκη του Μάαστριχτ κομμουνιστικής έμπνευσης!
Η απλοποίηση που κρύβει τη διάλυση της ΕΕ
«Στην πράξη, ευελιξία σημαίνει διάλυση της ΕΕ» λέει στο «Βήμα» ο Πέτρος Στάγκος, ομότιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ, παλαιό στέλεχος του Συμβουλίου της Ευρώπης και πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών του ΑΠΘ για τον ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό. «Κάθε χώρα θα μπορούσε να μην εκτελεί κανονισμούς που δεν τη συμφέρουν, ενώ θα αποδυναμώνονταν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Το σχέδιο προφασίζεται ότι απλοποιεί το ευρωπαϊκό σύστημα, όμως στην πραγματικότητα το διαλύει».
Μια ΕΕ α λα καρτ μπορεί να είναι ελκυστική για όσους επιδιώκουν εθνικά συμφέροντα, αλλά αποσιωπάται το ότι η ΕΕ οικοδομήθηκε μέσα από περίτεχνους ιστορικούς συμβιβασμούς, ιδίως μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας στην αγροτική και βιομηχανική πολιτική. Χωρίς την ομοιόμορφη εφαρμογή των δημόσιων πολιτικών μέσω των υπερεθνικών θεσμών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Δικαστήριο), η ΕΕ θα καταρρεύσει.
Στο σχέδιο προτείνεται η «ελάχιστη» δέσμευση στην τελωνειακή ένωση και η δυνατότητα προαιρετικών δεσμεύσεων σε δημόσιες πολιτικές, όπως στην ενέργεια. Επίσης, κάθε μεμονωμένη χώρα, όπως και ομάδα τεσσάρων χωρών, θα μπορεί να αποχωρεί από την Ενωση χωρίς συνέπειες.
«Οι συντάκτες προωθούν τις ομαδοποιήσεις χωρών», συνεχίζει ο κ. Στάγκος, «οι οποίες θεωρούνται διαλυτικές για την ΕΕ. Το πλέον εντυπωσιακό είναι ότι δεν αναπτύσσεται στο έγγραφο η Νομισματική Ενωση. Ας σκεφτούμε τι θα σήμαινε αυτό: ενώ θα αποδυναμώνονταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα είναι ο μόνος άθικτος από τη «μεταρρύθμιση» θεσμός, κυριολεκτικά ανεξέλεγκτος. Το σχέδιο δεν συμφέρει τις μικρές χώρες της Ενωσης, όπως η Ελλάδα. Προτείνει ως μοναδικό κανόνα λήψης αποφάσεων την ομοφωνία.
Κάθε χώρα θα έχει μία μόνο ψήφο, και, κατά συνέπεια, οι μεγάλες χώρες θα μπορούν εύκολα να εκμαιεύουν την ψήφο των πιο μικρών χωρών προς κατευθύνσεις που οι ίδιες επιθυμούν. Οι συντάκτες του σχεδίου χαϊδεύουν τα αφτιά των πιο συντηρητικών στρωμάτων των πληθυσμών των βορειο-ευρωπαϊκών χωρών. Ειδικά δε απέναντι στις χώρες της Κεντρο-Ανατολικής Ευρώπης κραδαίνουν το φόβητρο του «σοβιετισμού». Το Μανιφέστο του Βεντοτένε ήταν ενάντια στον φασισμό και τον ολοκληρωτισμό, όπως ενάντια στον φασισμό και τον κάθε είδους ολοκληρωτισμό είναι η σημερινή Ευρώπη» τονίζει ο κ. Στάγκος.
«Η εξίσωση πως ό,τι εμβαθύνει την ΕΕ οδηγεί σε σοβιετική ομοσπονδία είναι λάθος, γιατί η ΕΕ σήμερα είναι αρκετά αποκεντρωμένη. Τα κράτη-μέλη έχουν εξουσίες, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δεν ακυρώνει εθνικές νομοθεσίες και τα ευρωπαϊκά όργανα δεν μπορούν να νομοθετήσουν χωρίς να το επιτρέπουν οι ευρωπαϊκές συνθήκες, όπως ψευδώς υπαινίσσεται το έγγραφο».
Το αμεσότερο διακύβευμα του μανιφέστου
Κατακλείδα του σχεδίου είναι η «Μεγάλη Επανεκκίνηση». Κατ’ αυτήν, υποκείμενα του διεθνούς δικαίου θα είναι μόνο τα έθνη-κράτη, ενώ η ΕΕ δεν θα έχει νομική προσωπικότητα, σύμβολα, όπως σημαία, ύμνο κ.ο.κ. Η συνεργασία θα βασίζεται στη διακυβερνητικότητα και την ψήφο κατ’ ομοφωνία με διατήρηση απλώς μιας τεχνοκρατικής γραμματείας χωρίς νομοθετική αρμοδιότητα.
Για τη «Μεγάλη Επανεκκίνηση», σύμφωνα με το σχέδιο, δεν χρειάζεται να συμφωνήσουν όλοι· αρκεί μια επιμέρους ομαδοποίηση χωρών. Θα χρειαζόταν επίλυση ζητημάτων χρέους, αλλά και συζήτηση της τύχης της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας.
Οι συντάκτες παραδέχονται ότι ενώ η «Επιστροφή στα Θεμελιώδη» θα σήμαινε μια αλλαγή του περιεχομένου των υπαρχόντων θεσμών, η «Μεγάλη Επανεκκίνηση» απαιτεί συνολικό λαϊκό κίνημα. Οι εθνικιστές δίνουν μάχη πρώτα στο συμβολικό επίπεδο: μετονομάζουν την Ευρωπαϊκή Ενωση σε «Ευρωπαϊκή Κοινότητα των Εθνών». Μιλάνε για ευρωπαϊκή «δημοι-κρατία» αντί για «δημοκρατία», ώστε να τονιστεί ότι η Ευρώπη διαθέτει πολλούς εθνικούς δήμους αλλά όχι, η ίδια, δημοκρατία.
Γιατί εμφανίστηκε τώρα το σχέδιο; «Η Ευρώπη του κειμένου είναι η Ευρώπη που επιθυμούν οι ΗΠΑ επί Τραμπ» υπογραμμίζει ο κ. Στάγκος.
«Να μην έχουν απέναντί τους μια ισχυρή Ευρώπη των «27», αλλά μεμονωμένες χώρες. Στην πρόκληση που απευθύνει το σχέδιο για μικρότερη και λιγότερη Ευρώπη, η μοναδική απάντηση είναι Περισσότερη και Μεγαλύτερη Ευρώπη. Αυτό σημαίνει νέες δημόσιες πολιτικές (στο πεδίο του κοινωνικού), ενιαία άμυνα, ένα αμιγώς ευρωπαϊκό σύστημα εκλογής στο Ευρωκοινοβούλιο, ώστε να ριχτεί ο σπόρος για τη διαμόρφωση ευρωπαϊκού δήμου. Χρειάζεται να σκεφτόμαστε την Ευρώπη με όρους δημοκρατικής ανεξαρτησίας και όχι εξαρτημένη από ξαναγεννημένα ενδοευρωπαϊκά πάθη, όπως το επιθυμούν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, που ξαναχωρίζουν τον πλανήτη σε σφαίρες επιρροής».
