Η Μέι υπογράφει τη συμφωνία αλλά δεν πείθει τους βουλευτές

Τη Συμφωνία για Αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ, καθώς και την Πολιτική Δήλωση για τη Μελλοντική Σχέση Βρετανίας – ΕΕ αναμένεται να επικυρώσουν οι ηγέτες των 27 κρατών-μελών σήμερα στις Βρυξέλλες. Οι αντιρρήσεις της τελευταίας στιγμής που πρόβαλε ο ισπανός πρωθυπουργός για το Γιβραλτάρ, αν δεν έχουν διευθετηθεί όπως αναμενόταν στο «παρά πέντε», λίγο πριν από την έναρξη της σημερινής συνόδου για το Brexit, δεν μπορούν επί της ουσίας να εκτροχιάσουν τη διαδικασία, αφού τα δύο κείμενα χρειάζονται ενισχυμένη πλειοψηφία και όχι ομοφωνία για να περάσουν.

Ο επόμενος και κρισιμότερος σταθμός είναι όταν θα τεθεί προς ψήφιση στο βρετανικό Κοινοβούλιο η συμφωνία του Brexit – στις αρχές Δεκεμβρίου, με πιθανότερη ημερομηνία, όπως κυκλοφόρησε στον βρετανικό Τύπο, την 11η Δεκεμβρίου. Η Τερέζα Μέι, που θα δυσκολευθεί πολύ να περάσει τη συμφωνία από τους βουλευτές, έχει στραφεί στο βρετανικό κοινό, το οποίο προσπαθεί να τρομάξει με την πιθανότητα ενός Brexit χωρίς συμφωνία. Την ίδια τακτική ακολουθεί και με τους βουλευτές, όμως εκεί τα πράγματα είναι δυσκολότερα για τη Μέι, γιατί κάθε υποομάδα βουλευτών απ’ όλα τα κόμματα – 15 τις μέτρησαν οι «Times» του Λονδίνου! – έχει τη δική της ατζέντα για το Brexit.

Στις Βρυξέλλες, οι διαπραγματευτές των δύο πλευρών, οι αποκαλούμενοι και «σέρπας», εργάζονται πυρετωδώς από την Πέμπτη, όταν εγκρίθηκε το προσχέδιο της πολιτικής δήλωσης για τη μελλοντική σχέση Βρετανίας – ΕΕ, προκειμένου να ολοκληρώσουν τις τελευταίες λεπτομέρειες, ιδίως με το Γιβραλτάρ. Η Μέι αναμενόταν να μεταβεί στη βελγική πρωτεύουσα χθες Σάββατο, όπου θα συναντούσε τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ για συνομιλίες εν όψει της σημερινής συνόδου.

Ο ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ ζήτησε να γίνουν αλλαγές στη συμφωνία για το Brexit και στην πολιτική δήλωση για να καταστεί σαφές ότι οι μελλοντικές αποφάσεις για το Γιβραλτάρ θα ληφθούν σε απευθείας συνομιλίες με τη Μαδρίτη. «Εργαστήκαμε πολύ σκληρά και ήρθαμε σε συμφωνία με τους ισπανούς συναδέλφους μας για τον ρόλο του Γιβραλτάρ στη διαδικασία αποχώρησης» δήλωσε ο πρωθυπουργός του κρατιδίου Φάμπιαν Πικάρντο. «Αν η συμφωνία αποχώρησης ανοίξει έστω και για ένα κόμμα ή μια τελεία για το Γιβραλτάρ, θα ξανανοίξει και για όλα τα υπόλοιπα ζητήματα».

Ο Σάντσεθ απείλησε να θέσει βέτο στο Brexit. Προφανώς δεν μπορεί να το κάνει στη σημερινή σύνοδο, καθώς απαιτείται η έγκριση των 20 από τα 27 κράτη-μέλη για να περάσουν η συμφωνία και η πολιτική δήλωση, αλλά οι Βρυξέλλες και πολλοί από τους ευρωπαίους ηγέτες θα επιθυμούσαν να εγκριθούν τα δύο κείμενα ομόφωνα. Η Ισπανία όμως – και κάθε άλλο κράτος-μέλος – θα μπορεί να βάλει βέτο στην εμπορική συμφωνία Βρετανίας – ΕΕ στο μέλλον.

Επειδή όντως αν ξανάνοιγε η συμφωνία αποχώρησης της Βρετανίας από την ΕΕ για το θέμα του Γιβραλτάρ, όπως ζήτησε ο Σάντσεθ, θα μπορούσε να ακολουθήσει μια χιονοστιβάδα από αιτήματα για αλλαγές, τόσο από άλλα κράτη-μέλη όσο και από τη Βρετανία, αυτό αποκλείεται, διότι θα τινάξει στον αέρα όλη τη διαδικασία. Το πιθανότερο είναι να υιοθετηθεί σήμερα η εξής φόρμουλα που πρότειναν ορισμένα κράτη-μέλη: οι ανησυχίες της Ισπανίας να διευθετηθούν σε μια χωριστή δήλωση από τους «27». Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτή θα παραπέμπει σε περυσινό κείμενο μεταξύ των Βρυξελλών και του Λονδίνου που αναφέρει: «Αφού το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρήσει από την ΕΕ, καμία συμφωνία ανάμεσα στην ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορεί να ισχύσει για το Γιβραλτάρ χωρίς συμφωνία ανάμεσα στην Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο».

Ακόμα και αν η διατύπωση για το Γιβραλτάρ έχει συμφωνηθεί σε επίπεδο διαπραγματευτών, ο Σάντσεθ αναμένεται να φέρει το θέμα στη σημερινή σύνοδο προκειμένου να συζητηθεί στο ανώτατο επίπεδο – και να δείξει προς τους ισπανούς ψηφοφόρους ότι προωθεί αποφασιστικά τα συμφέροντα της χώρας.

Στη συμφωνία αποχώρησης υπάρχει ένα χωριστό πρωτόκολλο για το Γιβραλτάρ, όπως και άλλα για τη Βόρεια Ιρλανδία και την Κύπρο. Προβλέπει ότι η Βρετανία και η Ισπανία είναι υπεύθυνες ώστε να εξασφαλιστεί για το Γιβραλτάρ (το οποίο η Μαδρίτη θεωρεί φορολογικό παράδεισο) η απρόσκοπτη συνέχεια των αεροπορικών συνδέσεων, της φορολογίας, της αλιείας και της αστυνομικής συνεργασίας.

Το πρωτόκολλο για την Κύπρο αφορά τις δύο στρατιωτικές βάσεις που διατηρεί η Βρετανία στο νησί, στο Ακρωτήρι και στη Δεκέλεια. Προβλέπει ότι η νομοθεσία της ΕΕ θα συνεχίσει να ισχύει στις βρετανικές βάσεις (με εξαίρεση την άμυνα και την ασφάλεια) προκειμένου οι 11.000 Κύπριοι που ζουν ή εργάζονται εκεί να συνεχίσουν να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους ως ευρωπαίοι πολίτες.

Ενώ η συμφωνία των 585 σελίδων είναι ένα νομικά δεσμευτικό κείμενο, δεν ισχύει το ίδιο για την 26σέλιδη πολιτική δήλωση η οποία βάζει το πλαίσιο της μελλοντικής σχέσης της Βρετανίας με την ΕΕ αλλά μπορεί να αλλάξει στην πορεία. Η σχέση αυτή, στο εμπορικό της κομμάτι, θα είναι στα πρότυπα της Περιεκτικής Οικονομικής και Εμπορικής Συμφωνίας (CETA) που ολοκλήρωσε το 2016 η ΕΕ με τον Καναδά ύστερα από οκταετείς διαπραγματεύσεις. Προβλέπει την απουσία δασμών για τα προϊόντα, όχι όμως και την ελεύθερη διακίνηση υπηρεσιών, ανθρώπων και κεφαλαίου.

Εκτός από τις εμπορικές σχέσεις, η πολιτική δήλωση καλύπτει τη μελλοντική συνεργασία Βρετανίας και ΕΕ στους τομείς της άμυνας (η Βρετανία επιθυμεί να συμμετέχει στην ευρωπαϊκή άμυνα, και ας τη δυναμίτιζε τα τελευταία χρόνια προς χάριν του ΝΑΤΟ), της ασφάλειας και της δικαιοσύνης.

Η πολιτική δήλωση όμως καλύπτει μόνο ένα γενικό πλαίσιο. Οι διαπραγματεύσεις για τη μελλοντική σχέση Βρετανίας – ΕΕ σε όλους τους παραπάνω τομείς θα ανοίξουν μετά το Brexit, στις 29 Μαρτίου 2019, και θεωρητικά θα καταλήξουν με την υπογραφή συμφωνίας πριν από το τέλος της μεταβατικής περιόδου που προβλέπεται από τη Συμφωνία Αποχώρησης (στις 31 Δεκεμβρίου 2020, που μπορεί να παραταθεί ως τον Ιούνιο του 2022).

Οσο πλησιάζει η καταληκτική ημερομηνία του Brexit, και γίνεται πιο εμφανές το αλαλούμ που υπάρχει στους βρετανούς πολιτικούς και στον λαό σχετικά με το τι πραγματικά σημαίνει η έξοδος από την ΕΕ, τόσο περισσότερο ανοίγει μια δημόσια συζήτηση στη Βρετανία για το ποιες είναι οι βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν τα πράγματα ως εδώ. Το Brexit δεν ήταν ποτέ για τον πολωνό υδραυλικό ή τη ρουμάνα καμαριέρα.
«Δύο τεράστια πράγματα, αμφότερα κεντρικά στο Brexit, δεν συζητούνται καθόλου» παρατηρεί ο ιρλανδός αρθρογράφος Φίνταν Ο’ Τουλ. Το σύνθημα των οπαδών του Brexit ήταν, πριν από το δημοψήφισμα του 2016, «Να ξαναπάρουμε τον έλεγχο!» – όπου «έλεγχος» σημαίνει «κανονισμοί». Το αφήγημα των σκληροπυρηνικών του Brexit, το οποίο άγγιξε μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων, ήταν ότι οι Βρυξέλλες επιβάλλουν υπερβολικά πολλούς κανονισμούς στη Βρετανία.

Η πραγματική ατζέντα όμως των σκληροπυρηνικών του Brexit δεν ήταν να αλλάξει το ποιος επιβάλλει τους κανονισμούς αλλά να μην υπάρχουν κανονισμοί, «να μπορεί η Βρετανία, απελευθερωμένη από τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, να χαμηλώσει τα στάνταρντ της στο περιβάλλον, στην Υγεία και στα εργασιακά και να εισαγάγει μια νέα χρυσή εποχή αχαλίνωτου υπερκαπιταλισμού».

Το δεύτερο πράγμα που δεν λέγεται με το όνομά του όταν συζητείται το Brexit είναι ο αγγλικός εθνικισμός. Σκωτία, Βόρεια Ιρλανδία και Ουαλία απέκτησαν η καθεμία το δικό της Κοινοβούλιο την τελευταία εικοσαετία, με όλο και μεγαλύτερες εξουσίες. Και οι Αγγλοι; Η αποκέντρωση άλλαξε τον τρόπο που βλέπουν την εθνική τους ταυτότητα: «Ολο και περισσότερο δεν είναι Βρετανοί αλλά Αγγλοι. Αυτή η αναδυόμενη ταυτότητα δεν εκφράζεται ρητά από κανένα κόμμα. Το Brexit, που είναι ένα συντριπτικά αγγλικό φαινόμενο, είναι εν μέρει έκφραση αυτής της απογοήτευσης» λέει ο Ο’ Τουλ.
Παρόμοιες απόψεις εκφράζουν όλο και περισσότεροι αρθρογράφοι και αναλυτές. Οπως ο Σάιμον Ντίκιν, καθηγητής Νομικής στο Κέιμπριτζ: «Αυτή είναι η συζήτηση που πρέπει να έρθει στο φως, διότι αυτό είναι το ζήτημα που οδηγεί πραγματικά το Brexit. Οι οπαδοί του επιθυμούν μικρό κράτος και την αφαίρεση της κοινωνικής προστασίας. Το Brexit είναι ο στόχος όσων υποστηρίζουν περαιτέρω κατάργηση των κανονισμών. Επειδή χάνουν τη διαμάχη επί της ουσίας, το Brexit είναι η τελευταία τους ευκαιρία».

Ο Ντίκιν πιστεύει ότι στις διαπραγματεύσεις για τη μελλοντική εμπορική σχέση Βρετανίας – ΕΕ, που θα πραγματοποιηθούν στη μεταβατική περίοδο μετά το Brexit, «η ΕΕ θα παζαρέψει πολύ σκληρά, ιδίως αν πιστέψει ότι στόχος των οπαδών του Brexit είναι να υποσκάψουν τους κανόνες και τους κανονισμούς της κοινής αγορά, τα εργασιακά και περιβαλλοντικά πρότυπα».
Καταλυτική σε αυτή τη συνειδητοποίηση των Βρετανών υπήρξε η πρόσφατη δημοσιοποίηση του σχεδίου συμφωνίας για την αποχώρηση της χώρας από την ΕΕ. Οσο και αν πολλοί ακόμη, τόσο στο Συντηρητικό όσο και στο Εργατικό Κόμμα, υποστηρίζουν ότι το Λονδίνο θα μπορούσε να είχε πετύχει μια καλύτερη συμφωνία με την ΕΕ, δεν είναι λίγοι εκείνοι που παραδέχονται πως η Βρετανία δεν θα μπορούσε ποτέ να πάρει περισσότερες παραχωρήσεις από τις Βρυξέλλες χωρίς να δώσει και εκείνη ανταλλάγματα.

Η πλευρά του σκληροπυρηνικού Brexit υποστήριζε, και υποστηρίζει, ότι η Βρετανία μπορεί να έχει και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο: δηλαδή, να διατηρήσει και την ελεύθερη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά των 450 εκατ. ατόμων και, παράλληλα, να μη δεσμεύεται από τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Αλλά και ο Τζέρεμι Κόρμπιν του Εργατικού Κόμματος δεν πάει πίσω: δηλώνει ότι θα αντιταχθεί σε κάθε συμφωνία που δεν θα παρέχει «ακριβώς τα ίδια οφέλη» με εκείνα που έχει η Βρετανία ως μέλος της ΕΕ. Προφανώς κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει αποδεκτό από τις Βρυξέλλες, γιατί θα οδηγούσε στην αυτοδιάλυση της ΕΕ. Γιατί τα υπόλοιπα κράτη-μέλη να συνεχίσουν να δέχονται τις ευθύνες και το κόστος της συμμετοχής στην ΕΕ όταν όλα τα οφέλη της θα είναι διαθέσιμα και στα μη μέλη;

Στην πραγματικότητα, η Βρετανία των 66 εκατομμυρίων έχει ανάγκη την ΕΕ των 450 εκατομμυρίων και όχι το αντίθετο. Οι σκληροπυρηνικοί του Brexit όμως, όπως ο Μπόρις Τζόνσον και ο Τζέικομπ Ρις-Μογκ, συνεχίζουν να υποστηρίζουν υπεροπτικά τη φαντασίωση της «ισχυρής Βρετανίας», πατώντας πάνω στο σύνδρομο παλαιάς αυτοκρατορίας που επιβιώνει ακόμη στους Βρετανούς. Και όμως, υπήρξε μια μεγάλη περίοδος στην αρχή των διαπραγματεύσεων με τις Βρυξέλλες που το Λονδίνο νόμιζε ότι είχε το πάνω χέρι και συμπεριφερόταν αναλόγως.

Σήμερα, που έγινε πλέον εμφανές πως το πάνω χέρι το έχουν οι «27» και όχι ο ένας, οι σκληροπυρηνικοί του Brexit προτάσσουν ότι η Βρετανία, απελευθερωμένη από τα δεσμά της ΕΕ, θα μπορεί να διαπραγματεύεται τις δικές της εμπορικές συμφωνίες με τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Η συγκυρία όμως δεν είναι ευνοϊκή, καθώς η Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ κινείται προς τον προστατευτισμό.

Αν οι Συντηρητικοί πολιτικοί έχουν ως αφετηρία για την υπεροπτική στάση τους το σύνδρομο της παλαιάς αυτοκρατορίας, ο Κόρμπιν, που τηρεί διφορούμενη στάση με τις δηλώσεις του ακόμα και στο «παρά πέντε», είναι γιατί δεν μπορεί να αποβάλει τα δικά του αντιευρωπαϊκά σύνδρομα: προερχόμενος από την αριστερή πτέρυγα των Εργατικών, δεν ήταν ποτέ ενθουσιώδης για την ΕΕ.
«Ενώ μερικοί από εμάς πνέουμε μένεα για την εξαπάτηση που διέπραξαν οι δεξιοί υπέρ του Brexit, ο Τζέρεμι Κόρμπιν μόλις που ενδιαφέρεται.

Υπάρχει άραγε κάποια αντιστοιχία ανάμεσα στους δεξιούς του Brexit, που βλέπουν την εθνική κρίση ως το ιδανικό φυτώριο για την ουτοπία της ελεύθερης αγοράς, και τους αριστερούς, που πιστεύουν ότι ο σοσιαλισμός επικουρείται από την καταστροφή;» αναρωτιέται ο Τζον Χάρις, αρθρογράφος του «Guardian». Καλεί το Εργατικό Κόμμα «να προχωρήσει πέρα από τον ισχυρισμό του Κόρμπιν ότι ένα νέο δημοψήφισμα είναι απλώς “μια επιλογή για το μέλλον”» και να θέσει το θέμα εδώ και τώρα, συστήνοντας στους ψηφοφόρους του να υποστηρίξουν την παραμονή της Βρετανίας στην ΕΕ.