Λίγες ημέρες πριν από τη συντριβή του ρωσικού μη επανδρωμένου σκάφους «Luna-25» με προορισμό τον νότιο πόλο της Σελήνης, την περασμένη Δευτέρα, ο Μιχαήλ Μάροφ, 90 ετών, ρώσος κορυφαίος επιστήμων της εξερεύνησης του Διαστήματος από τη σοβιετική εποχή, διατύπωσε στην επιθεώρηση Astronomy Bulletin μια ενδιαφέρουσα ιδέα: «Πριν από 112 χρόνια, το 1911, άρχισε η εξερεύνηση και η μελέτη του Νοτίου Πόλου της Γης. Μισόν αιώνα αργότερα η Ανταρκτική έγινε τόπος όπου χιλιάδες επιστήμονες από 30 χώρες πραγματοποιούν μελέτες μεγάλης κλίμακας. Στη σημερινή εποχή η αρχή της ανάπτυξης του νότιου πόλου της Σελήνης θα μπορούσε να είναι ανάλογη αυτής της διαδικασίας».
Ο Μάροφ εξέφρασε την αισιοδοξία του για το μέλλον της επιστήμης και της ανθρωπότητας, προσβλέποντας στη συνεργασία των χωρών σε διεθνές επίπεδο. Αυτό που μάλλον απεύχεται είναι μια νέα κούρσα ανταγωνισμού στο Διάστημα, διαφορετική ασφαλώς από εκείνη του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ενωσης.
Η αποστολή της Ινδίας
Την περασμένη Τετάρτη η Ινδία έγινε η πρώτη χώρα που προσσελήνωσε μη επανδρωμένο σκάφος στο πλαίσιο της αποστολής Chandrayaan-3 στη νότια, σκοτεινή και ανεξερεύνητη πλευρά της Σελήνης, δύο ημέρες μετά τη συντριβή του ρωσικού «Luna-25». Η Ινδία έγινε η τέταρτη χώρα μετά τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα η οποία έστειλε σκάφος στη Σελήνη και εισήλθε επισήμως στη λέσχη των διαστημικών δυνάμεων. Χθες, Σάββατο, η Ιαπωνία επρόκειτο να εκτοξεύσει και αυτή το δικό της μη επανδρωμένο σκάφος με τον ίδιο προορισμό. Ανάλογες αποστολές πρόκειται να πραγματοποιήσουν τόσο οι ΗΠΑ, η Κίνα και ξανά η Ρωσία. H αμερικανική NASA σχεδιάζει να στείλει σύντομα επανδρωμένες αποστολές στη Σελήνη, τις πρώτες μετά το 1972. Σκοπός, αυτή τη φορά, είναι η διαρκής παρουσία της NASA στη Σελήνη και η αξιοποίηση των φυσικών της πόρων ώστε να καταστεί εφικτή η παραμονή ανθρώπων.
Η εξερεύνηση του Διαστήματος σπανίως αφορά την επιστήμη, και αυτό είναι απολύτως αληθές για τη Ρωσία, γράφει η αρθρογράφος του «Slate» Ζοέλ Ρένστρομ. Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία θέτει σε κίνδυνο τη συνεργασία της με τις ΗΠΑ, με την οποία μοιράζεται τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ΔΔΣ). Τον περασμένο χρόνο η Roscosmos, η Διαστημική Υπηρεσία της Ρωσίας, ανακοίνωσε ότι θα αποχωρήσει από τον ΔΔΣ το 2024. Αργότερα επανήλθε, λέγοντας ότι θα παραμείνει μέχρι το 2028, όταν θα έχει ετοιμαστεί ο Ρωσικός Διαστημικός Σταθμός.
Σινορωσική βάση
Αυτή η «απομάκρυνση» φέρνει τη Ρωσία πιο κοντά στην Κίνα, η οποία δεν μετέχει στον ΔΣΣ. Σύμφωνα με το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων, ο διευθυντής της Roscosmos, Γιούρι Μπορίσοφ, δήλωσε πρόσφατα ότι μετά από τρεις αποστολές που εκκρεμούν, το ρωσικό διαστημικό πρόγραμμα θα εισέλθει «στη φάση προετοιμασίας επανδρωμένης αποστολής και στην κατασκευή διαστημικής βάσης στη Σελήνη με τους κινέζους συναδέλφους μας». Τα σινορωσικά σχέδια θα αναγκάσουν τις ΗΠΑ να επισπεύσουν την κατασκευή διαστημικής βάσης στον νότιο πόλο της Σελήνης, την οποία έχουν ήδη προγραμματίσει. Στόχος του Πεκίνου και της Μόσχας είναι να κατασκευάσουν από κοινού βάση στη Σελήνη μέχρι το 2030. Με τα σημερινά δεδομένα όμως η Κίνα διατηρεί μεγάλο προβάδισμα.
Από την πλευρά της η Ινδία χρησιμοποιεί το διαστημικό της πρόγραμμα όχι μόνον ως σύμβολο για να αυξήσει το κύρος της ως παγκόσμια δύναμη αλλά και για να τονώσει την οικονομία της και τον ταχύτατα αναπτυσσόμενο τεχνολογικό της τομέα. Οπως σημείωσε η «Washington Post», το Δελχί χρησιμοποιεί το διαστημικό του πρόγραμμα και για να ανταγωνιστεί το Πεκίνο. Σε αντίθεση με τη Ρωσία και την Κίνα, η Ινδία συντάσσεται με τις ΗΠΑ στον τομέα της εξερεύνησης του Διαστήματος καθώς έχει υπογράψει τις «Συμφωνίες της Αρτέμιδας» (Artemis Accords), που αποτελούν ένα νομικό πλαίσιο για τη δραστηριότητα στο Διάστημα και στις οποίες έχουν προσχωρήσει 30 χώρες, ανάμεσά τους ο Καναδάς και πολλές χώρες της Ευρώπης. Οι χώρες που μετέχουν στις Συμφωνίες μοιράζονται επιστημονικά δεδομένα και ανακαλύψεις και συνεργάζονται για τη δημιουργία «ζωνών ασφαλείας», όπου θα μπορούν από κοινού να εργάζονται απρόσκοπτα στην επιφάνεια της Σελήνης.
Νερό, ο νέος «χρυσός»
To διακύβευμα στη συγκεκριμένη νέα φάση του παγκόσμιου ανταγωνισμού στο Διάστημα είναι, όπως αναφέρουν όλοι οι ειδικοί, το νερό, ο νέος «χρυσός» για τον οποίο θα ανταγωνιστούν οι διαστημικές δυνάμεις στον νότιο πόλο της Σελήνης. Παραμένει όμως αναπάντητο το ερώτημα για το ποια χώρα μπορεί να διεκδικήσει τμήμα της Σελήνης και των πόρων της. Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Διαστήματος του 1967, κανένα κράτος δεν μπορεί να κατέχει τη Σελήνη. Ωστόσο, όπως θυμίζει το ΒΒC, η διατύπωση στη μεταγενέστερη διεθνή Συνθήκη της Σελήνης (Moon Agreement) του 1979 είναι πιο ακριβής: κανένα κράτος δεν μπορεί να αποκτήσει τους πόρους της Σελήνης. Τη συνθήκη αυτή όμως δεν έχουν υπογράψει ούτε οι ΗΠΑ ούτε η Κίνα ούτε η Ρωσία, ενώ η Ινδία την έχει μεν υπογράψει, αλλά δεν την έχει επικυρώσει.
Ο ανταγωνισμός κρατών και ιδιωτών και ο χορός δισεκατομμυρίων
Η Ινδία είναι ο μεγάλος νικητής της νέας κούρσας στο Διάστημα μετά την επιτυχή προσσελήνωση της μη επανδρωμένης αποστολής της στον νότιο πόλο της Σελήνης. Η Ινδική Διαστημική Υπηρεσία (ISRO) τα κατάφερε, διαθέτοντας για τη συγκεκριμένη αποστολή μόλις (!) 74 εκατομμύρια δολάρια. Σε αντιδιαστολή, η αμερικανική NASA πρόκειται να δαπανήσει περί τα 93 δισ. δολάρια σε αποστολή, στο πλαίσιο του προγράμματος «Artemis», το 2025, ενώ σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Euroconsult, εταιρείας ερευνών για το Διάστημα, η Κίνα μόνο το 2022 διέθεσε 12 δισ. δολάρια για το διαστημικό της πρόγραμμα.
Η Ρωσία δεν αποκαλύπτει το ύψος των κονδυλίων που διετέθησαν για την πρόσφατη αποστολή του Luna-25, η οποία απέτυχε. Οι κυρώσεις της Δύσης εις βάρος της, εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, και η διεθνής απομόνωση της Μόσχας είχαν ως συνέπεια να περικοπούν, σε σημαντικό βαθμό, τα κονδύλια για το ρωσικό διαστημικό πρόγραμμα. Ο Βαντίμ Λουκάσεβιτς, ερευνητής του Διαστήματος και συγγραφέας, εξήγησε στο Reuters ότι με τις σημερινές συνθήκες η Ρωσία θα δυσκολευτεί πολύ να χρηματοδοτήσει σύντομα μια νέα αποστολή στον νότιο πόλο της Σελήνης. «Η προτεραιότητα της Ρωσίας είναι τα χρήματα να δοθούν για τον πόλεμο στην Ουκρανία» διευκρίνισε.
Η είσοδος και ιδιωτών
Ενας ακόμη λόγος που εξηγεί την επιτυχία της ινδικής αποστολής είναι, σύμφωνα με αναλυτές, το ότι ο συντηρητικός πρωθυπουργός της χώρας Ναρέντρα Μόντι αποφάσισε να «ανοίξει» τις διαστημικές αποστολές και στον ιδιωτικό τομέα, με σκοπό την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Στόχος του Μόντι είναι, όπως τονίζουν, να πενταπλασιαστεί το μερίδιο της Ινδίας στην παγκόσμια αγορά των διαστημικών αποστολών εντός της επόμενης δεκαετίας. Πολλοί αναλυτές επιμένουν ότι η εξερεύνηση του Διαστήματος, με απώτατο σκοπό τον εποικισμό της Σελήνης και του Αρη, έχει εξελιχθεί πλέον σε «μπίζνες».
Οι επιστήμονες όμως προειδοποιούν ότι το Διάστημα εξακολουθεί να παραμένει ένας χώρος επικίνδυνος. Θυμίζουν την αποτυχημένη αποστολή της Ινδίας να στείλει σκάφος στη Σελήνη το 2019, την ίδια χρονιά που ιδιωτική διαστημική επιχείρηση του Ισραήλ, φιλοδοξώντας να γίνει η πρώτη ιδιωτική επιχείρηση που προσσεληνώνει σκάφος, επίσης απέτυχε.
Σύμφωνα με τον Ραμ Τζάκου, καθηγητή Δικαίου του Διαστήματος στο Πανεπιστήμιο McGill του Μόντρεαλ, ο νέος ανταγωνισμός μεταξύ χωρών αλλά και μεταξύ ιδιωτικών επιχειρήσεων για την κατάκτηση του Διαστήματος μπορεί να θυμίζει τον ανταγωνισμό των ευρωπαϊκών χωρών στον 16ο και τον 17ο αιώνα, οι οποίες μάχονταν για να αποικίσουν νέα εδάφη και να εδραιώσουν την οικονομική και την πολιτική ισχύ τους. «Δεν θα πρέπει να περιμένουμε ούτε από τις χώρες ούτε από τις επιχειρήσεις να συμπεριφερθούν διαφορετικά στο Διάστημα. Η οικονομική εκμετάλλευση οδηγεί σε σκληρό ανταγωνισμό, συγκρούσεις και τελικώς σε καταστροφή».
