Η ραγδαία μεταβολή των γεωπολιτικών συνθηκών ως αποτέλεσμα της αλλαγής του μεταπολεμικού αμερικανικού δόγματος ασφάλειας από τον Ντόναλντ Τραμπ, σε συνδυασμό με την αμερικανική στροφή σε πολιτικές προστατευτισμού με επιβολή δασμών και εντελώς κυνική εμπορευματοποίηση των διεθνών σχέσεων, φέρνει την Ευρώπη αντιμέτωπη με υπαρξιακού τύπου διλήμματα.

Οι πρώτες κινήσεις του νέου αμερικανού προέδρου στη διεθνή σκακιέρα, ιδιαιτέρως η πίεση στην Ουκρανία να παραδώσει αμαχητί φυσικούς πόρους στις ΗΠΑ και εδάφη στη Ρωσία, έχουν σοκάρει στην κυριολεξία την ευρωπαϊκή ηγεσία.

Νέα εποχή με Πούτιν

Πλέον άπαντες στις Βρυξέλλες και στη Φρανκφούρτη αντιλαμβάνονται ότι ο Ντόναλντ Τραμπ δεν νοιάζεται για την Ευρώπη, δεν δεσμεύεται από τις προηγούμενες συμφωνίες και δεσμεύσεις, παρά αθωώνει τον Πούτιν για την εισβολή στην Ουκρανία, εγκαταλείπει τις προηγούμενες κυρώσεις και διαπραγματεύεται νέα εμπορική και εταιρική σχέση μαζί του, με πρόνοιες για επανεγκατάσταση των αμερικανικών επιχειρήσεων στη ρωσική επικράτεια και επενδύσεις αξιοποίησης των πλούσιων φυσικών πόρων της αχανούς χώρας.

Ήδη ο ρώσος πρόεδρος έδωσε οδηγίες στους υπουργούς της Ρωσικής Ομοσπονδίας να προετοιμάσουν και να διευκολύνουν την επανεγκατάσταση των αμερικανικών επιχειρήσεων και ο Τραμπ υποσχέθηκε να επαναφέρει τη Ρωσία στο κλαμπ των πλουσιότερων χωρών του πλανήτη και οι G7 να γίνουν ξανά G8, γεγονός που πέραν των άλλων θα διευκολύνει την επανανομιμοποίηση και επανένταξη της ρωσικής οικονομίας στο διεθνές οικονομικό σύστημα.

Γίνεται φανερό από τα παραπάνω ότι η προηγούμενη εταιρική, αμυντική και συμμαχική σχέση μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής έχει καταρρεύσει, το κενό ασφάλειας έχει αποκαλυφθεί πλήρως και θα επιβεβαιωθεί με την αποχώρηση χιλιάδων αμερικανών στρατιωτών από τη Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ επίκειται και η κήρυξη εμπορικού πολέμου από τις ΗΠΑ με επιβολή δασμών σε ευρωπαϊκά προϊόντα.

Πρόκειται για μεταβολή τεραστίων διαστάσεων η οποία αναπόφευκτα κινητοποιεί τις ευρωπαϊκές αρχές, οι οποίες αναζητούν εναγωνίως τρόπους και πολιτικές αντιμετώπισης και υπέρβασης των νέων συνθηκών.

Ασφαλείς πληροφορίες αναφέρουν ότι τις προηγούμενες μέρες η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Κριστίν Λαγκάρντ κάλεσε στη Φρανκφούρτη την πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, όπου, παρουσία όλων των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου της ευρωτράπεζας, αναλύθηκαν επί μακρόν οι νέες γεωπολιτικές και διεθνο-οικονομικές συνθήκες.

Και μαζί συζητήθηκε η ευρωπαϊκή απάντηση, τα μέτρα, οι πολιτικές και τα εργαλεία που θα μπορούσαν να αποκρούσουν τη μείζονα υπαρξιακή κρίση, με την οποία έρχεται ταχύτατα αντιμέτωπη η Γηραιά Ηπειρος και είναι ικανή να κλονίσει το πολιτικό και οικονομικό ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Αγωνίες και ευκαιρίες

Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος κ. Γιάννης Στουρνάρας δεν κρύβει την αγωνία που διακατέχει τις ευρωπαϊκές αρχές. «Η Ευρώπη μπήκε στην πρίζα» λέει χαρακτηριστικά, αλλά παρά ταύτα αισιοδοξεί και δηλώνει ότι «ο Τραμπ με τη βίαιη μεταβολή του μεταπολεμικού δόγματος, την άρση του καθεστώτος ασφαλείας, την επαναφορά προσταστευτικών πολιτικών του 19ου αιώνα και την καταστρατήγηση των εδώ και τρεις δεκαετίες εφαρμοζόμενων διεθνών εμπορικών κανόνων προσφέρει μια ευκαιρία χειραφέτησης, ανασύνταξης και ανασυκρότησης της Ευρώπης».

Όταν ερωτάται πώς μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, απαντά ότι «υπάρχει προετοιμασία, οι επεξεργασίες έχουν γίνει, οι εκθέσεις Λέτα και Ντράγκι περιγράφουν πώς δύναται η Ευρώπη να αποκρούσει την υπαρξιακών διαστάσεων γεωπολιτική κρίση, το ευρώ είναι ισχυρό και το ευρωπαϊκό εμπορικό πλεόνασμα της τάξης του 3,5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ επιτρέπει την υιοθέτηση νέων πολιτικών ικανών να στηρίξουν τόσο την αμυντική θωράκιση της Ευρώπης όσο και την οικονομική της αναγέννηση και ενίσχυση της ανάπτυξης».

Επιπλέον υποστηρίζει ότι «η Ευρώπη έχει εργαλεία στη διάθεσή της, η ανάπτυξη των χρηματοπιστωτικών αγορών της μπορεί να προσφέρει άνετη χρηματοδότηση των πολιτικών ανασύνταξης και ανασυγκρότησης, αρκεί οι κυβερνήσεις να αποδεχθούν την αναγκαιότητα νέων πολιτικών και να άρουν τα όποια εμπόδια.

Η Ευρώπη έχει ανάγκη από περισσότερες επενδύσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, στην άμυνα, στις νέες τεχνολογίες, στην τεχνητή νοημοσύνη, στην ενέργεια, στην παραγωγή τροφίμων, φαρμάκων, σχεδόν σε όλους τους τομείς, και οφείλουμε να διευκολύνουμε την πραγματοποίησή τους» επέμεινε χαρακτηριστικά. Συμπλήρωσε μάλιστα ότι «η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κερδίζει τη μάχη του νομισματικού στόχου, ο πληθωρισμός πιάνει το όριο του 2%, τα επιτόκια θα συνεχίσουν να μειώνονται και η νομισματική πολιτική θα είναι σε θέση να στηρίξει την αλλαγή πολιτικών που χρειάζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση».

Ο ρόλος της Γερμανίας

Ο ίδιος αξιολόγησε ως ιδιαιτέρως θετικές τις πρώτες δηλώσεις του νικητή των γερμανικών εκλογών, του Χριστιανοδημοκράτη Φρίντριχ Μερτς, τον οποίο θεωρεί ευρωπαϊστή και ικανό να αναλάβει σχετικές πρωτοβουλίες. «Η Γερμανία», σημειώνει ο κ. Στουρνάρας, «επιβάλλεται να παίξει τον ηγετικό της ρόλο, να ξεπεράσει τον κόφτη χρέους και να αναλάβει τις ευρωπαϊκές ευθύνες της, η ανάληψη των οποίων θα ευνοήσει και την ίδια τη Γερμανία να βγει από τον κύκλο της στασιμότητας στον οποίο έχει περιπέσει τα τελευταία χρόνια».

Ο διευθύνων σύμβουλος της Εurobank Φωκίων Καραβίας από την πλευρά του θεωρεί μεγάλη τη συντελούμενη ανατροπή στις γεωπολιτικές συνθήκες. Για να αποδώσει την κρισιμότητα των συνθηκών υπογραμμίζει ότι καταγράφονται ταυτόχρονα μεγάλες αλλαγές. Πρώτον, η ανάπτυξη μετατοπίζεται στην Ασία, ιδιαιτέρως στην Κίνα, η οποία τείνει να μετατραπεί στο εργοστάσιο του πλανήτη, και την ακολουθεί κατά πόδας η Ινδία, η οποία φιλοδοξεί και αυτή να επιτύχει κάτι ανάλογο. Δεύτερον, ζούμε χρόνους ισχυρού ανταγωνισμού στις νέες τεχνολογίες και στην καινοτομία, από όπου απουσιάζει η Ευρώπη και θα χρειαστεί άλματα προόδου για να καλύψει την απόσταση που τη χωρίζει από την Κίνα και τις ΗΠΑ. Και, τρίτον, υποχωρούν τα διεθνή συλλογικά όργανα, οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, και μαζί η Δημοκρατία φθίνει, ενώ αντιθέτως τείνουν να επικρατήσουν αυταρχικοί και δεσποτικοί ηγέτες στον κόσμο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Βάσει των παραπάνω ο κ. Καραβίας επισημαίνει ότι και η Ευρωπαϊκή Ενωση ως συλλογική οντότητα τείνει να υποχωρεί. Γεγονός που επιβάλλει στην ηγεσία της να υπερβάλλει εαυτήν προκειμένου να αντεπεξέλθει στις απειλές και στους κινδύνους που μέλλει να αντιμετωπίσει.

Το παράδειγμα άλλων κρίσεων

Ο οικονομικός σύμβουλος της Alpha Bank Παναγιώτης Καπόπουλος αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τις ευρωπαϊκές προοπτικές σε αυτόν τον ορυμαγδό των αλλαγών που αντιμετωπίζει η Γηραιά Ήπειρος. Προβληματίζεται αν όντως δύναται η Ευρωπαϊκή Ενωση να μετατρέψει την τρέχουσα γεωπολιτική κρίση σε ευκαιρία. Επισημαίνει κυρίως τον πολιτικό κατακερματισμό της Ευρώπης, ο οποίος πιθανώς να αναδειχθεί σε μεγάλο εμπόδιο.

«Η εμπειρία των προηγούμενων κρίσεων δεν είναι θετική, τη μεγάλη οικονομική κρίση του 2008 για παράδειγμα δεν την αντιμετώπισε ως ευκαιρία» τονίζει χαρακτηριστικά. Επιπλέον σημειώνει ότι επειδή δεν υπάρχουν κοινές πολιτικές αντιλήψεις το πιθανότερο είναι η τρέχουσα ευρωπαϊκή ηγεσία να επιδιώξει τον κατευνασμό του Τραμπ και εκείνος να παζαρέψει κατά μόνας με τις χώρες-μέλη και όχι συνολικά με την Ενωση. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται βέβαια για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Όπως και να έχει, η Ευρώπη κινείται αυτή την ώρα στο όριο. Δεν έχει πολλές επιλογές. Ή θα αδράξει την ευκαιρία και θα κινήσει γη και ουρανό προκειμένου να εξασφαλίσει την αυτονομία της και να προστατεύσει τις αξίες της ή θα παραδοθεί στη νέα γεωστρατηγική της ανακατανομής μεταξύ των ισχυρών και θα παρακμάσει. Μέση οδός δεν υπάρχει.