Γιατί αλλάζει και πάλι το Σύνταγμα ο Ερντογάν

Τη βούλησή του να «απελευθερώσει το Σύνταγμα της Τουρκίας από την ιδεολογία της στρατιωτικής κηδεμονίας», καθώς συντάχθηκε το 1982 και είναι προϊόν διεργασιών μιας ταραχώδους πολιτικής περιόδου, αλλά και να καθιερώσει ένα πολιτικό «ελευθεριακό Σύνταγμα», εν όψει της συμπλήρωσης 100 ετών από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας, επανέλαβε ο Ταγίπ Ερντογάν μετά το υπουργικό συμβούλιο της περασμένης Δευτέρας.

Βάζει τη δική του  σφραγίδα

Σύμφωνα με τις προεκλογικές του εξαγγελίες, αυτή είναι μια από τις προτεραιότητες της νέας κυβέρνησης, η οποία θεωρητικά τουλάχιστον στόχο έχει να εστιάσει σε θέματα ενίσχυσης του κράτους δικαίου και θωράκισης των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα της δίκαιης δίκης, της ασφάλειας και της ελευθερίας του λόγου.

Αλλά στην πραγματικότητα η μεταρρύθμιση φαίνεται να κινείται ακριβώς προς την αντίθετη κατεύθυνση: ο Ερντογάν επιχειρεί να βάλει τη δική του σφραγίδα στη φυσιογνωμία του τουρκικού κράτους, αφού αφαιρεί όλα τα στοιχεία της κεμαλικής κληρονομιάς και ενισχύει τον ρόλο του Ισλάμ στην κοινωνία και τις πολιτικές υποθέσεις. Αρχής γενομένης από το δικαίωμα των γυναικών να φορούν μαντίλα στον δημόσιο βίο. Μια πρακτική απαγορευμένη από την εποχή του Κεμάλ Ατατούρκ και περιορισμένη αποκλειστικά στον τομέα της θρησκείας.

Διαχρονικά το ζήτημα διχάζει βαθιά την τουρκική κοινωνία και μέχρι πριν από μερικά χρόνια ήταν έντονες οι διακρίσεις κατά των γυναικών με καλυμμένο κεφάλι. Οι βαθιά θρησκευόμενες Τουρκάλες δεν μπορούσαν να φορούν μαντίλα στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τις δημόσιες υπηρεσίες. Για τον Ερντογάν αυτή ήταν μια «κατάφωρη αδικία σε βάρος εκείνων που επιλέγουν να ζουν τηρώντας το μουσουλμανικό τυπικό».

Μια αδικία που με τα δικά του μέτρα και σταθμά άρχισε να αποκαθιστά, επαναφέροντας σταδιακά τη χρήση της σε πανεπιστήμια, τις ένοπλες δυνάμεις και άλλους δημόσιους χώρους, με σημείο αναφοράς το σήμερα, όπου θέλει στο όνομα της θρησκευτικής ελευθερίας να κατοχυρώσει συνταγματικά τη χρήση της μαντίλας. Μεταξύ άλλων, ο Ερντογάν έχει δηλώσει ότι οι συνταγματικές τροποποιήσεις θα προστατεύουν τις οικογενειακές αξίες από την «απειλή των διεστραμμένων συμπεριφορών». Οι οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου αναφορικά με το μέλλον της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας την οποία ο Ερντογάν έχει κατ’ επανάληψιν στοχοποιήσει.

Κλείνει το μάτι στην Ακροδεξιά

Ασαφές παραμένει το μέχρι ποιου βαθμού ο τούρκος πρόεδρος θα θελήσει να ευχαριστήσει αλλά και να κρατήσει ενωμένους τους ακροδεξιούς εθνικιστές του κυβερνητικού του συνασπισμού, δίνοντάς τους την ευκαιρία να βάλουν και τη δική τους «υπογραφή» στο νέο Σύνταγμα, με πρόταγμα την κατοχύρωση των παραδοσιακών αξιών και των αρχών της οικογένειας.

Από την κυβερνητική συμμαχία ακούγονται όλο και περισσότερο φωνές οι οποίες αξιώνουν τον διαχωρισμό των φύλων στα νοσοκομεία, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Παράλληλα είναι γνωστές οι ανατριχιαστικές απόψεις πολλών υπερσυντηρητικών συμμάχων του, όπως του Φατίχ Ερμπακάν, επικεφαλής του ισλαμιστικού Κόμματος Νέας Ευημερίας, παντρεμένου με τρεις γυναίκες, ο οποίος έχει προτείνει τα 14 έτη ως κατάλληλη ηλικία γάμου για τα κορίτσια στην Τουρκία.

Τι θα μπορούσαν να σημάνουν όλα αυτά για τα δικαιώματα των γυναικών ή την προστασία τους από την ενδοοικογενειακή βία είναι εύκολο κανείς να φανταστεί. Με μια λέξη, οπισθοδρόμηση.

Το Σύνταγμα στη γειτονική χώρα έχει τροποποιηθεί πολλές φορές στη διάρκεια της πολυετούς θητείας του Ερντογάν, με σοβαρότερη τη συνταγματική αναθεώρηση που έγινε το 2017. Μέσω δημοψηφίσματος τότε ο τούρκος πρόεδρος πήρε το πράσινο φως από τον λαό του να τροποποιήσει το Σύνταγμα ώστε να μετατρέψει το πολίτευμα της χώρας από προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία σε προεδρική κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Οι αλλαγές που πέρασαν κατόπιν από το τουρκικό κοινοβούλιο ενίσχυσαν τις εκτελεστικές εξουσίες του μειώνοντας την ίδια ώρα αυτές του κοινοβουλίου, ενώ κατήργησαν τις εκτελεστικές αρμοδιότητες του πρωθυπουργού. Επί της ουσίας επέτρεψαν στον Ερντογάν να ασκεί μόνος του την εκτελεστική εξουσία χωρίς να υπόκειται σε κανέναν έλεγχο.

Προετοιμάζει και τρίτη θητεία

Σε εκείνη την αναθεώρηση η εξουσία του προέδρου ορίστηκε ότι δεν θα ξεπερνά τις δύο πενταετείς θητείες. Ωστόσο – όπερ και εγένετο στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές – αποφασίστηκε πως αν το κοινοβούλιο προκηρύξει πρόωρη προσφυγή στην κάλπη κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας ο πρόεδρος έχει το δικαίωμα να θέσει για τρίτη φορά υποψηφιότητα.

Σήμερα ακούγεται όλο και περισσότερο πως με τη νέα αναθεώρηση που βρίσκεται στα σκαριά ο Ερντογάν θα παρατείνει εκ νέου τη θητεία του πέρα από το 2028, εξασφαλίζοντας ουσιαστικά μια εφ’ όρου ζωής παραμονή στην εξουσία. Το σενάριο αυτό ενισχύεται από εκτιμήσεις παρατηρητών ότι προτίθεται να αλλάξει τη διάταξη σύμφωνα με την οποία ο υποψήφιος πρόεδρος χρειάζεται την απόλυτη πλειοψηφία των ψήφων για να εκλεγεί, δηλαδή 50% συν μία ψήφους. Κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι διευκολύνεται πιθανή επανεκλογή του το 2028.