Τους σκληρούς διακρατικούς – κατεξοχήν, αμερικανοκινεζικούς – γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς για τα θαλάσσια περάσματα, τις σπάνιες γαίες και την πολιτικοστρατιωτική κυριαρχία ανέδειξαν με επιθετικό τρόπο οι δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ για τη Γροιλανδία, τον Παναμά και τον Καναδά.
Μεταξύ ασαφών απειλών («Μπορεί να χρειαστεί να κάνεις κάτι») και μεσσιανικών υποσχέσεων («Μιλάω για την προστασία του ελεύθερου κόσμου»), ο επανεκλεγείς αμερικανός πρόεδρος αρνήθηκε να αποκλείσει τη στρατιωτική επέμβαση για την απόκτηση της Γροιλανδίας και της Διώρυγας του Παναμά, και την άσκηση «οικονομικής δύναμης» για να μετατρέψει τον Καναδά στην 51η Πολιτεία των ΗΠΑ, περιγράφοντας τα βόρεια σύνορα ως «τεχνητά τραβηγμένη γραμμή», σε δηλώσεις του την Τρίτη στην κατοικία του στο Μαρ-α-Λάγκο.
Παράλληλα, ο Τραμπ έδωσε ένα δείγμα του επιθετικού τρόπου με τον οποίο αναμένεται να κινηθεί διπλωματικά διεθνώς ως πρόεδρος, ακόμα και απέναντι σε στενούς συμμάχους των ΗΠΑ.
Εφαλτήριο
Ανάλογες νύξεις κατά της Γροιλανδίας είχε, στο μεταξύ, διατυπώσει και στα τέλη Δεκεμβρίου. Αν και ήδη το 2019, στην πρώτη προεδρική θητεία του, είχε για πρώτη φορά αναφέρει την πρόθεση αγοράς του νησιού αλλά και την «εναλλακτική» της ανταλλαγής του με το Πουέρτο Ρίκο.
Η στόχευση της Γροιλανδίας, του μεγαλύτερου νησιού του κόσμου, πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας και Ευρώπης, είναι προφανής για τους αναλυτές. Προσφέρει γεωπολιτικό πλεονέκτημα για τον αμερικανικό στρατό αποτελώντας ιδανικό εφαλτήριο για το σύστημα αναχαίτισης πυραυλικών επιθέσων. Μέσω της νήσου περνά η συντομότερη θαλάσσια διαδρομή από την Ευρώπη στη Βόρεια Αμερική.
Και ενώ η στρατηγική θέση της Γροιλανδίας ενισχύεται λόγω της κλιματικής αλλαγής, αφού διανοίγονται νέοι δρόμοι για τη ναυτιλία και το εμπόριο (η κίνηση των πλοίων στην Αρκτική έχει αυξηθεί κατά 37% την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Αρκτικού Συμβουλίου, καθώς ο θαλάσσιος πάγος έχει μειωθεί), το αρκτικό νησί αποτελεί μήλον της έριδος και για τον ορυκτό πλούτο του (κοβάλτιο, χαλκός, νικέλιο, πετρέλαιο, φυσικό αέριο κ.ά.).
Η Διώρυγα του Παναμά αποτελεί από το 2017 πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, καθώς κινεζική εταιρεία με έδρα το Χονγκ Κονγκ διαχειρίζεται δύο από τα πέντε λιμάνια που εξυπηρετούν το κανάλι. Ο Τραμπ υποστήριξε ψευδώς ότι τα πλοία των ΗΠΑ «υπερτιμολογούνται» με υψηλότερες τιμές για να τη διαπλεύσουν, ότι ο Παναμάς «παραβιάζει» συμφωνία με τις ΗΠΑ και ότι «η Κίνα ουσιαστικά έχει καταλάβει» τη Διώρυγα. Ο Τραμπ εξέφρασε επίσης τη λύπη του που οι ΗΠΑ ξοδεύουν 200 δισ. δολάρια τον χρόνο για την ασφάλεια του Καναδά. Οι απειλές προσάρτησης της γειτονικής χώρας συνοδεύθηκαν με την επανάληψη της πρόθεσής του να επιβάλει υψηλούς δασμούς στα καναδικά προϊόντα.
«Η Αμερική Πρώτα»
Τις βλέψεις του Τραμπ, η ομάδα συνεργατών του τις χαρακτηρίζει «μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής» για λόγους εθνικής ασφαλείας στο πλαίσιο του δόγματος «Η Αμερική Πρώτα». Οι δηλώσεις του για τη Γροιλανδία προβληματίζουν περισσότερο, σημειώνουν οι «New York Times», καθώς εκφράζονται την ώρα που στο νησί, ημιαυτόνομο έδαφος της Δανίας, κορυφώνεται η συζήτηση για την ανεξαρτητοποίησή του από την Κοπεγχάγη, η οποία διατηρεί τον έλεγχο σε θέματα άμυνας, ασφάλειας και διεθνών σχέσεων. Τους προβληματισμούς μάλιστα εντείνει η – με έντονο συμβολισμό – «πανηγυρική» άφιξη του υιού του Τραμπ, Ντόναλντ Τραμπ Τζούνιορ, στην πρωτεύουσα της νήσου, Νουούκ,ανήμερα της συνέντευξης Τύπου στο Μαρ-α-Λάγκο. Τόσο η Δανία όσο και ο Παναμάς έχουν απορρίψει οποιαδήποτε πρόταση παραχώρησης ή πώλησης εδαφών τους. Παρίσι και Βερολίνο εξέδωσαν δηλώσεις υπερασπίζοντας την εδαφική ακεραιότητα της Γροιλανδίας.
«Εδαφικός έλεγχος»
Ο Τραμπ είναι υπέρμαχος του οικονομικού προστατευτισμού και της επιβολής δασμών στις εισαγωγές. Πλέον αποτολμά – έστω σε επίπεδο ρητορικής – να κάνει ένα βήμα παραπάνω. Μιλάει για τον «εδαφικό έλεγχο» ακόμα και συμμαχικών χωρών. Εκτός από τον Καναδά, η Γροιλανδία είναι ιδρυτικό μέλος του ΝΑΤΟ και φιλοξενεί μεγάλη στρατιωτική βάση των ΗΠΑ. Η ανησυχία μήπως οι ΗΠΑ αποκλειστούν από εδάφη με μεγάλη οικονομική και στρατιωτική σημασία είναι, σύμφωνα με τον Ντέμιεν Κέιβ, αναλυτή των «New York Times», το αίτιο των εδαφικών βλέψεων του Τραμπ σε μια περίοδο πρωτοφανούς ρευστότητας.
«Πρόκειται απλώς για μια απόπειρα του νέου αμερικανού προέδρου να τραβήξει τη διεθνή προσοχή; Ή είναι διπλωματία που βασίζεται στην απειλή;» αναρωτιέται ο Ούλρικ Πραμ Γκαντ, ανώτερος ερευνητής στο δανέζικο Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών.
Θαλάσσιοι δρόμοι
«Η γεωπολιτική επέστρεψε» είναι η ερμηνεία που δίνει ο Μπόρις Φόρμαν, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Bard College του Βερολίνου, με εξειδίκευση στις ΗΠΑ. «Κάθε κράτος προσπαθεί να κερδίσει το καλύτερο δυνατό. Το βλέπουμε με τη Ρωσία, πλέον το βλέπουμε και με τον Τραμπ. Η Ουάσιγκτον προσπαθεί να διασφαλίσει τους δικούς της θαλάσσιους δρόμους και να προστατεύσει τα συμφέροντά της».
Ναι μεν όλα αυτά «αντιφάσκουν με τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ΗΠΑ στον κόσμο τα τελευταία 60 ή 70 χρόνια. Ωστόσο ευθυγραμμίζονται απολύτως στη λογική του «Make America Great Again»».
«Η επέκταση είναι ενσωματωμένη στο αμερικανικό DNA» είναι η βάση της «ανάγνωσης» των δηλώσεων Τραμπ από τον πρώην αμερικανό πρεσβευτή, νυν καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσιγκτον στις ΗΠΑ, Γκόρντον Γκρέι. Επειδή είναι «σαφείς» οι στρατηγικοί λόγοι για τους οποίους οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται να εξαγοράσουν τη Γροιλανδία, τα σχόλια για τη συγκεκριμένη νήσο «αξίζουν ιδιαίτερη προσοχή». Τα σχόλια για τον Καναδά τα θεωρεί απλώς ένα λεκτικό «αγκάθι» κατά του υπό παραίτηση καναδού πρωθυπουργού Τζάστιν Τριντό.
«Είναι απίθανο ο Τραμπ να πάρει αυτό που θέλει στον Καναδά, τον Παναμά ή τη Γροιλανδία. Η στρατηγική του μπορεί να στοχεύει στην επίτευξη καλύτερων συμφωνιών για τις ΗΠΑ, ίσως μια έκπτωση για τα αμερικανικά πλοία που διέρχονται από τη βασική πλωτή οδό μεταξύ του Ατλαντικού και του Ειρηνικού Ωκεανού, μεγαλύτερη αμερικανική πρόσβαση σε ορυκτά σπάνιων γαιών στη Γροιλανδία και θαλάσσιους δρόμους που αποκαλύπτονται από το λιώσιμο των πολικών πάγων, καθώς και μια νέα εμπορική συμφωνία με τον Καναδά που θα μπορούσε να ωφελήσει τους αμερικανούς κατασκευαστές» εκτιμά ο αναλυτής του αμερικανικού ενημερωτικού δικτύου CNN Στίβεν Κόλινσον.
Απίθανο σενάριο
Ως «διαπραγματευτική τακτική» αναγιγνώσκει τις απειλές του Τραμπ για την επιβολή δασμών στη Δανία ο ανταποκριτής της Δανέζικης Ραδιοφωνικής Εταιρείας στις ΗΠΑ Γιάκομπ Κρογκχ, θεωρώντας απίθανο το σενάριο της χρήσης στρατιωτικής δύναμης κατά της Γροιλανδίας.
Μπορεί να προαναγγέλλει την αύξηση των δασμών στα δανέζικα προϊόντα, αν δεν αποκτήσει τη Γροιλανδία, αλλά αυτό είναι κάτι «που εύκολα λέγεται και πολύ δύσκολα υλοποιείται», διευκρινίζει ο ανταποκριτής της Δανέζικης Ραδιοτηλεόρασης στην ΕΕ, Ολε Ρίμποργκ, καθώς «οι ΗΠΑ δεν μπορούν να επιβάλλουν ξεχωριστούς δασμούς σε προϊόντα προερχόμενα αποκλειστικά από τη Δανία, αφού η ΕΕ αποτελεί τελωνειακή ένωση».
«Δεν υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να επιτεθεί ο αμερικανός πρόεδρος στρατιωτικά στη Γροιλανδία ή στον Παναμά. Οι επιθέσεις του είναι μια διαπραγματευτική τακτική, για την άσκηση οικονομικής πίεσης. Η στρατηγική αξία τόσο της Γροιλανδίας όσο και του Παναμά είναι προφανής» υπογραμμίζει μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν στην Ουάσιγκτον Μαρκ Νόρις Λανς.
«Μια στρατιωτική επιχείρηση στον Παναμά είναι εφικτή, καθότι από την εποχή του προέδρου Γουίλσον στα τέλη του 19ου αιώνα οι ΗΠΑ θεωρούν όλη την ήπειρο της Αμερικής, Βόρειας και Νότιας, δική τους επικράτεια» λέει στο «Βήμα» ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης Στάθης Γουργουρής.
«Θεωρώ απίθανη όμως στρατιωτική επιχείρηση στη Γροιλανδία, τόπο στον οποίο παίζονται μεγάλα και σκληρά καπιταλιστικά παιχνίδια λόγω του ορυκτού πλούτου. Οι απειλές περί Καναδά εμπίπτουν στο πλαίσιο της δημαγωγίας».
