Μία ημέρα αφότου προκάλεσε «σεισμό» στην τουρκική πολιτική σκηνή η πρόσκληση του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, αρχηγού του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) και κυβερνητικού εταίρου του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, προς τον κούρδο ηγέτη Αμπντουλάχ Οτσαλάν να εμφανιστεί στην Εθνοσυνέλευση για να αποκηρύξει δημοσίως την ένοπλη δράση του ΡΚΚ, ένα τρομοκρατικό χτύπημα – για το οποίο ανέλαβε την ευθύνη το ΡΚΚ μέσω Telegram την Παρασκευή – έπληξε τις κεντρικές εγκαταστάσεις της Τουρκικής Αεροπορικής και Διαστημικής Βιομηχανίας (TUSAS) στα περίχωρα της Αγκυρας, αφήνοντας πίσω 7 νεκρούς (ανάμεσά τους οι δύο δράστες) και 22 τραυματίες.
Ο Οτσαλάν
Στο μεταξύ, οι τουρκικές αρχές είχαν επιτρέψει, έπειτα από 43 μήνες, στον Οτσαλάν να δεχτεί επίσκεψη στο νησί Ιμραλί της Προποντίδας, όπου κρατείται τα τελευταία 25 χρόνια. Ο ηγέτης του ΡΚΚ, μέσω του ανιψιού του Ομέρ Οτσαλάν, εμφανίστηκε δεκτικός στην πρόταση Μπαχτσελί, δηλώνοντας ότι έχει τη δύναμη, εάν το επιτρέψουν οι συνθήκες, να μεταφέρει τη διαδικασία επίλυσης του Κουρδικού από την ένοπλη σύγκρουση στο πολιτικό πεδίο, αποδεχόμενος ουσιαστικά τον αφοπλισμό του ΡΚΚ.
Να σημειωθεί ότι την 180 μοιρών αλλαγή πλεύσης έναντι των Κούρδων, τακτική στην οποία φαίνεται να συναινεί σιωπηρώς ο πρόεδρος Ερντογάν, είχε αρχίσει να δρομολογεί ο Μπαχτσελί, υπερεθνικιστής και άσπονδος μέχρι πρότινος εχθρός των Κούρδων, από την επανέναρξη των εργασιών της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης την 1η Οκτωβρίου. Αίσθηση είχε προκαλέσει τότε η χειραψία του Μπαχτσελί με βουλευτές του φιλοκουρδικού κόμματος DEM – όπως μετονομάστηκε το φιλοκουρδικό κόμμα HDP για να επιβιώσει επειδή ο Μπαχτσελί έχει αιτηθεί το κλείσιμό του.
Το «καμάρι»
Οι δύο νεκροί δράστες της επίθεσης της Τετάρτης, ένας άνδρας και μία γυναίκα, ταυτοποιήθηκαν ως μέλη του ΡΚΚ, το οποίο χαρακτηρίζεται τρομοκρατική οργάνωση στην Τουρκία, στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ως «μήνυμα του PKK προς την Αγκυρα» αντιμετωπίζουν οι τούρκοι αναλυτές την επίθεση στην TUSAS.
Σύμφωνα με τον τουρκικό Τύπο, η επίθεση στο «καμάρι» της τουρκικής βιομηχανίας δηλώνει ότι το ΡΚΚ «δεν σταματάει τον ένοπλο αγώνα» και ότι «είναι σε θέση να πλήξει εγκαταστάσεις κομβικής σημασίας».
Δεν θέλουν ειρήνη
«Προφανώς, μία ή μερικές από τις πολλές φατρίες του PKK δεν θέλουν ειρήνη. Ισως η σημερινή ηγεσία του PKK να θέλει να διατηρήσει την εξουσία και να μην επιθυμεί την απελευθέρωση του Οτσαλάν. Είναι απλά αδύνατο να πούμε σε αυτό το σημείο τι ακριβώς παρακίνησε τους τρομοκράτες της οργάνωσης να πραγματοποιήσουν την επίθεση της Τετάρτης» λέει στο «Βήμα» ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάθιου Μπράιζα, ειδικός στην περιοχή.
Εάν οι τουρκικές αεροπορικές επιθέσεις εναντίον περίπου 50 στόχων του PKK στο Ιράκ και στη Συρία την Πέμπτη, ως απάντηση της Αγκυρας στο χτύπημα του ΡΚΚ μία ημέρα νωρίτερα, «στόχευσαν συγκεκριμένα δομές του PKK που εναντιώνονται στην ειρηνευτική πορεία, ίσως το σχέδιο Μπαχτσελί να παραμείνει σε τροχιά» προσθέτει ο αμερικανός διπλωμάτης.
O τούρκος αναλυτής Ντοάν Τιλίτς θεωρεί ότι είναι ακόμα νωρίς για να εξαγάγουμε συμπεράσματα για το κατά πόσο το χτύπημα τορπιλίζει τη διαδικασία επίλυσης του Κουρδικού. «Πρέπει προηγουμένως να δούμε τις αντιδράσεις όλων των κομμάτων. Μπορεί η τρομοκρατική επίθεση να έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα και να επιτευχθεί τελικά μια λύση με τους Κούρδους» σχολιάζει στο «Βήμα».
«Η επίθεση του ΡΚΚ μας δείχνει και κάτι ακόμη» μας λέει ο Χουσεΐν Μπατζί, πρόεδρος του Ινστιτούτου Εξωτερικής Πολιτικής της Τουρκίας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο METU της Αγκυρας. «Οτι ο Οτσαλάν δεν είναι τόσο ισχυρός και ότι η ένοπλη πτέρυγα του ΡΚΚ δεν θεωρεί πως οι εξελίξεις που δρομολογούνται τις τελευταίες ημέρες θα έχουν επιτυχή κατάληξη. Ο τούρκος πρόεδρος δήλωσε αποφασισμένος να πολεμήσει το ΡΚΚ. Αν το φιλοκουρδικό κόμμα DEM δεν πάρει αποστάσεις από το ΡΚΚ, η κυβέρνηση θα διακόψει κάθε συζήτηση που ξεκίνησε για το Κουρδικό».
«Πώς μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι είναι δυνατόν να διαλυθεί ο ΡΚΚ επειδή θα το ζητήσει ο Οτσαλάν, ακόμη και αν πάρει αμνηστία;» αναρωτιέται μιλώντας στο «Βήμα» ελληνική διπλωματική πηγή με θητεία στην Τουρκία, που σε αυτή τη φάση μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα μία μόνο εξέλιξη: την «περιθωριοποίηση» του Οτσαλάν από το ΡΚΚ.
Κουρδική συναίνεση
«Κάποια γεγονότα είναι αρκετά προφανή και δεν απαιτούν πολλή ανάλυση» μας επισημαίνει για τη στροφή της τουρκικής κυβέρνησης ο δημοσιογράφος Ομέρ Σεντζάρ. «Παρ’ όλο που μπορεί να υπάρχουν δευτερεύοντες λόγοι, ο βασικός είναι ένας: η συνταγματική αλλαγή που θα επιτρέψει στον Ερντογάν να ξαναθέσει υποψηφιότητα για την προεδρία της χώρας. Η κυβέρνηση δεν συγκεντρώνει αρκετές ψήφους στην Εθνοσυνέλευση για να τροποποιήσει το Σύνταγμα, γι’ αυτό έχει ανάγκη την κουρδική συναίνεση».
Ο τούρκος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Καλεντόνιαν της Γλασκώβης Ταρίκ Μπασμπούογλου έχει μια διαφορετική ερμηνεία για τα «ανοίγματα» του Μπαχτσελί προς τους Κούρδους: η κυβέρνηση Ερντογάν επιδιώκει «οικονομική σταθερότητα» με την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων στην Τουρκία, μέσω και της επίλυσης του Κουρδικού. O πρώην συμπρόεδρος του φιλοκουρδικού κόμματος HDP Σεζάι Τεμελί προτάσσει μια άλλη αιτία: «Ο Ερντογάν ανησυχεί ότι η επίλυση του Κουρδικού θα γίνει ερήμην του από παίκτες στη Μέση Ανατολή» μας λέει.
Ερωτηματικά πάντως προκαλούν τα κενά ασφαλείας στο TUSAS όπως επίσης και η δήλωση, με την οποία ανέλαβε την ευθύνη ιρακινό παρακλάδι του ΡΚΚ, ότι η επίθεση «δεν σχετίζεται με την πολιτική ατζέντα που συζητείται στην Τουρκία τον τελευταίο μήνα».
Το μέλλον των γκιουλενιστών εντός και εκτός Τουρκίας
Το φυσικό τέλος του 83χρονου Φετουλάχ Γκιουλέν την περασμένη Δευτέρα σε νοσοκομείο της Πενσιλβάνια εγείρει δύο ερωτήματα στις τέσσερις ηπείρους όπου δραστηριοποιείται το δίκτυό του: αν θα αλλάξει κάτι στην Τουρκία και ποιος θα «κληρονομήσει» την οργάνωση του πανίσχυρου τούρκου ιμάμη που ζούσε αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ από το 1999, αφότου τα «έσπασε» με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
«Οι γκιουλενιστές είχαν ήδη κυνηγηθεί και ξεριζωθεί από την Τουρκία μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου 2016, με το οποίο συνδέθηκαν από την κυβέρνηση Ερντογάν. Επομένως, η επιρροή της οργάνωσης στο εσωτερικό της Τουρκίας ήταν ήδη μηδενική και μηδενική θα παραμείνει» λέει στο «Βήμα» ο επικεφαλής του τουρκικού think tank IdeaPolitik Αλί Τιραλί. «Οποιαδήποτε ισορροπία και να διαμορφωθεί εντός της οργάνωσης, οι γκιουλενιστές δεν θα ξαναγίνουν ποτέ ξανά στην Τουρκία τόσο ισχυροί όσο ήταν πριν από το 2016» μας λέει ο έγκυρος τούρκος αναλυτής Μουράτ Γετκίν.
Συλλήψεις
Στην Τουρκία η οργάνωση του Γκιουλέν έχει χαρακτηριστεί «τρομοκρατική» και αποκαλείται με τον «συκοφαντικό», όπως τον θεωρούν τα μέλη της, όρο «FETÖ» (ακρωνύμιο που στα τουρκικά σημαίνει «Τρομοκρατική Οργάνωση Γκιουλενιστών») αντί του «Χιζμέτ», όπως είναι το όνομά της – εξ ου οι συλλήψεις στην Τουρκία όσων συλλυπήθηκαν τις τελευταίες ημέρες στα social media τον Γκιουλέν. Ο θάνατός του αφαιρεί ένα «αγκάθι» από τις σχέσεις Τουρκίας – ΗΠΑ καθώς η Αγκυρα ζητούσε επίμονα αλλά μάταια την έκδοσή του στην Τουρκία.
Οι διαιρέσεις εντός της οργάνωσης του Γκιουλέν, ιδεολογικού μέντορα του Ερντογάν στο ήπιο πολιτικό Ισλάμ, ήταν ήδη παρούσες πριν από τον θάνατό του, έχοντας δύο «πρωταγωνιστές»: τον ταμία της Χιζμέτ, ιμάμη Μουσταφά Οζτζάν, αρχιτέκτονα του μηχανισμού απευθείας είσπραξης του 15% των εσόδων από όλα τα παρακλάδια της οργάνωσης διεθνώς, και τον γενικό γραμματέα Τζεβντέτ Τουρκίογλου, σύζυγο της κόρης του αδελφού του εκλιπόντος ηγέτη και γνωστό ως «μεγιστάνα των ακινήτων» της οργάνωσης. Ο πόλεμος αναμένεται να ενταθεί, με επίδικο τα χρήματα της Χιζμέτ – οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, χρηματοδοτούν τα σχολεία του Ιδρύματος Γκιουλέν με 250 εκατ. δολάρια ετησίως.
Διάσπαση;
Το γεγονός ότι ο Αμπντουλάχ Αϊμάζ, επικεφαλής του ευρωπαϊκού κλάδου της Χιζμέτ, απείλησε ότι μπορεί «αν χρειαστεί» να εγκαταλείψει την οργάνωση ενισχύει την άποψη αναλυτών ότι δεν αποκλείεται μια διάσπαση. Σε περίπτωση «αναίμακτης» μοιρασιάς, ο Αϊμάζ αναμένεται να συνεχίσει να ελέγχει τον ευρωπαϊκό και τον αφρικανικό κλάδο, ενώ ο αμερικανικός και ο ασιατικός τομέας θα τεθούν υπό τον Τουρκίογλου.
«Οποια ηγεσία και αν προκύψει, η οργάνωση δεν μπορεί να παραμείνει ίδια» εκτιμά ο Τιραλί. «Χάνεται η εσωτερική πειθαρχία και ο συνεκτικός ιστός, τον οποίο εξασφάλιζε ο ηγέτης με τη φυσική του παρουσία, παρότι είχε άνοια τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, το δίκτυο της οργάνωσης σε περισσότερες από 100 χώρες, χωρίς να έχει πολιτικές βλέψεις, διαθέτει προσβάσεις στα εκεί κέντρα εξουσίας και θα παραμείνει τοπικά ισχυρό».
Η διαδοχολογία
Τα οργιώδη σενάρια διαδοχολογίας απορρίπτει ως αβάσιμα, μιλώντας στο «Βήμα» από τις ΗΠΑ, ο Αλπ Ασλάντοαν, δεξί χέρι του Γκιουλέν και εκτελεστικός διευθυντής της ΜΚΟ της Χιζμέτ «Συμμαχία για Κοινές Αξίες» (Alliance for Shared Values), που μας συστήνεται ως «ο προσωπικός μεταφραστής του τούρκου μουσουλμάνου λογίου».
Ως πιθανότερο σενάριο για την επόμενη ημέρα βλέπει τη συνδιεύθυνση του κινήματος Χιζμέτ από «ένα συμβουλευτικό σώμα» μέσα από τα συμβούλια των εκατοντάδων ΜΚΟ και ιδρυμάτων διεθνώς. Την ομαλή μετάβαση στη μετα-Γκιουλέν εποχή τη βασίζει στο ότι ήδη δούλευαν «ρολόι» τα τελευταία χρόνια, παρότι ο ίδιος ο Γκιουλέν «δεν έπαιζε ενεργό ρόλο» όντας άρρωστος.
Ο Γκιουλέν, φτωχόπαιδο από το Ερζερούμ της Νοτιοανατολικής Τουρκίας, πιστεύεται ότι υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ από τη δεκαετία του ‘80 επειδή εξέφραζε το μετριοπαθές Ισλάμ που η Ουάσιγκτον επιθυμούσε να αποτελέσει ανάχωμα στις εξελίξεις που είχαν δημιουργήσει η Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν και η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν.
