Σύμφωνα με πρόσφατες ανακοινώσεις, διεθνής ομάδα επιστημόνων πλησιάζει στον ακριβή προσδιορισμό της (πολύ μακρινής) χρονολογίας οπότε εξερράγη το ηφαίστειο της Σαντορίνης καταστρέφοντας τον μινωικό πολιτισμό. Οι τρεις πιθανότερες ημερομηνίες είναι οι 1611, 1562-1555 και 1538 π.Χ. Το εντυπωσιακό είναι πως για έρευνες σαν αυτήν χρησιμοποιούνται και πυρήνες πάγου από τη Γροιλανδία και την Ανταρκτική! Επάνω τους έχουν παγιδευτεί-διατηρηθεί μέχρι σήμερα ίχνη από την τέφρα και το θείο και είχαν απελευθερώσει ακόμα και τα αρχαιότερα ηφαίστεια στις εκρήξεις τους! Είναι προφανές: Η φύση έχει μνήμη, και όταν η μνήμη αυτή ξυπνά, με τη βοήθεια των πιο προηγμένων επιστημονικών μεθόδων, τα συμπεράσματα είναι εντυπωσιακά. Γιατί η επιστήμη βρίσκει διαρκώς τρόπους για να αποκαλύπτει και τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά των μεγάλων ηφαιστείων, μυστικά θαμμένα κάτω από τους αιώνες και τις χιλιετίες, σκεπασμένα από αιώνιους πάγους, αλλά και καλυμμένα από πελάγη και ωκεανούς. Εκεί, στους θαλάσσιους βυθούς, καταδυόμαστε σήμερα, σε ένα ταξίδι πολλές χιλιάδες λεύγες υπό την επιφάνεια της θάλασσας, το οποίο ξεκινά από το Αιγαίο και φθάνει στις πιο μακρινές θάλασσες. Προορισμοί μας τα πιο εντυπωσιακά υποθαλάσσια ηφαίστεια του κόσμου και ο μαγικός κόσμος που ζει μέσα και γύρω από τους κρατήρες τους. Σύμφωνα πάντα με τους ειδικούς, τα εν λόγω ηφαίστεια έχουν παίξει και εξακολουθούν να διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στη θαλάσσια ζωή, καθώς εκεί, γύρω από τις υδροθερμικές πηγές τους που ονομάζονται καμινάδες, αναπτύσσονται τα πιο πλούσια οικοσυστήματα!
«Ο καιρός του Μεγάλου Κακού»
Τέτοιες άγνωστες υδροθερμικές καμινάδες είχαν ανακαλύψει οι ερευνητές το 2019, κατά τη διάρκεια ωκεανογραφικής έρευνας, με τη χρήση αυτόνομων υποβρυχίων οχημάτων-ρομπότ, λίγα ναυτικά μίλια βορειοανατολικά της Σαντορίνης, στον Κολούμπο. Πρόκειται για το υποθαλάσσιο ηφαίστειο που έρχεται να προστεθεί στην εκρηκτική «παρέα» των γειτονικών ηφαιστείων της Παλαιάς και της Νέας Καμένης και που ανήκει και αυτό στο Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Σύμφωνα με μία εκδοχή, το όνομά του προέρχεται από το colomba, την ιταλική λέξη για το περιστέρι, καθώς σε μια μεγάλη έκρηξή του το 1650, τότε που ουσιαστικά δημιουργήθηκε ο μεγάλος υποθαλάσσιος κρατήρας του, η θάλασσα γέμισε λευκούς αφρούς που έμοιαζαν με περιστέρια. Να που ακόμα και από τα πιο τρομακτικά φυσικά φαινόμενα μπορεί να προκύψουν εικόνες ομορφιάς και ποίησης. Εκείνη η μακρινή εποχή είχε ονομαστεί «Ο καιρός του Μεγάλου Κακού», καθώς η έκρηξη είχε προκαλέσει καταστροφές, αφήνοντας πίσω της ακόμα και νεκρούς. Τότε, όταν το ηφαίστειο σταμάτησε να βρυχάται και όταν η ζωή άρχισε να ξαναβρίσκει τους κανονικούς ρυθμούς της, οι κάτοικοι του νησιού έχτισαν την Παναγία του Καλού, έναν ναό που στέκεται μέχρι σήμερα για να θυμίζει την αγωνία τους, τις προσευχές τους αλλά και τη σωτηρία τους. Την έκρηξη του Κολούμπου και τους σεισμούς που προκάλεσε περιγράφει με γλαφυρό τρόπο ο γάλλος ιεραπόστολος François Richard, ο οποίος εκείνη την περίοδο ζούσε στη Σαντορίνη, γράφοντας μεταξύ άλλων: «Υστερα απ’ αυτή τη δόνηση είδαμε να ξεπηδούν από τη θάλασσα, τέσσερα μίλια ανατολικά ανάμεσα Ανυδρο και Σαντορίνη, φλόγες τυλιγμένες με πυκνά σύννεφα. Μια καπνούρα ανέβαινε από τη φλεγόμενη άβυσσο προς τα ύψη. Υστερα τα πυρακτωμένα σύννεφα χαμήλωσαν αφήνοντας μπόχα αβάστακτη, έτσι που θαρρούσες πως οι φλόγες έβγαιναν από την κόλαση. Πριν έξι μέρες είχαμε παρατηρήσει ότι αυτή η θαλασσινή περιοχή ήταν καταπράσινη, σημάδι φανερό πως η υποχθόνια φωτιά πάσχιζε ν’ ανοίξει ρωγμή στον βυθό, κι άφηνε να τινάζονται στα νερά αναθυμιάσεις θειαφιού. Στις δύο μέρες που ακολούθησαν την αναπήδηση των φλογών, το πέλαγος λαμπάδιαζε όλο και πιο πολύ, οι δονήσεις διπλασιάστηκαν, ο πηχτός καπνός μεγάλωνε και η επιφάνεια της θάλασσας σκεπάστηκε από ελαφρόπετρες που ξεχύνονταν από την άβυσσο. Ωστόσο ο τρόμος δεν ήταν τόσο μεγάλος όσο την Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου. Ηταν η φοβερότερη μέρα που αναφέρει η ιστορία. Η θάλασσα μούγκριζε, η γη έτρεμε και ο αέρας είχε πάρει φωτιά. Πυκνοί ατμοί θειαφιού έβγαιναν από τους βυθούς σαν μαύρα σύννεφα και τινάζονταν ψηλά. Ξαφνικά έπαιρναν φωτιά, αστραπές αυλάκωναν τον ουρανό, ξεσπούσαν βρόντοι, κι έβλεπες περίεργες μορφές να σαλεύουν μπροστά στα μάτια σου. Φίδια να πετάνε, λόγχες και σπαθιά ν’ αστράφτουν, πυρσούς πάμφωτους να στροβιλίζονται» – περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε στο «Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, 1500-1700, τόμος Α2», του Κυριάκου Σιμόπουλου (εκδ. Πιρόγα).
Εκρήξεις παλιές και νέες
Μέχρι το 2019 το Ταμού Μασίφ, ένα ηφαιστειακό όρος στον βυθό ανατολικά της Ιαπωνίας, το οποίο καλύπτει έκταση 260.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων(!), εθεωρείτο το μεγαλύτερο ηφαίστειο στον κόσμο. Επειτα από νέες μετρήσεις, ο τίτλος απονεμήθηκε στο Μαούνα Λόα, ένα από τα πέντε ηφαίστεια που αποτελούν το νησί της Χαβάης, το οποίο όμως δεν είναι υποθαλάσσιο. Το Ταμού Μασίφ εξακολουθεί βεβαίως να είναι μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση, κυρίως λόγω του τεράστιου μεγέθους του και των σπάνιων ψαριών που ζουν εκεί. Σύμφωνα με τις επικρατούσες θεωρίες, δημιουργήθηκε πριν από 145 εκατομμύρια χρόνια. Στα δικά μας χρόνια, ένα ακόμα υποθαλάσσιο βουνό που δεν υπήρχε ανακάλυψαν οι επιστήμονες στον βυθό, πενήντα χιλιόμετρα ανατολικά της νήσου Μαγιότ, στον Ινδικό Ωκεανό, έπειτα από σεισμό 5,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ που χτύπησε την περιοχή τον Μάιο του 2018. Πρόκειται για ένα νέο ηφαίστειο το οποίο θεωρείται πως έχει δώσει μία από τις μεγαλύτερες υποθαλάσσιες εκρήξεις στην ιστορία του πλανήτη. Μεγάλη αναστάτωση είχε προκαλέσει και στις αρχές του 2002 η έκρηξη του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Χούνγκα Τόνγκα στα νησιά Τόνγκα. Τότε η στάχτη είχε καλύψει τα πάντα και το τσουνάμι που ακολούθησε προκάλεσε σημαντικές καταστροφές.
Ενα νησί παίζει κρυφτό!
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, τα υποθαλάσσια ηφαίστεια είναι περισσότερα από εκείνα που βρίσκονται στην επιφάνεια της Γης. Τα πιο πολλά βρίσκονται στον Ειρηνικό Ωκεανό, αρκετά στην Ινδονησία και αρκετά λιγότερα στην Αφρική και στη Μεσόγειο. Μία σιωπηλά και μία θορυβώδη, μία κρυμμένα στον βυθό και μία επιβάλλοντας την παρουσία τους με τον πιο θεαματικό τρόπο, επιβεβαιώνουν με τις ιδιότροπες συμπεριφορές τους πως ο πλανήτης είναι ένας τόπος απρόβλεπτος, γεμάτος θαύματα.
Ο ύφαλος Φερδινάνδεα ή Γκράχαμ, μεταξύ Σικελίας και Παντελλερίας, αναδύθηκε το 1831 ως αποτέλεσμα έκρηξης υποθαλάσσιου ηφαιστείου, για να γίνει το μήλον της έριδος ανάμεσα σε Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία. Και οι τέσσερις χώρες διεκδικούσαν την κυριότητά του, ως τη στιγμή που το νησί ξαναβυθίστηκε. Το 1863 το υποθαλάσσιο ηφαίστειο εξερράγη ξανά και το νησί επανεμφανίστηκε, για να ξαναβυθιστεί στο μεγαλύτερο μέρος του λίγο μετά. Το ηφαίστειο που ευθύνεται για το φαινόμενο, δηλαδή την εμφάνιση και εξαφάνιση της νησίδας Γκράχαμ, ονομάστηκε Εμπεδοκλής, εκ του φιλοσόφου από τον Ακράγαντα, που σύμφωνα με μία εκδοχή αυτοκτόνησε πέφτοντας στον κρατήρα της Αίτνας.
Από την Ισλανδία ως τη Νέα Ζηλανδία
Και το νησί Σούρτσεϊ της Ισλανδίας δεν υπήρχε μέχρι το 1963, οπότε αναδύθηκε έπειτα από την έκρηξη υποθαλάσσιου ηφαιστείου που γέννησε τόνους λάβας. Δέκα ημέρες μετά την αρχική έκρηξη είχε μήκος περίπου ένα χιλιόμετρο και πλάτος 650 μέτρα! Εκείνη την περίοδο δημιουργήθηκαν δύο ακόμα νησιά, τα οποία όμως στη συνέχεια καταβυθίστηκαν.
Πανάρχαιες εκρήξεις στον βυθό της θάλασσας ευθύνονται και για τη δημιουργία των Νήσων Βολκάνο της Ιαπωνίας: Η Κιταϊότο, Ιότο και Μιναμιότο (που το όνομά τους περιλαμβάνει τη λέξη Ιό, δηλαδή το στοιχείο θείο) είναι τρία νησιά που θεωρούνται ακόμα και σήμερα ενεργά ηφαίστεια. Στην Ιότο ή Ιβο Τζίμα έγινε από τις 19 Φεβρουαρίου μέχρι τις 26 Μαρτίου 1945 η σύρραξη μεταξύ Ιαπωνίας και ΗΠΑ, η οποία έμεινε γνωστή ως η Μάχη της Iβο Τζίμα.
Το νησί Γουάιτ της Νέας Ζηλανδίας είναι στην πραγματικότητα το ανώτερο τμήμα του κρατήρα ηφαιστείου που βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η ξαφνική έκρηξη που έγινε το 2019 είχε τραγικά αποτελέσματα. Πάνω στο νησί βρίσκονταν εκείνη την ώρα τουρίστες, 22 εκ των οποίων έχασαν τη ζωή τους.
Το Ανάκ Κρακατάου (δηλαδή το παιδί του Κρακατόα) είναι το νησί-ενεργό ηφαίστειο που αναδύθηκε το 1927 από την έκρηξη του διάσημου ηφαιστείου Κρακατόα, μεταξύ Ιάβας και Σουμάτρας. Πρόσφατα εξερράγη εκ νέου προκαλώντας τσουνάμι και εκατοντάδες νεκρούς.
Το ηφαίστειο Healy, στη Νέα Ζηλανδία, με τα πλούσια γεωλογικά φαινόμενα, ο (σμιλεμένος σαν μισοφέγγαρο) κρατήρας Μολοκίνι της Χαβάης, το Kick’em Jenny βορείως του νησιού της Γρενάδας, οι κρατήρες του Bransfield Strait στην Ανταρκτική και του NW Rota-1 στις Νήσους Μαριάνες είναι μερικά ακόμη υποθαλάσσια ηφαίστεια, τόποι τρομακτικοί και γοητευτικοί την ίδια στιγμή. Τόποι γεμάτοι μυστήρια και προκλήσεις για κάθε φιλομαθή και ανήσυχο άνθρωπο που του αρέσει να ανακαλύπτει τον κόσμο γύρω του, και κυρίως για τους ερευνητές που αναζητούν εκεί απαντήσεις σε ερωτήματα πανάρχαια, λύσεις σε γρίφους όπως η δημιουργία της Γης και η γέννηση του Σύμπαντος που μας φιλοξενεί και που μας περιβάλλει, οι οποίοι πάντα θα μας απασχολούν.
