«Η Ιατρική είναι μία ιδιαίτερη επιστήμη διότι ασχολείται με τον ίδιο τον άνθρωπο. Αποκρυπτογραφεί τη λειτουργία της ζωής και έχει ως σκοπό τη διατήρηση της υγείας, ώστε ο άνθρωπος να μπορεί να δημιουργεί και να απολαμβάνει το δώρο της ζωής σε όλες τις μορφές του. Συγχρόνως, η εξάσκηση της Ιατρικής εμπεριέχει την έννοια του λειτουργήματος και προσφέρει έντονες συγκινήσεις στην επαφή με τον συνάνθρωπο που βρίσκεται σε μία δύσκολη στιγμή της ζωής του». Αυτές ήταν από τις πρώτες κουβέντες του Χρήστου Ι. Μαρκόπουλου – MD, MPhil (UK), PhD, FEBS, CEBS – όταν τον συναντώ στο ιατρείο του στο Κολωνάκι.
Ομότιμος καθηγητής Χειρουργικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Τμήματος Χειρουργικής Μαστού της UEMS (Ευρωπαϊκή Ενωση Ειδικευμένων Ιατρών) και διευθυντής της Κλινικής Μαστού του Ιατρικού Αθηνών στο Μαρούσι, είναι ένας επιστήμονας που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού: «Η εξειδίκευσή μου αυτή ήταν αποτέλεσμα ώριμης σκέψης και εκτίμησης πολλών παραγόντων» εξηγεί.
«Κατά την εκπαίδευσή μου στη γενική χειρουργική είδα ότι ο χώρος της Χειρουργικής Ογκολογίας προσέφερε το πλεονέκτημα της πιο προσωπικής και συνεχούς επαφής ιατρού – ασθενούς, την ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης, την αναγκαιότητα αντιμετώπισης συνολικά των αναγκών του ασθενούς και όχι μόνο της νόσου του.
Αποφάσισα να εστιασθώ στον καρκίνο του μαστού γιατί το πρόβλημα αυξανόταν και στη χώρα μας και διέκρινα ότι σύντομα θα υπήρχε η ανάγκη για εξειδικευμένους χειρουργούς μαστού με όλη την, επιπλέον της χειρουργικής, εκπαίδευση και γνώση που απαιτείται προς όφελος των ασθενών. Συγχρόνως, η ενασχόληση με ένα όργανο του σώματος υψηλής συμβολικής σημασίας για τη γυναίκα, διαπίστωσα, ήδη από τα χρόνια της ειδικότητάς μου στη γενική χειρουργική, ότι απαιτούσε ιδιαίτερη ικανότητα και προσπάθεια, αλλά και πολύπλευρες γνώσεις και ανθρώπινη προσέγγιση, στοιχεία που αποτέλεσαν ελκυστική πρόκληση για να διαλέξω αυτή την εξειδίκευση».
Κύριε Μαρκόπουλε, ο καρκίνος του μαστού σήμερα θεωρείται μία χρόνια νόσος;
Η απάντηση είναι ΝΑΙ, διότι έχουμε να κάνουμε με μία νόσο που είτε θεραπεύεται πλήρως είτε οι ασθενείς, με την κατάλληλη παρακολούθηση και αντιμετώπιση, μπορούν να ζήσουν πολλές δεκαετίες.
Πρόκειται για μία νόσο ή αντίθετα χαρακτηρίζεται από μεγάλη ετερογένεια;
Η ετερογένεια είναι συνώνυμη με τον καρκίνο του μαστού. Υπάρχουν πολλοί υπότυποι και μία σειρά χαρακτηριστικών του όγκου, αλλά και της ασθενούς, που ο συνδυασμός τους είναι καθοριστικός για την πρόγνωση αλλά και την επιλογή της ενδεικνυόμενης θεραπείας. Αυτός είναι ο λόγος που οι θεραπείες σήμερα «εξατομικεύονται» ώστε να πετύχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα σε κάθε ασθενή.
Διαφορετική θεραπεία θα κάνουμε σε μία ασθενή με ορμονο-ευαίσθητο όγκο από αυτή μιας ασθενούς με έναν τριπλά αρνητικό όγκο, έναν HER2 θετικό όγκο ή σε μία ασθενή που φέρει BRCA1/2 γονιδιακή μετάλλαξη. Σε κάθε περίπτωση, μέσα από τις κλινικές μελέτες έχουν βρεθεί τα κατάλληλα φάρμακα που επιτυγχάνουν το καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα στην κάθε ασθενή ξεχωριστά.
Τα τελευταία χρόνια μοιάζει να παρατηρείται γενικά μία μεταστροφή από τις ριζικές χειρουργικές τεχνικές όπως η ολική μαστεκτομή. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Από τη δεκαετία του ’80 έχει αποδειχθεί ότι η τοπική αφαίρεση του όγκου σε συνδυασμό με τη χορήγηση ακτινοθεραπείας έχει ισοδύναμο αποτέλεσμα με τη μαστεκτομή. Την τελευταία δεκαετία, η διατήρηση του μαστού επιτυγχάνεται σε ακόμη περισσότερες ασθενείς, ακόμη και με μεγάλους σε μέγεθος όγκους, με τις τεχνικής της Ογκοπλαστικής, όπου συνδυάζουμε τις ογκολογικές αρχές των επεμβάσεων διατήρησης του μαστού με τις τεχνικές της Πλαστικής Χειρουργικής, επιτυγχάνοντας άριστα αισθητικά αποτελέσματα. Συγχρόνως, με την τεχνική του Φρουρού Λεμφαδένα, έχουμε πρακτικά καταργήσει τους λεμφαδενικούς καθαρισμούς της μασχάλης που κάναμε στο παρελθόν και περιορίστηκαν στο ελάχιστο οι περιπτώσεις ανάπτυξης λεμφοιδήματος στο χέρι της ασθενούς.
Σε περίπτωση μαστεκτομής, πάντως, θεωρείτε απαραίτητη την αποκατάσταση;
Η επανορθωτική επέμβαση αποκατάστασης του μαστού όταν απαιτείται για κάποιον λόγο μαστεκτομή, μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση της εξωτερικής εικόνας της ασθενούς, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό, ιδίως για μία νέα γυναίκα, και να διευκολύνει την καθημερινότητά της. Μπορεί να γίνει συγχρόνως με τη μαστεκτομή ή σε δεύτερο χρόνο και ο γιατρός οφείλει να ενημερώνει οπωσδήποτε για αυτή τη δυνατότητα, η τελική όμως απόφαση ανήκει στην ίδια την ασθενή.
Ποιος είναι ο ρόλος που θα πρέπει να διαδραματίσει ο χειρουργός στο ψυχολογικό κομμάτι της υποστήριξης της ασθενούς;
Ο μαστός είναι το όργανο-σύμβολο του φύλου, της μητρότητας και της σεξουαλικότητας της γυναίκας. Η συνολική υγεία της γυναίκας – σωματική, ψυχική και κοινωνική – θίγεται όχι μόνο από τη διάγνωση ενός καρκίνου στον μαστό της, αλλά και κατά την πορεία της μέσα από τη θεραπεία και στη συνέχεια, στη ζωή της, μετά την αντιμετώπισή του.
Ο ρόλος του χειρουργού της είναι σημαντικός στη συνεχή ψυχολογική της υποστήριξη κατά τη διάγνωση και την αντιμετώπιση, αλλά και στη μετέπειτα παρακολούθηση, όπου θα πρέπει να αναπτύξει σχέση εμπιστοσύνης για να διαλύει αναίτιους φόβους της αλλά και να τη στηρίζει στην αντιμετώπιση κάθε προβλήματος που μπορεί να προκύψει.
Υπάρχουν επιπτώσεις του καρκίνου του μαστού στη σεξουαλικότητα των γυναικών;
Οι επιπτώσεις στη σεξουαλικότητα της ασθενούς μπορεί να είναι είτε ψυχολογικές είτε λόγω των παρενεργειών της θεραπευτικής αγωγής, τόσο της χημειοθεραπείας και κυρίως της μακροχρόνιας ορμονοθεραπείας. Η σεξουαλικότητα εκφράζεται με ποικίλους τρόπους, όπως ο τρόπος που ντυνόμαστε, το πώς κινούμαστε και μιλάμε, αλλά και με το άγγιγμα και τη σεξουαλική επαφή. Αυτή όμως η σεξουαλική έκφραση μπορεί να γίνει δύσκολη όταν μία γυναίκα προσπαθεί να επιβιώσει ή όταν πονάει ή νιώθει εξαντλημένη από τη θεραπεία, και ως αποτέλεσμα, η σεξουαλική ζωή της αρκετές φορές μπαίνει σε δεύτερη μοίρα.
Επιπλέον, η σχέση με τον σύντροφό της μπορεί να μπει σε μια κρίση. Ο φόβος απόρριψης και η αγωνία για την ικανοποίηση του συντρόφου μπορεί να οδηγήσει την ασθενή σε άρνηση, απόσυρση και παραίτηση από τη σεξουαλικότητά της. Ωστόσο, ο γιατρός θα πρέπει να δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα εμπιστοσύνης και να δίνει τη δυνατότητα στην ασθενή να συζητήσει τέτοιου είδους θέματα μαζί του, να τα αξιολογήσει με τη δέουσα βαρύτητα, καθώς επίσης και να παρέχει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή ή να παραπέμψει την ασθενή σε κάποιον άλλον ειδικό συνάδελφό του, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στη βελτίωση της συνολικής υγείας της ασθενούς του.
Κεφάλαιο πρόληψη τώρα. Πόσο σημαντική είναι;
Για όλους του καρκίνους, αλλά ειδικά στον καρκίνο του μαστού, είναι το σημαντικότερο! Η πρόληψη με την έννοια της αποφυγής παραγόντων κινδύνου όπως η παχυσαρκία, η υπερβολική χρήση ορμονών, αλκοόλ, της επιδίωξης προστατευτικών παραγόντων όπως η άσκηση και η υγιεινή διατροφή, αλλά κυρίως η λεγόμενη δευτερογενής πρόληψη, όπως καλούμε την έγκαιρη διάγνωση, μπορεί να προσφέρει τις περισσότερες φορές την ευκαιρία της πλήρους ίασης. Η πρώιμη διάγνωση με τη μαστογραφία ενός μη-διηθητικού καρκίνου ή ενός καρκίνου μικρού μεγέθους που είναι ακόμη τοπικός, δίνει την ευκαιρία να διατηρήσουμε τον μαστό, να ακολουθήσουμε πιο ήπια θεραπευτική αγωγή και να έχουμε άριστη πρόγνωση για την πορεία της νόσου.
Ποια είναι η ηλικία στην οποία μία γυναίκα πρέπει να υποβληθεί στην πρώτη της μαστογραφία;
Σε γενικές γραμμές, ο πρώτος βασικός έλεγχος «αναφοράς» γίνεται στην ηλικία περίπου των 35 ετών και ο συστηματικός έλεγχος αρχίζει μετά την ηλικία των 40 ετών. Ο εξειδικευμένος όμως ιατρός της, γνωρίζοντας όλο το ιστορικό της (καρκίνος μαστού στην οικογένεια, τύπος μαστού, παράγοντες κινδύνου κ.ά.) θα φτιάξει το «προφίλ κινδύνου» της συγκεκριμένης γυναίκας και θα εξατομικεύσει τον τρόπο και τη συχνότητα ελέγχου των μαστών της.
Μερικές φορές, όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις που υπάρχει ισχυρό ιστορικό ή διαπιστωμένη γονιδιακή βλάβη στην οικογένεια, ο έλεγχος θα αρχίσει σε μικρότερη ηλικία, χρησιμοποιώντας απεικονιστικές μεθόδους που δεν έχουν ακτινοβολία, όπως οι υπέρηχοι και η μαγνητική μαστογραφία. Σημαντικό είναι επίσης να σημειώσουμε ότι όσο μία γυναίκα είναι «βιολογικά» υγιής θα πρέπει να συνεχίζει τον μαστογραφικό έλεγχο ανεξαρτήτως ηλικίας. Η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του μαστού αυξάνει όσο μεγαλώνει η ηλικία της γυναίκας.
Σε ποιον βαθμό θεωρείτε ότι θα βοηθήσει στο κομμάτι της πρόληψης το Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου που «τρέχει» αυτή τη στιγμή;
Θεωρώ ότι είναι μία πολύ καλή αρχή στην κατεύθυνση της πρόληψης για πρώτη φορά σε εθνικό επίπεδο και ήδη τα στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει μεγάλη ανταπόκριση και περίπου στο 10% των γυναικών που ελέγχθηκαν υπήρξε κάποιο εύρημα (όχι απαραίτητα καρκίνος) που χρειαζόταν περαιτέρω επανεκτίμηση ή αντιμετώπιση. Σε αυτή τη φάση, το σημαντικότερο είναι ότι το πρόγραμμα οδηγεί στην επαγρύπνηση των γυναικών για πρόληψη – πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του μαστού και τις κινητοποιεί προς αυτή την κατεύθυνση με την αποστολή των SMS και φυσικά τη διάθεση τελείως δωρεάν ελέγχου με μαστογραφία.
To 2000 ιδρύσατε την Ελληνική Χειρουργική Εταιρεία Μαστού. Γιατί λάβατε αυτή την απόφαση;
Εχοντας εργαστεί στη Μονάδα Μαστού του St. George’s Hospital and Medical School και του νοσοκομείου The Royal Marsden στο Λονδίνο, από την εκπαίδευση που είχα πάρει είχα συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα της εξειδικευμένης εκπαίδευσης και το όφελος που προσφέρει στις ασθενείς η αντιμετώπισή τους από ειδικούς ιατρούς σε οργανωμένες μονάδες μαστού.
Η εξειδίκευση στη Χειρουργική του Μαστού περιλαμβάνει πλέον την εκπαίδευση όχι μόνον στις χειρουργικές τεχνικές αλλά απαιτεί και ευρύτερη γνώση της Ογκολογίας στον τομέα αυτόν, των απεικονιστικών μεθόδων, βασικών στοιχείων ψυχολογικής υποστήριξης και γενετικής συμβουλευτικής, ενεργό συμμετοχή στην έρευνα και καθημερινή ενημέρωση στις εξελίξεις. Ολα αυτά συγκροτούν την ολοκληρωμένη προσωπικότητα του «χειρουργού μαστού» και περιλαμβάνονται άλλωστε στην ύλη των γνώσεων που εξετάζουμε σήμερα στην UEMS για την Ευρωπαϊκή Πιστοποίηση στη Χειρουργική Μαστού.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’90, όπου ο ετήσιος αριθμός καρκίνων του μαστού έχει αρχίσει ήδη να αυξάνεται, ακολουθώντας αυτόν των υπολοίπων χωρών της Ευρώπης, και με σκοπό την επίτευξη των ανωτέρω στόχων προς όφελος των ασθενών μας, με την παρότρυνση και συνδρομή πολλών συναδέλφων μου ιδρύω το 2000 την Ελληνική Χειρουργική Εταιρεία Μαστού. Η εταιρεία αυτή, η «ΕΧΕΜ», όπως είναι ευρύτερα γνωστή, έδωσε την ευκαιρία να οργανωθούν οι χειρουργοί μαστού στην Ελλάδα και να αποκτήσουν οντότητα και ισχυρή φωνή, όχι μόνο στο εσωτερικό αλλά και στην Ευρώπη.
Για πρώτη φορά, χειρουργοί μετέχουν σε διεθνείς ιατρικές μελέτες και ερευνητικά πρωτόκολλα και βεβαίως με αυτή την αλληλεπίδραση ανεβαίνει γενικότερα το επίπεδο της παροχής ιατρικών υπηρεσιών στην αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού στην Ελλάδα.
Την εποχή εκείνη, επίσης συνεργάζομαι στενά με το «Αλμα Ζωής», τον Πανελλήνιο Σύλλογο Γυναικών με Καρκίνο Μαστού, που ήταν και αυτός στην αρχή της λαμπρής σήμερα πορείας του, και πραγματικά «αλλάζουμε το τοπίο». Ολα αυτά τα χρόνια, η ΕΧΕΜ βοήθησε και βοηθά στην εκπαίδευση των νέων συναδέλφων στον τομέα, αλλά και στη διάδοση της αναγκαιότητας επαγρύπνησης των γυναικών για την πρόληψη και κυρίως του μηνύματος ότι οι ασθενείς θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σε οργανωμένα κέντρα μαστού από εξειδικευμένους γιατρούς, γιατί αποδεδειγμένα αυτό είναι μία σημαντική παράμετρος για τη σωστή και αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου.
Αλήθεια, υπάρχει μία ιστορία ασθενούς σας την οποία δεν θα ξεχάσετε ποτέ;
Στην Ογκολογία και εφόσον ο γιατρός ως προσωπικότητα είναι κατάλληλος «δέκτης», είναι συνεχής η αλληλεπίδραση που δημιουργείται με την ασθενή μέσα από το «δέσιμο» που δημιουργείται στην πορεία και βασίζεται στη σχέση εμπιστοσύνης.
Είναι πολλές οι έντονα συναισθηματικές στιγμές που έχω ζήσει στην καριέρα μου και δικαίωσαν την επιλογή μου να γίνω γιατρός αλλά και να ασχοληθώ με την αντιμετώπιση γυναικών με καρκίνο του μαστού. Από το γράμμα ασθενούς μου που έγραφε «…σας θεωρώ μέλος της οικογένειάς μου» έως τη χαρά που ένιωσα όταν ασθενής μου, που είχα χειρουργήσει παραμονές του γάμου της σε ηλικία 28 ετών, με επισκέφθηκε στο ιατρείο μου έχοντας μαζί της τα δύο παιδιά της, δέκα χρόνια μετά τη θεραπεία της, και εκείνη τη στιγμή ένιωσα βαθιά μέσα μου ότι με κάποιον τρόπο είχα συμβάλει και εγώ στη δημιουργία της ζωής αυτών των παιδιών!
