Βιβλιοθήκες από το μέλλον. Από το Ελσίνκι μέχρι τη Γουχάν

Μουσείο γνώσης, χώρος παιδείας, τόπος συσσώρευσης πληροφορίας, η βιβλιοθήκη θέλγει ως σημείο αναφοράς από την αρχαιότητα, συνοδεύοντας την ιστορία της ανθρωπότητας. Ταυτόχρονα, οι βιβλιοθήκες δεν έπαψαν ποτέ να είναι εκφραστές των αρχιτεκτονικών ευαισθησιών της εποχής τους. Σήμερα, λοιπόν, οι σύγχρονες βιβλιοθήκες εντυπωσιάζουν με τον φουτουριστικό σχεδιασμό τους, προσανατολισμένες στις αρχές της βιωσιμότητας, ελαχιστοποιώντας την ενεργειακή κατανάλωση και το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, δημιουργώντας ταυτόχρονα εμπειρίες που ενθαρρύνουν την αλληλεπίδραση και τη συμμετοχή των πολιτών.

Ακριβώς ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η περίφημη υπερσύγχρονη βιβλιοθήκη Oodi στην καρδιά της φινλανδικής πρωτεύουσας, με το ΒΗΜΑgazino να ταξιδεύει μέχρι το παγωμένο Ελσίνκι προκειμένου να τη φωτογραφίσει. Ανοιξε τις πύλες της τον Δεκέμβριο του 2018. Η θέση της είναι στρατηγική, καθώς βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το κοινοβούλιο της χώρας, ως σύμβολο της διασύνδεσης μεταξύ της νομοθετικής εξουσίας και των πολιτών, ενώ βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Kiasma και το Κέντρο Μουσικής του Ελσίνκι.

Ακρως φουτουριστική, με το σχήμα της να θυμίζει πλοίο, αποτελεί πλέον ένα τοπόσημο για την πόλη. Τον σχεδιασμό της ανέλαβε το γραφείο ALA Architects με έδρα το Ελσίνκι, κερδίζοντας τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό στον οποίο πήραν μέρος 543 συμμετέχοντες. Το όνομά της, «Oodi», προήλθε από την ελληνική λέξη «Ωδή» και επιλέχθηκε από μια μακρά λίστα περίπου 1.600 ονομάτων που προτάθηκαν από το κοινό.

Ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα

Η βιβλιοθήκη έχει συνολική έκταση 17.250 τ.μ. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος του έργου, αξίζει να σημειωθεί ότι για την κατασκευή της διατέθηκαν περίπου 93 εκατ. ευρώ, ενώ άλλα 2 εκατ. ευρώ προορίστηκαν για τον σχεδιασμό πριν από την υλοποίηση του έργου, καθώς και για σχετικά έργα και δαπάνες. Η χρηματοδότηση προήλθε κατά 69% από τον δήμο του Ελσίνκι και το υπόλοιπο 31% από φινλανδικά κρατικά κονδύλια.

Η βιβλιοθήκη Oodi δεν είναι απλώς ένας χώρος «αποθήκευσης βιβλίων», αλλά και ένας πολιτιστικός κόμβος, με την αρχιτεκτονική της να αποτελεί ένα εντυπωσιακό παράδειγμα του πώς ο σύγχρονος σχεδιασμός μπορεί να συμβαδίζει με τις ανάγκες της κοινωνίας. Μέσω της λειτουργικότητάς της, της αισθητικής της και της δέσμευσής της στη βιωσιμότητα, η «Ωδή» αποτελεί έναν πολύτιμο πόρο για την κοινότητα και ένα σημείο αναφοράς για την αρχιτεκτονική του μέλλοντος.

Στην κατασκευή της κυριαρχεί το γυαλί, το ατσάλι και φυσικά το ξύλο – για την ακρίβεια, εκτός από τον τελευταίο όροφο, η πρόσοψη της Oodi είναι φτιαγμένη εξ ολοκλήρου από ξύλο –, με το κτίριο να χαρακτηρίζεται από τον ανοιχτό χαρακτήρα του προς το κοινό. Ουσιαστικά, χρησιμοποιεί έναν συνδυασμό σύγχρονων και παραδοσιακών υλικών. Η χρήση του ξύλου προσθέτει ζεστασιά, ενώ οι μεταλλικές και γυάλινες λεπτομέρειες προσφέρουν μια μοντέρνα, σχεδόν φουτουριστική αίσθηση. Αυτή η αντίθεση δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα οπτική εμπειρία και προάγει την αίσθηση της καινοτομίας.

Μία από τις σημαντικότερες πτυχές της αρχιτεκτονικής της βιβλιοθήκης Oodi είναι η βιωσιμότητα, καθώς το κτίριο ανήκει στην κατηγορία nZEB (κτίριο με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας σύμφωνα με την ταξινόμηση της ΕΕ). Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας κατασκευής του, χρησιμοποιήθηκαν τοπικά υλικά και ελήφθησαν υπόψη οι τοπικές κλιματικές συνθήκες.

Στα ράφια της η Oodi φιλοξενεί 100.000 βιβλία και η αρχιτεκτονική της διάταξη χωρίζει τη λειτουργία της σε τρία επίπεδα: ένα πρώτο πάτωμα γεμάτο ζωντάνια, έναν δεύτερο όροφο με στούντιο και εργαστήρια, ενώ ο τρίτος είναι αφιερωμένος στο βιβλίο και στο παιδί. Ξεκινώντας την περιήγηση, η πλατεία που απλώνεται μπροστά από το κτίριο επεκτείνεται και στον εσωτερικό χώρο μέσω της γυάλινης πρόσοψης.

Στο πρώτο επίπεδο συναντάμε το πρώτο εστιατόριο-café της βιβλιοθήκης και μεγάλους χώρους εκδηλώσεων, όπως έναν κινηματογράφο 250 τ.μ., αλλά και την αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Maijansali που είναι χωρητικότητας μέχρι 170 ατόμων, ιδανική να φιλοξενήσει εκδηλώσεις όπως διαλέξεις, συνέδρια, εργαστήρια, παραστάσεις ή παρουσιάσεις προϊόντων, αλλά και δείπνα και cocktail parties μεγάλων ομάδων.

Ακόμη, συναντάμε το σημείο πληροφόρησης EU@Oodi, έναν διαδραστικό εκθεσιακό χώρο που φέρνει την Ευρωπαϊκή Ενωση πιο κοντά στους πολίτες του Ελσίνκι, διαθέτοντας πολλές εφαρμογές πολυμέσων για την παρουσίαση των δραστηριοτήτων της.

Επιπλέον, υπάρχει το επονομαζόμενο Oodi Youth Space, ένας χώρος που απευθύνεται σε όλους τους νέους κάτω των 29 ετών, όπου μπορούν απλά να περάσουν τον χρόνο τους, να μελετήσουν ή να συμμετάσχουν σε ομάδες. Τέλος, στο πρώτο αυτό επίπεδο συγκεντρώνονται και κάποιες γρήγορες υπηρεσίες της βιβλιοθήκης, καθώς εκεί οι επισκέπτες μπορούν να επιστρέψουν τα βιβλία που έχουν δανειστεί.

Ο δεύτερος όροφος, ο οποίος εγκιβωτίζεται σε έναν κυρτό ξύλινο όγκο, είναι αφιερωμένος στη μάθηση μέσω της πράξης, την αλληλεπίδραση και το μοίρασμα του χρόνου με τον διπλανό. Διαθέτει στούντιο, αίθουσες παιχνιδιών και εργαστήρια.

Μεταξύ άλλων, συναντάμε ένα στούντιο ηχογράφησης, ένα στούντιο συνθεσάιζερ και κρουστών, ένα στούντιο DJ και καραόκε, ένα στούντιο ακουστικών οργάνων, ένα στούντιο φωτογραφίας και βίντεο, ένα στούντιο ψηφιοποίησης, μια ομαδική κουζίνα, ενώ οι επισκέπτες έχουν στη διάθεσή τους 3D και ψηφιακούς εκτυπωτές, μηχανές κοπής λέιζερ, μηχανές κοπής βινυλίων και ραπτομηχανές.

Ο τελευταίος όροφος είναι αυτός που θυμίζει περισσότερο την παραδοσιακή βιβλιοθήκη, φιλοξενώντας 100.000 τόμους, ενώ περιλαμβάνει και έναν εξωτερικό χώρο (Citizens’ Balcony) με θέα το αστικό τοπίο. Διαθέτει ακόμη χώρους ανάγνωσης αλλά και το δεύτερο εστιατόριο-café της βιβλιοθήκης.

Στον τρίτο όροφο στεγάζεται και η ενότητα για τα παιδιά, η οποία περιλαμβάνει πολλά βιβλία και άλλο υλικό, όπως ταινίες και περιοδικά που απευθύνονται στους μικρούς φίλους της βιβλιοθήκης.

Στην επονομαζόμενη «αίθουσα παραμυθιών» διοργανώνονται αφηγήσεις, ενώ τον θαυμασμό των παιδιών προκαλεί και ο αποκαλούμενος «Fairytale Wall». Πρόκειται για έναν διαδραστικό «έξυπνο» τοίχο, ο οποίος με το άγγιγμά του επιτρέπει στα παιδιά να παρακολουθούν ένα μουσικό παραμύθι βασισμένο σε κλασική μουσική ή να παίζουν παιχνίδια.

Ο «τοίχος των παραμυθιών» διαθέτει επίσης ένα «μουσικό όργανο» που λειτουργεί με την αφή, επιτρέποντας στους μικρούς επισκέπτες να συνθέσουν τη δική τους μουσική. Ακόμη, μπορούν να ζωγραφίσουν ή να διευθύνουν με τις κινήσεις τους φθινοπωρινά φύλλα δέντρων που πετούν. Τέλος, τα παιδιά μπορούν να διασκεδάσουν στην εσωτερική παιδική χαρά Loru.

Σημειώνεται ότι μπροστά από τη βιβλιοθήκη Oodi απλώνεται η υπαίθρια παιδική χαρά Makasiinipuisto, ένας ακόμη χώρος όπου τα παιδιά μπορούν να εκτονώσουν την ενέργειά τους. Δεσπόζει κυρίως μια σκαλωσιά διαμορφωμένη σε σχήμα C. Φτάνοντας σε μέγιστο ύψος τα 2,5 μ., διαθέτει ένα μεγάλο δίχτυ αναρρίχησης και θέσεις σε σχήμα φωλιάς. Ο χώρος ακριβώς δίπλα της έχει σχεδιαστεί για να διευκολύνει μια σειρά από διαφορετικά παιχνίδια.

Κάτι ακόμη αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι η βιβλιοθήκη Oodi εισήγαγε κοινές τουαλέτες για όλους, ανεξαρτήτως φύλου, για να αναδείξει την αξία της ισότητας.

Ένα «φαράγγι γνώσης» στη Γουχάν

Και από το Ελσίνσκι σε μία πόλη που το όνομά της έγινε γνωστό ανά την υφήλιο δυστυχώς μέσω του ξεσπάσματος της πανδημίας COVID-19: την περίφημη Γουχάν στην Κίνα. Εκεί, αυτή τη στιγμή, θεμελιώνεται ένα κτίριο που φιλοδοξεί να φιλοξενήσει μία από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες της Κίνας, αποτελώντας μία απτή μαρτυρία της συνάντησης του καινοτόμου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με τη λειτουργικότητα.

Σκοπός της νέας αυτής βιβλιοθήκης είναι να αποτελέσει ένα τοπόσημο για την «πόλη των 100 λιμνών», καθώς θεμελιώνεται ακριβώς στη συμβολή δύο ποταμών, στην επιχειρηματική ζώνη της Γουχάν.

Στους χώρους της η λογοτεχνία συναντά τα θαύματα της τεχνολογίας, αλλά και την έρευνα και την καινοτομία στον τομέα της επιστήμης. Η νέα βιβλιοθήκη θα βελτιώσει το δημόσιο σύστημα υπηρεσιών πληροφόρησης της πόλης και θα καλύψει τις λειτουργικές ανάγκες της σε ό,τι αφορά την ανάγνωση, τη μαθησιακή διαδικασία και την επικοινωνία, ενώ θα ενισχύσει την αστική οικονομία της πόλης.

Το έργο αυτό, έκτασης σχεδόν 140.000 τ.μ., συνδέεται με το περιβάλλον του μέσω «τριών μεγάλων ανοιγμάτων» που λειτουργούν ως οπτικές προθήκες της ζωής μέσα στο κτίριο, προκαλώντας την περιέργεια και το ενδιαφέρον. Κάθε άνοιγμα προσφέρει μία ξεχωριστή θέα: το ψηλότερο αντικρίζει τη γραμμή του ορίζοντα της κεντρικής επιχειρηματικής περιοχής, ένα χαμηλό, πιο φαρδύ άνοιγμα προσφέρει πανοραμική θέα του απέναντι πάρκου, και ένα μακρύ, καμπύλο «αγκαλιάζει» την παρακείμενη πλατεία, προσφέροντας στους περαστικούς μια ματιά στη ζωντάνια του εσωτερικού χώρου.

Πίσω από το έργο βρίσκεται το ολλανδικό γραφείο MVRDV σε συνεργασία με το Αρχιτεκτονικό Σχεδιαστικό και Ερευνητικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου Zhejiang (UAD). Ο σχεδιασμός της βιβλιοθήκης αντλεί έμπνευση από τη γεωγραφία της πόλης της Γουχάν, τιμώντας τη γλυπτική δύναμη των ποταμών της περιοχής, όχι μόνο στη διαμόρφωση της πρόσοψης, αλλά και του εσωτερικού χαρακτήρα του κτιρίου.

Ενδεικτικά, οι εσωτερικές κλιμακωτές βεράντες που δημιουργούνται παραπέμπουν στο ανάγλυφο ενός φαραγγιού και οι ευρύχωρες αίθουσες του ισογείου επιτρέπουν την αέναη κυκλοφορία μέσα στο κτίριο.

Χώροι που προσομοιάζουν σε περίπτερα στις εσωτερικές αυτές βεράντες μπορούν να φιλοξενήσουν τα ποικίλα προγράμματα της βιβλιοθήκης, ενώ ο σχεδιασμός αποσκοπεί στη δημιουργία διαφορετικών ζωνών με ήσυχες γωνιές ανάγνωσης ή περιοχές ομαδικής εργασίας ως μέρος της τοπογραφίας του κτιρίου.

Μάλιστα, όσο πιο ψηλά ανεβαίνει ο επισκέπτης τόσο μεγαλύτερη ησυχία συναντά, καθώς στα ανώτερα επίπεδα βρίσκονται οι χώροι μελέτης και ανάγνωσης.

Στον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο δημιουργείται ένα πάρκο προσαρμοσμένο στις κλιματικές συνθήκες της πόλης. Ψηλά δέντρα θα προσφέρουν σκιά σε περιοχές που δέχονται έντονο ηλιακό φως, ενώ οι κύριοι δημόσιοι χώροι θα «σκιάζονται» από τη βορειοδυτική γωνία του κτιρίου.

Επιπλέον, θα επιστρατευθούν τοπικά φυτά που απαιτούν ελάχιστη συντήρηση, θα απορροφούν το νερό την περίοδο των βροχοπτώσεων και θα μειώνουν το φαινόμενο των θερμικών νησίδων τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες.

Η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας αποτελεί προτεραιότητα και εδώ. Η πρόσοψη του κτιρίου διαθέτει περσίδες σε διάταξη που θυμίζουν ράφια βιβλιοθήκης, οι οποίες όταν χρειάζεται θα προσφέρουν σκίαση τον εσωτερικό χώρο.

Αυτές οι περσίδες είναι πιο πυκνές στα σημεία που απαιτείται περισσότερη προστασία από τον ήλιο, ενώ η βάση του κτιρίου «υποχωρεί» για να δημιουργήσει μεγάλες προεξοχές που επίσης προσφέρουν σκιά.

Ανοιγόμενα στοιχεία για φυσικό αερισμό, σε συνδυασμό με τη χρήση έξυπνων συσκευών και ενός αποδοτικού συστήματος φωτισμού μειώνουν περαιτέρω τις ενεργειακές απαιτήσεις του κτιρίου, ενώ οι ηλιακοί συλλέκτες που ενσωματώνονται στις κυματοειδείς στέγες της βιβλιοθήκης παρέχουν ανανεώσιμη ενέργεια στο κτίριο. Στη νέα βιβλιοθήκη της Γουχάν, ο πρωτοποριακός σχεδιασμός συναντά την οικολογική συνείδηση.