Βενετία, Η μάχη με τον χρόνο

Αρχές καρναβαλιού και η πανέμορφη, ιστορική πλατεία του Αγίου Μάρκου στη Βενετία είναι κατάμεστη από κόσμο. Ολοι σπεύδουν να φωτογραφηθούν δίπλα σε ενθουσιώδεις ντόπιους και επισκέπτες ντυμένους με τις παραδοσιακές, βενετσιάνικες φορεσιές και να θαυμάσουν από κοντά τη μαεστρία των τεχνιτών που τις δημιούργησαν. Εξω από το Caffè Florian, το πιο παλιό της Ιταλίας και ένα από τα παλαιότερα σε ολόκληρο τον κόσμο, η ουρά είναι ατελείωτη, παρά το γεγονός ότι ένας απλός εσπρέσο κοστίζει 7 ευρώ. Αξίζει όμως και με το παραπάνω μόνο για την εμπειρία να βρεθείς σε έναν χώρο που λειτουργεί αδιαλείπτως από το 1720 και έχει στεγάσει, μεταξύ άλλων, τις ερωτικές περιπέτειες του Καζανόβα. Το γεγονός ότι ο καιρός, αν και χειμωνιάτικος, ήταν αρκετά ήπιος, χωρίς βροχές και χιόνια, συνέβαλλε στο εορταστικό κλίμα.

Πραγματικά είναι πολύ δύσκολο, βλέποντας αυτή την εικόνα, να πιστέψεις ότι σε περίπου 80 χρόνια η Βενετία ουσιαστικά δεν θα υπάρχει όπως την ξέρουμε. Κι όμως, αυτό είναι μια σημαντική πιθανότητα, καθώς, σύμφωνα με τα πλέον απαισιόδοξα σενάρια των επιστημόνων, μια κάθετη αύξηση της θερμοκρασίας της Γης κατά 4°C θα μπορούσε να επιφέρει τεράστια άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά 180 εκατοστά έως το 2100. Αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα ίδια τα κτίρια της Γαληνοτάτης υποχωρούν – αφού τα θεμέλιά τους κατασκευάζονται χρησιμοποιώντας ένα σύστημα πασσάλων, τοποθετημένων κάθετα στη λάσπη της λιμνοθάλασσας από κάτω, με αποτέλεσμα με την πάροδο του χρόνου να αλλάζουν θέση και να βυθίζονται -, δίνει ακόμη πιο ανησυχητική διάσταση στο πρόβλημα.

Είναι προφανές, περπατώντας στα σοκάκια της Βενετίας, ότι οι κάτοικοι βρίσκονται σε μια διαρκή αγωνία να σώσουν την πόλη τους. Τεχνικά έργα πραγματοποιούνται παντού, κανάλια έχουν στραγγιστεί προκειμένου να γίνουν έργα αναστήλωσης, ενώ οι δράσεις για περιορισμό του τουρισμού και της οικολογικής καταστροφής που αυτός επιφέρει στην πόλη-μουσείο κάνουν συνεχώς τον γύρο του κόσμου. Προσφάτως, μάλιστα, οι κάτοικοι και οι τοπικές Αρχές κέρδισαν μια μεγάλη μάχη αποκλείοντας τη διέλευση των κρουαζιεροπλοίων και μεγάλων σκαφών μπροστά από την πλατεία του Αγίου Μάρκου.

Ηδη από το 2012 οι κάτοικοι, αλλά και η UNESCO – αξίζει να σημειωθεί ότι ολόκληρη η Βενετία αλλά και η λιμνοθάλασσά της αποτελούν Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς -, αντιδρούσαν στην παρουσία μεγάλων πλοίων καθώς προκαλούσαν τεράστια οικολογική καταστροφή και απειλούσαν μέχρι και τα ιστορικά κτίρια. Ετσι, η ιταλική κυβέρνηση απαγόρευσε τα μεγάλα κρουαζιερόπλοια βάρους άνω των 40.000 τόνων στο τμήμα της λιμνοθάλασσας που περιβάλλει το ιστορικό κέντρο της Βενετίας. Αυτό περιόρισε και τον υπερβολικό αριθμό τουριστών που επισκέπτονταν την πόλη αφήνοντας βαρύ οικολογικό αποτύπωμα χωρίς ουσιαστικά κανένα κέρδος. Το πρόβλημα όμως δυστυχώς παραμένει και λύση ουσιαστική και ριζική δεν έχει βρεθεί ακόμη.

Οι πύλες του «Μωυσή»

Ενα από τα πιο ελπιδοφόρα projects για τη διάσωση της Βενετίας είναι ο «Μωυσής» – MOSE, Experimental Electromechanical Module (Πειραματική Ηλεκτρομηχανική Μονάδα) – που πρόκειται να ολοκληρωθεί και να είναι πλήρως λειτουργικός στα τέλη του 2023. Αυτό, ουσιαστικά περιλαμβάνει την εγκατάσταση θαλάσσιων φραγμών, οι οποίοι αποτελούνται από 78 κινητές πύλες που μπορούν να δέχονται πλοία, έχουν πλάτος 20 μέτρα η καθεμία και βρίσκονται σε στρατηγικές τοποθεσίες, ώστε να δημιουργούν έναν «παράκτιο κλοιό» που υπολογίζεται ότι θα περιορίσει τις μεγάλες πλημμύρες. Οσο υπάρχει νηνεμία, αυτές οι πύλες θα βρίσκονται μέσα στο νερό, ενώ όταν η στάθμη ανεβαίνει στα 110 εκ., τότε θα ενεργοποιούνται, αποκλείοντας προσωρινά τη Βενετία από την Αδριατική. Για να δούμε όμως πώς λειτουργεί αυτό το σύστημα, για το οποίο συνεργάστηκαν μερικές από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές εταιρείες της Ευρώπης, υπό τη διεύθυνση μιας κοινοπραξίας που χρηματοδοτείται από την ιταλική κυβέρνηση με την ονομασία Venezia Nuova (Νέα Βενετία).

Το project αποτελείται από μια συστοιχία τεσσάρων γιγαντιαίων φραγμάτων μπροστά από τρεις εισόδους της Αδριατικής στη λιμνοθάλασσα. Τα δύο μεγαλύτερα φράγματα αποτελούνται από 21 και 20 χαλύβδινες πύλες, χωρίζονται από ένα κέντρο ελέγχου σε ένα τεχνητό νησί και εκτείνονται συνολικά σε μισό μίλι κατά μήκος της εισόδου του νησιού Λίντο, ανατολικά των κύριων νησιών της Βενετίας. Κάθε ένα είναι εξοπλισμένο με μια κλειδαριά που επιτρέπει στα μικρά σκάφη να εγκαταλείψουν τη λιμνοθάλασσα ή να εισέλθουν σε αυτήν όταν ανυψωθεί το φράγμα.

Ενα άλλο σύστημα, 19 πυλών, έχει εγκατασταθεί στην είσοδο Μαλαμόκο, όπου μια πολύ μεγαλύτερη κλειδαριά παρέχει πρόσβαση κατά τη διάρκεια της παλίρροιας για φορτηγά και βιομηχανικά πλοία. Το τελευταίο, με 18 πύλες, βρίσκεται κοντά στο λιμάνι Κιότζα στα νότια, με διπλή κλειδαριά που εξυπηρετεί αλιευτικά, σκάφη αναψυχής και έκτακτης ανάγκης.

Ολες οι πύλες, οι οποίες ζυγίζουν 10 τόνους, είναι αόρατες, στον βυθό της θάλασσας, μέχρι να υπάρξει παλιρροϊκός συναγερμός. Κάθε φορά που η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει πάνω από το κανονικό, είναι προγραμματισμένες να ανεβαίνουν αυτόματα από 156 ηλεκτρονικούς μεντεσέδες, δύο ανά πύλη. Οι μεντεσέδες αντλούν πεπιεσμένο αέρα στις πύλες και τις ανυψώνουν ώστε να φτάσουν σε ύψος τα 3 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας μέσα σε 30 λεπτά. Οταν περάσει ο κίνδυνος, ξαναγεμίζονται ηλεκτρονικά με νερό και χαμηλώνουν πίσω στα υποβρύχια περιβλήματά τους. Το σύστημα ενεργοποιήθηκε για πρώτη φορά στις 3 Οκτωβρίου 2020 και τα αποτελέσματα ήταν τόσο θετικά που διέψευσαν όσους υποστήριζαν ότι το MOSE δεν θα λειτουργούσε. Τους επόμενους 20 μήνες οι πύλες σηκώθηκαν άλλες 33 φορές, σε δοκιμές που κυμαίνονταν από 30 έως 92 λεπτά, με τα ίδια αποτελέσματα.

Αν και δημιουργεί ένα τείχος προστασίας, το συγκεκριμένο σύστημα δεν αποτελεί ουσιαστική λύση, καθώς υπάρχουν αρκετά μειονεκτήματα. Κατ’ αρχάς, έχει σχεδιαστεί για να αντιμετωπίζει μεγάλες αυξήσεις της στάθμης του νερού και έτσι δεν θα μπορεί να σταματήσει τις πλημμύρες σε περιοχές με ιδιαίτερα χαμηλό υψόμετρο, όπως το σημείο όπου βρίσκεται η Βασιλική του Αγίου Μάρκου, ένα πραγματικό κομψοτέχνημα ιταλοβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Οι πύλες υψώνονται, όπως προαναφέρθηκε, όταν το νερό στην πόλη φθάσει τα 110 εκατοστά, ωστόσο η εκκλησία πλημμυρίζει στα 90.

Επίσης, ο συχνός αποκλεισμός της λιμνοθάλασσας δημιουργεί προβλήματα, καθώς τα λύματα μπορεί να παγιδευτούν και να καταστρέψουν το οικοσύστημα. Επιπλέον, πρόκειται για μια λύση αρκετά κοστοβόρα: θα κοστίσει συνολικά γύρω στα 7,5 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ κάθε φορά που τίθεται σε λειτουργία, αυτό θα μεταφράζεται σε περίπου 320.000 ευρώ για την τσέπη των πολιτών.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, αν και πολλά χρήματα επενδύθηκαν, το project αυτό μπορεί να προσφέρει μόνο μια προσωρινή λύση, καθώς σε 100 χρόνια θα χρειαστεί να επιστρατευθεί κάτι άλλο. Μια λύση όπως αυτή που υιοθετήθηκε από τους Ολλανδούς είναι μάλλον η πιο ταιριαστή. Μιλάμε για το Delta Works ή Delta Project, ένα τεράστιο σύστημα διαχείρισης πλημμυρών που αποτελείται από 13 υδατοφράκτες καθώς και αρκετά αναχώματα, φράγματα και αύλακες και το οποίο λειτουργεί στην Ολλανδία από το 1997.

Καταστροφή για το οικοσύστημα

Και όσο όλοι ανησυχούμε και προσπαθούμε να προστατεύσουμε την πόλη της Βενετίας, τα κτίρια και τα μνημεία, οι περιβαλλοντολόγοι προειδοποιούν για τα προβλήματα της λιμνοθάλασσας, εξ αιτίας των ανθρώπινων παρεμβάσεων. Οι ροές ιζημάτων, τα ζωτικής σημασίας αλμυρά έλη έχουν περιοριστεί σε μια έκταση μόλις 16 τετραγωνικών μιλίων – το ένα έκτο των 100 τετραγωνικών μιλίων που υπολογίζεται ότι κάλυπταν τον 17ο αιώνα – και οι επιστήμονες φοβούνται ότι το MOSE που κατασκευάστηκε για να σώσει τη Βενετία από την κατάρρευση στη θάλασσα, μπορεί να καταστρέψει το ίδιο το οικοσύστημα που περιβάλλει την ιδιαίτερη αυτή πόλη. Μια λύση που προτείνεται είναι οι πύλες να υψώνονται μόνο όταν η παλίρροια φθάνει σε ελαφρώς υψηλότερο επίπεδο, κάτι που θα μείωνε την απώλεια ιζήματος.

Μοιάζει λίγο το πρόβλημα της Βενετίας σαν τη Λερναία Υδρα, καθώς εκεί που πας να αντιμετωπίσεις το ένα θέμα, προκύπτει ένα νέο, εξίσου απειλητικό. Αν και οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες, οι περισσότεροι κάτοικοι, όταν ρωτήθηκαν σχετικά, δήλωσαν σίγουροι ότι ο κόσμος δεν θα αφήσει αβοήθητη τη Βενετία τους και ότι αυτή η πόλη-κόσμημα τελικά θα σωθεί, δίνοντας παράλληλα με το παράδειγμά της τη λύση και σε άλλες περιοχές του πλανήτη που απειλούνται.