Βαρδής Ι. Βαρδινογιάννης (1933-2024): Ο γενναίος Κρητικός που κατέκτησε τον κόσμο

Ποιος ήταν ο Βαρδής Ι. Βαρδινογιάννης; Η συγκεκριµένη ερώτηση έχει περάσει, έστω και ως στιγµιαία αναλαµπή, από τον νου σχεδόν όλων των Ελλήνων από το πρωινό της προηγούµενης Τρίτης , όταν µία από τις ισχυρότερες και τις πιο επιδραστικές επιχειρηµατικές οικογένειες της Ελλάδας γνωστοποίησε µε µια λιτή ανακοίνωση τον θάνατο του πατριάρχη της. Εχει καταλάβει επίσης τις αναζητήσεις του Google, καταδεικνύοντας µε τον πιο ανάγλυφο τρόπο πως µπορεί όλοι να γνώριζαν το συνώνυµο µε την ισχύ και την επιτυχία όνοµα του εκλιπόντος, όµως ελάχιστοι ήταν εκείνοι που τον ήξεραν στην πραγµατικότητα.

Ολοι ωστόσο οµονοούν πως παρότι ο Βαρδής Ι. Βαρδινογιάννης τήρησε διαχρονικά διακριτική στάση στον δηµόσιο βίο του, παραµένοντας σε απόσταση ασφαλείας από την πολλή συνάφεια του κόσµου, πέντε λέξεις αρκούν για να περιγράψουν τον πυρήνα της σκέψης του ανθρώπου που ήρθε στον κόσµο στις 13 Ιουλίου του 1933 στο χωριό Επισκοπή του Ρεθύµνου. Η πατρίδα, η οικογένεια, η ενσυναίσθηση, η Κρήτη και το Ναυτικό.

Το βαθύτερο και ουσιαστικό νόηµα αυτών των λέξεων καθοδήγησε µια ολόκληρη ζωή τη σκέψη αλλά κυρίως τη δράση του αυτοδηµιούργητου επιχειρηµατία που συνήθιζε, αντλώντας από τη θητεία του στο Πολεµικό Ναυτικό, να λέει πως «στη γέφυρα του πλοίου πάντα κοιτάζεις µπροστά». Με την ίδια ενατένιση πορεύτηκε και στη ζωή, χωρίς µάλιστα ποτέ να αγνοεί, να παραγνωρίζει ή πολύ περισσότερο να υποτιµά ή να προσπερνά τον διπλανό του.

«Με τις ηγετικές ικανότητες, τη διορατικότητα και το δαιµόνιό του κατάφερε να βάλει τη σφραγίδα του σε ένα καινοφανές για τα ελληνικά χρονικά success story».

Ισως το πιο χρήσιµο εργαλείο για να κατανοήσει κανείς έστω ακροθιγώς τη φιλοσοφία ζωής ενός από τους πλουσιότερους Ελληνες – το περιοδικό «Forbes» υπολόγισε για το 2024 την περιουσία του σε 2,3 δισεκατοµµύρια δολάρια – είναι η ανακοίνωση που εξέδωσαν στο άκουσµα της είδησης του θανάτου του οι συντοπίτες του από την Επισκοπή.

«Αυτή είναι µια στιγµή σιωπής. Σιωπής και σεβασµού στη µνήµη του πρεσβυτέρου της µεγάλης οικογενείας, του ανθρώπου µε τεράστια προσφορά, κοινωνική και φιλανθρωπική, και φυσικά στον κόσµο του επιχειρείν, στο Ρέθυµνο, την Κρήτη, την Ελλάδα µας. Δυστυχώς, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης δεν βρίσκεται ανάµεσά µας. «Εφυγε» σε ηλικία 91 ετών σήµερα το πρωί για να ανταµώσει την αγαπηµένη του Μαριάννα. […]

Είναι τόσο βαριά η στιγµή για όλους µας. Ο µέγιστος Βαρδής Βαρδινογιάννης, ο αναγεννητής τόσων πραγµάτων που σήµερα όλοι απολαµβάνουµε στην καθηµερινότητά µας, ο φίλαθλος της οµάδας µας, ο Πισκοπιανός µεγιστάνας, µια διεθνής προσωπικότητα, αναχώρησε για έναν άλλον κόσµο, αυτόν των αγγέλων. Αυτή τη στιγµή θα πρέπει να βρούµε τη δύναµη να την κουβαλήσουµε στην ψυχή µας, και να δώσουµε κουράγιο στην αγαπηµένη του οικογένεια».

Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης δεν έκοψε ποτέ τον οµφάλιο µε την ιδιαίτερη πατρίδα του και δεν ξέχασε τη ρίζα του, παρά τη µυθιστορηµατική ζωή και την ουρανοµήκη επαγγελµατική διαδροµή που διήνυσε. Καταγόταν από ηρωική οικογένεια των Σφακίων, απόγονος του Ιωάννου Βαρδινογιάννη, αρχηγού της Κρητικής εξέγερσης κατά των Οθωμανών.

Το πέµπτο από τα συνολικά οκτώ παιδιά του Ιωάννη – η προτοµή του δεσπόζει µέχρι και σήµερα στην πλατεία της Επισκοπής – και της Χρυσής Βαρδινογιάννη, ο Βαρδής µπορεί να ξανοίχτηκε (κυριολεκτικά και µεταφορικά) στην απεραντοσύνη της θάλασσας, όµως δεν λησµόνησε ποτέ τον τόπο όπου γεννήθηκε και ανδρώθηκε. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι ο όµιλος επιχειρήσεών του υπήρξε ανέκαθεν ένα φιλόξενο επαγγελµατικό απάγκιο για δεκάδες Κρήτες συντοπίτες του, για τα παιδιά τους, σε κάποιες περιπτώσεις ακόµα και για τα εγγόνια τους.

Για να φτάσει ωστόσο στην ηγεσία της Motor Oil, µιας εταιρείας η οποία υπό την καθοδήγησή του γιγαντώθηκε, ο Βαρδινογιάννης χρειάστηκε να περάσει από Κύκλωπες και Λαιστρυγόνες. Επηρεασµένος από το παράδειγµα του µεγαλύτερου αδελφού του, Νίκου, αποφάσισε να καταταγεί στο Ναυτικό. Σπούδασε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίµων και για χρόνια η καριέρα – και µάλιστα αξιώσεων, χάρη στις ηγετικές ικανότητες και τον πειθαρχηµένο χαρακτήρα του – αξιωµατικού στις Ενοπλες Δυνάµεις έµοιαζε µε το πεπρωµένο του.

Επιχειρηµατική δράση

Την ανέλιξή του στις τάξεις του Ναυτικού ανέκοψε η χούντα των Συνταγµαταρχών. Στη διάρκεια της επταετίας ο Βαρδής Βαρδινογιάννης κρίθηκε όχι µόνο ακατάλληλος για το σώµα αλλά και ανεπιθύµητος. Η άρνησή του να µεταφέρει µε το πλοίο του οποίου ήταν κυβερνήτης «επικίνδυνους», σύµφωνα µε το δικτατορικό καθεστώς, πολίτες σε νησιωτικούς τόπους εξορίας, έφερε αρχικά τη δυσµενή µετάθεσή του και κατόπιν την εξορία του ίδιου στην Αµοργό.

Για εκείνη τη ζοφερή περίοδο είχε µιλήσει εκτενώς η αείµνηστη σύζυγός του, Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, µε την οποία είχαν ήδη τότε αποκτήσει τα τρία από τα πέντε παιδιά τους. «Ποτέ δεν ένιωσα τόση ζεστασιά όση σε εκείνο το παγωµένο σπίτι της Αµοργού» είχε δηλώσει σε συνέντευξή της, όπου µεταξύ άλλων είχε εκφράσει την ευγνωµοσύνη της στους κατοίκους του νησιού για τις φορές εκείνες που άρθρωναν την αλληλεγγύη τους αφήνοντας στο κατώφλι του σπιτιού ένα µπουκάλι γάλα, δύο αβγά ή ένα καρβέλι ψωµί. «Ηµουν µοιρασµένη ανάµεσα στον άνδρα µου που ήταν εξόριστος στην Αµοργό και στα τρία παιδιά µου», είχε πει µεταξύ άλλων.

«Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης δεν έκοψε ποτέ τον οµφάλιο µε την ιδιαίτερη πατρίδα του και δεν ξέχασε τη ρίζα του, παρά τη µυθιστορηµατική ζωή και την ουρανοµήκη επαγγελµατική διαδροµή που διήνυσε».

Η Μαριάννα – το γένος Μπουρνάκη – και ο Βαρδής Βαρδινογιάννης συναντήθηκαν για πρώτη φορά όταν εκείνη ήταν ακόµα µαθήτρια και εκείνος ήδη αξιωµατικός τού τότε Βασιλικού Ναυτικού. Η γνωριµία τους έγινε σε ένα φιλικό σπίτι στον Πειραιά. Λέγεται πως εκείνος είχε αναρωτηθεί ποια ήταν η όµορφη νεαρή κοπέλα που γνώριζε για πρώτη φορά και είχε εισπράξει την αποστοµωτική απάντηση «καµία» από την κηδεµόνα της. Τελικά εκείνη η «καµία» έµελλε να ενσαρκώσει ως το µεδούλι τον ρόλο της συντρόφου του για µια ολόκληρη ζωή.

Ο Βαρδής και η Μαριάννα κατάφεραν να κάνουν το «για πάντα» πράξη. Πορεύτηκαν µαζί στα εύκολα και στα δύσκολα, στα µικρά αλλά και στα σπουδαία. Ο θάνατος της ιδρύτριας και προέδρου του Σωµατείου «ΕΛΠΙΔΑ-Σύλλογος Φίλων Παιδιών µε καρκίνο» και πρέσβειρας Καλής Θελήσεως της UNESCO τον Ιούλιο του 2023 έγινε µια απώλεια καθοριστική και τελικά αξεπέραστη για τον έλληνα µεγιστάνα.

Μετά την υποχρεωτική αποστρατεία του από το Ναυτικό και την εξορία του από τη χούντα των Συνταγµαταρχών, ο Βαρδής Ι. Βαρδινογιάννης είχε, χωρίς να το γνωρίζει, ραντεβού µε ένα γεγονός που θα αναθεωρούσε δοµικά τον βίο του. Το 1972 μετά τον αιφνίδιο θάνατο του αδελφού του Νίκου, που αποτέλεσε για εκείνον μεγάλο πλήγμα, ανέλαβε τις οικογενειακές επιχειρήσεις.

Με τις ηγετικές ικανότητες, τη διορατικότητα και το δαιµόνιό του κατάφερε να βάλει τη σφραγίδα του σε ένα καινοφανές για τα ελληνικά χρονικά success story. «Με όραµα, εργατικότητα, µεθοδικότητα και σκληρούς αγώνες µετέτρεψε το µικρό διυλιστήριο λιπαντικών στους Αγίους Θεοδώρους στον σηµερινό ενεργειακό όµιλο διεθνούς βεληνεκούς: τη Motor Oil, τη ναυαρχίδα του Οµίλου Βαρδινογιάννη», αναφέρεται στο επίσηµο βιογραφικό του.

«Την ανέλιξή του στις τάξεις του Ναυτικού ανέκοψε η χούντα των Συνταγµαταρχών. Στη διάρκεια της επταετίας ο Βαρδής Βαρδινογιάννης κρίθηκε όχι µόνο ακατάλληλος για το σώµα αλλά και ανεπιθύµητος».

Στην επετειακή έκδοση για τη συµπλήρωση µισού αιώνα του οµίλου που χαρακτήρισε ανεξίτηλα, ο ίδιος σηµείωνε, κάνοντας χωρίς να το γνωρίζει το ταµείο της ζωής και της καριέρας του και υπενθυµίζοντας µε τον πλέον εµφατικό τρόπο το αναπάντεχο για πολλούς, αλλά τελικά κυρίαρχο συστατικό της επιτυχίας του.

Την ανθρωπιά: «Κρατώ πάντα στη σκέψη µου το Διυλιστήριο – εκεί που χτυπάει η καρδιά της Motor Oil µε σεβασµό, έγνοια και αγάπη. Τους εργαζόµενους (κάποιοι είναι σήµερα και δεύτερη γενιά µαζί µας), την προσήλωσή τους στους κανόνες και τους στόχους, τη συγκίνηση στις µέρες της συνταξιοδότησής τους. Με την αφοσίωση και τον επαγγελµατισµό τους έκαναν εκείνο το άγονο και ξεχασµένο κοµµάτι γης να παράγει κάθε µέρα αδιάκοπα ενέργεια για τους πολίτες και δύναµη για την Ελλάδα. Αυτόν τον τόπο και αυτή τη χώρα που θα συνεχίζουµε πάντα να στηρίζουµε µε αληθινό κοινωνικό έργο µε τον τρόπο που εµείς στη Motor Oil το κάνουµε: Με συνέπεια και αίσθηση καθήκοντος».

Οικογένεια και κοινωνία

Παρά τη µετεωρική οικονοµική και κοινωνική άνοδό του, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης παρέµεινε ένα πρόσωπο απλό, οικείο και προσιτό. Ενας άνθρωπος πάντα πρόθυµος και διαθέσιµος να ακούσει και να συντρέξει όποιον βρισκόταν σε ανάγκη. Χωρίς να το κάνει θέµα και χωρίς να αποζητεί εύσηµα και επαίνους για να θρέψει τη φιλαυτία του. Του έφτανε η χαρά και η ανακούφιση που προσέφερε µέσω της προσφοράς.

Επιτομή της κοινωφελούς δράσης του Βαρδή και της Μαριάννας Βαρδινογιάννη έγινε και παραµένει το Σωματείο «ΕΛΠΙΔΑ-Σύλλογος Φίλων Παιδιών με καρκίνο», αλλά και το Ιδρυµα Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη. Οµως δεν ήταν µόνο οι µείζονες και άρα οι πιο φωτογενείς για τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης δράσεις στις οποίες εξάντλησαν το κοινωνικό έργο τους. Αλλά και οι µικρότερες προσφορές, αυτές που δεν έµαθε ποτέ κανείς, αλλά είχαν σηµαδιακό αποτύπωµα στις ζωές εκείνων που ευεργετηθήκαν.

«Η ζωή του θα µπορούσε να είχε χωριστεί από µια νοητή γραµµή στο πριν και το µετά, όµως ο ίδιος επέλεξε την ακεραιότητα από τον κατακερµατισµό».

Σε κάθε περίπτωση, είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ειδικά στην Κρήτη ο πατριάρχης της οικογένειας χρηµατοδότησε δεκάδες µικρότερα ή µεγαλύτερα έργα που έκαναν τη ζωή των συντοπιτών του κατά τι καλύτερη και βιωσιµότερη. Και αυτό είναι κάτι που θα του αναγνωρίζουν όχι µόνο οι τωρινές αλλά και οι επόµενες γενιές.

Αλλωστε και ο ίδιος υπήρξε κάποτε ένα παιδί πολύτεκνης οικογένειας από ένα ηµιορεινό χωριό του Ρεθύµνου που είχε τα προγνωστικά, αν όχι εναντίον του, σίγουρα όχι µε το µέρος του. Και όχι µόνο τα κατάφερε παρασάγγας καλύτερα από τις «προδιαγραφές» του, αλλά έφτασε να γίνει ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες της χώρας, µε διεθνή επιρροή, οικουµενική ακτινοβολία και σηµαδιακές κοινωνικές σχέσεις, όπως εκείνη µε την οικογένεια Κένεντι, τις βασιλικές οικογένειες της Ολλανδίας και της Σουηδίας, τη βασίλισσα Ράνια της Ιορδανίας και βέβαια αυτή µε τον νυν µονάρχη του Ηνωµένου Βασιλείου Κάρολο Γ’ και τη σύζυγό του, βασίλισσα Καµίλα.

Μάλιστα, στην επίσκεψη του τότε πριγκιπικού ζεύγους στην Κρήτη, το 2018, ήταν η Μαριάννα Βαρδινογιάννη που ανέλαβε να ξεναγήσει τους βρετανούς γαλαζοαίµατους στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού και τους συνόδευσε στην περίφηµη βίλα Αριάδνη ή αλλιώς στον τόπο κατοικίας του αρχαιολόγου Αρθουρ Εβανς στα χρόνια των ανασκαφών του στην περιοχή. Ναι, η σύζυγος του Βαρδή Βαρδινογιάννη µοιραζόταν την ίδια αγάπη και τον ίδιο σεβασµό για την Κρήτη – µάλιστα είχε εκπονήσει και διδακτορική διατριβή για τον ρόλο των γυναικών στη Μινωική Κρήτη.

Η δωρικότητα και η στιβαρότητα, δύο αδιαπραγµάτευτες και σίγουρα αξιοθαύµαστες αρετές των Κρητών, λειτούργησαν ως δροµοδείκτης για τον αείµνηστο Βαρδή Ι. Βαρδινογιάννη. Η ζωή του θα µπορούσε να είχε χωριστεί από µια νοητή γραµµή στο πριν και το µετά, όµως ο ίδιος επέλεξε την ακεραιότητα από τον κατακερµατισµό.

«Επιτομή της κοινωφελούς δράσης του Βαρδή και της Μαριάννας Βαρδινογιάννη έγινε και παραµένει το Σωματείο «ΕΛΠΙΔΑ-Σύλλογος Φίλων Παιδιών με καρκίνο», αλλά και το Ιδρυµα Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη».

Υπήρξε διαχρονικά βράχος για τη σύζυγο και τα πέντε παιδιά – τον Γιάννη, τη Χριστιάννα, τον Γιώργο, τον Νίκο και τη Βαρδιάννα –, τα δεκατρία εγγόνια και τα τρία δισέγγονα που απέκτησαν, παρών για τους εργαζοµένους του οµίλου εταιρειών του, έτοιµος να προσφέρει στον συνάνθρωπο και στην πατρίδα. Και αν πιστέψει κανείς την αφήγηση που τον θέλει να περιγράφει την τροµοκρατική επίθεση που δέχθηκε από τη «17 Νοέµβρη» τον Νοέµβριο του 1990 στην περιοχή της Νέας Ερυθραίας µε τη φράση «Σούταρε πέναλτι ο Σαραβάκος και η µπάλα βρήκε στο δοκάρι», ήταν άνθρωπος µε ολύµπια ψυχραιµία, απόθεµα γενναιότητας και σίγουρα χιούµορ.

Ο Βαρδής Ι. Βαρδινογιάννης, η ιστορία του οποίου συνδέθηκε µε εκείνη της νεότερης Ελλάδας, το πρωί της Τρίτης 12 Νοεµβρίου πέρασε στην αιωνιότητα, έχοντας εξασφαλίσει πως δεν θα µνηµονεύεται απλώς ως ένας αυτοδηµιούργητος δισεκατοµµυριούχος ή ως ένας παράγοντας µε χρήµα και ισχύ, αλλά ως ένας άνθρωπος με μεγάλη ψυχή που πάντα προσέφερε στην πατρίδα και νοιαζόταν για τον διπλανό του.