Οπως κάθε χρόνο τέτοιες ημέρες, έτσι και εφέτος το απόλυτο μπαλέτο των Χριστουγέννων, ο «Καρυοθραύστης», επιστρέφει στις μεγάλες σκηνές του κόσμου σε φιλόδοξες παραγωγές για όλη την οικογένεια. Δεν είναι όμως ο μοναδικός εορταστικός επισκέπτης.

Τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά έχουν εμπνεύσει σημαντικούς δημιουργούς στον κλασικό χορό, στην όπερα, στην οπερέτα αλλά και στον χώρο της συμφωνικής μουσικής. Η ευφορική διάθεση της πιο λαμπερής περιόδου του χρόνου αλλά και η γλυκόπικρη νοσταλγία που τη συνοδεύει τους έχουν δώσει πλούσιο υλικό – τις εικόνες, τη συγκίνηση, την πολύτιμη έμπνευση – για να συνθέσουν μερικά από τα πιο αγαπημένα έργα του κλασικού ρεπερτορίου. Εργα σαν αυτά που παρουσιάζουμε σήμερα, τα οποία αποτελούν διαχρονικά αναπόσπαστο μέρος των χριστουγεννιάτικων εορτασμών.

Το όνειρο της Κλάρα

Κορυφαία ανάμεσά τους η μετά μουσικής και χορού χριστουγεννιάτικη γιορτή που εκτυλίσσεται στο σπίτι της μικρής Κλάρα, σε μια γερμανική πόλη. Το ξεχωριστό εκείνο βράδυ κάποιος χαρίζει στο μικρό κορίτσι έναν ξύλινο καρυοθραύστη, πυροδοτώντας με το δώρο του τη μαγεία: Ο «Καρυοθραύστης», που δίνει και το όνομά του στο μπαλέτο μας, ζωντανεύει και παρασύρει την Κλάρα σε ένα παραμυθένιο ταξίδι. Το αριστούργημα του Τσαϊκόφσκι παρουσιάζεται αυτή την περίοδο στη Σκάλα του Μιλάνου, στην κλασική χορογραφία του Ρούντολφ Νουρέγεφ.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια της παραγωγής έχει κάνει ο Νίκος Γεωργιάδης. Εξι πρίμα μπαλαρίνες, η Βίρνα Τόπι, η Νικολέτα Μάνι, η Ανιέζε Ντι Κλεμέντε, η Μαρτίνα Αρντουίνο, η Καμίλα Τσερούλι και η Αλίτσε Μαριάνι εμφανίζονται στον ρόλο της Κλάρα.

O «Καρυοθραύστης» επιστρέφει και στο Λονδίνο: Στο London Coliseum, για σειρά παραστάσεων, έως τις 12 Ιανουαρίου, με το English National Ballet, καθώς και στο Royal Albert Hall με το Birmingham Royal Ballet. Τη χορογραφία των Ααρον Σ. Γουότκιν και Τζέισον Μπίτσι παρουσιάζει με τη σειρά της η Οπερα της Δρέσδης. ,

To Μπαλέτο του Λος Αντζελες, το New York City Ballet και το Australian Ballet είναι τρεις ακόμα από τις δεκάδες ομάδες χορού που αυτές τις ημέρες στροβιλίζονται στους τρυφερούς, συναισθηματικούς ρυθμούς του μπαλέτου του Τσαϊκόφσκι.

Στον στροβιλισμό του βαλς

O λαμπερός πρωτοχρονιάτικος χορός του αινιγματικού πρίγκιπα Ορλόφσκι γίνεται το πεδίο στο οποίο θα συγκρουστούν (και θα αγαπηθούν από την αρχή) ο Γκάμπριελ φον Αϊζενστάιν και η σύζυγός του Ροζαλίντα. Στη «Νυχτερίδα», την κοσμαγάπητη οπερέτα του Γιόχαν Στράους του νεότερου, η νέα χρονιά γίνεται δεκτή με πολύ κέφι, πολλή σαμπάνια, πολλά βαλσάκια αλλά και πολλές αποκαλύψεις.

Το έργο από το 1874, οπότε πρωτοπαρουσιάστηκε στη Βιέννη, μέχρι τις μέρες μας παίζεται ξανά και ξανά στις μεγάλες σκηνές, ενώ συχνά αποτελεί την εορταστική επιλογή τους. Ετσι και εφέτος η Κρατική Οπερα της Βιέννης θα αποχαιρετήσει το 2024 και θα υποδεχθεί το 2025 με παράσταση της «Νυχτερίδας» στις 31 Δεκεμβρίου.

Με τη «Νυχτερίδα» γιορτάζει και η Dutch National Opera & Ballet στο Αμστερνταμ. Αλλά και το Ολύμπια – Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας» παρουσιάζει τη δική του «Νυχτερίδα», σε μουσική διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη και σε σκηνοθεσία του Γιάννη Σκουρλέτη. Με τους Δημήτρη Πακσόγλου, Αννα Στυλιανάκη, Χρύσα Μαλιαμάνη, Δήμητρα Κωτίδου, Αννυ Φασσέα, Αντώνη Κορωναίο, Βασίλη Καβάγια, Ειρήνη Καράγιαννη, Μαρίτα Παπαρίζου κ.ά.

Το θαύμα της καλοσύνης

Στον δρόμο τους προς τη Βηθλεέμ, οι Τρεις Μάγοι σταματούν για να ξαποστάσουν στη φτωχική καλύβα ενός ανάπηρου αγοριού, του Αμάλ, και της μητέρας του. Η γυναίκα μπαίνει στον πειρασμό και για χάρη του παιδιού της κλέβει λίγο από το χρυσάφι των φιλοξενούμενών της. Οταν μαθαίνει ότι προοριζόταν για τον νεογέννητο Χριστό, ζητάει συγχώρεση, ενώ το παιδί της σε μια συγκινητικά γενναιόδωρη χειρονομία προσφέρει στους Μάγους το δεκανίκι του, το πιο πολύτιμο αντικείμενο που έχει, για να το δωρίσουν εκ μέρους του στο Θείο Βρέφος.

Η καλοσύνη του γεννά το θαύμα: Ο μικρός Αμάλ θεραπεύεται και ακολουθεί τους Μάγους ως προσκυνητής κι αυτός στη Βηθλεέμ. Η όπερα του Τζιαν Κάρλο Μενότι «Ο Αμάλ και οι νυχτερινοί επισκέπτες» (1951) είναι ένα τρυφερό μουσικό παραμύθι για την ηθική και την καλοσύνη. Είναι και η πρώτη όπερα που γράφτηκε για να παίζεται στην τηλεόραση. Η Madison Lyric Stage του Μάντισον, το Lone Tree Arts Center του Κολοράντο, το Dayton Performing Arts Alliance της Φλόριντα και το Kentucky Opera Center του Λούισβιλ παρουσίασαν ή παρουσιάζουν (μεταξύ άλλων) αυτή την περίοδο το τρυφερό έργο.

«Χάνσελ και Γκρέτελ» από την Κρατική Οπερα της Βαυαρίας

Μια οικογενειακή όπερα

Παραμύθι σκληρό και αρκετά τρομακτικό, καθώς μιλάει (και) για την παιδική κακοποίηση, το «Χάνσελ και Γκρέτελ» των αδελφών Γκριμ δεν έχει στην πραγματικότητα σχέση με τα Χριστούγεννα. Ομως, ως όπερα του Εγκελμπερντ Χούμπερντινκ, έγινε ένα από τα δημοφιλέστερα εορταστικά θεάματα στα θέατρα όλου του κόσμου, πιθανώς λόγω της παραμυθένιας ατμόσφαιράς του, η οποία ταιριάζει απόλυτα στις ημέρες των γιορτών.

Αλλά και επειδή το έργο προοριζόταν πράγματι για αυτές τις ημέρες: Το βασισμένο στο παραμύθι των αδελφών Γκριμ λιμπρέτο έγραψε η μικρότερη αδελφή του συνθέτη Αντελάιντ Βέτε, η οποία ακολούθως ζήτησε από τον Χούμπερντινκ να γράψει μουσική για να το κάνουν χριστουγεννιάτικο δώρο στα παιδιά της. Ενα δώρο που εφέτος απολαμβάνει και το κοινό της Κρατικής Οπερας της Βιέννης, όπου το έργο θα παρουσιάζεται έως τις 2 Ιανουαρίου. Το δημοφιλές μελόδραμα φιλοξένησαν και η Κρατική Οπερα της Βαυαρίας στο Μόναχο, η Κρατική Οπερα στο Αννόβερου, η Γερμανική Οπερα στον Ρήνο (Ντίσελντορφ) και η Κρατική Οπερα της Νυρεμβέργης.

Σπαραξικάρδιος Πουτσίνι

Την παραμονή των Χριστουγέννων, σε μια κρύα σοφίτα του Παρισιού, ο ποιητής Ροντόλφο συναντά τη φυματική μοδιστρούλα Μιμή για να την ερωτευτεί και για να ζήσει μαζί της μία από τις πιο συγκινητικές ιστορίες πάθους στην ιστορία της όπερας. Δυστυχώς η χαρά και η ανεμελιά των Χριστουγέννων αφορούν μόνο τις δύο πρώτες πράξεις της «Μποέμ» του Πουτσίνι, με τις άλλες δύο να είναι βουτηγμένες στη μελαγχολία και στη θλίψη. Αυτό δεν εμποδίζει τα θέατρα να επιλέγουν ενίοτε το έργο για τις εορταστικές παραστάσεις τους.

Το κάνει εφέτος και η Εθνική Λυρική Σκηνή με αφορμή βεβαίως και την επέτειο των 100 χρόνων από τον θάνατο του συνθέτη: Η «Μποέμ» παρουσιάζεται στην παλαιότερη σκηνοθεσία του Γκρέιαμ Βικ και σε μουσική διεύθυνση του Ζακ Λακόμπ από τις 21 Δεκεμβρίου 2024 έως τις 5 Ιανουαρίου 2025. Με τους Ιβάν Μαγκρί/Γιάννη Χριστόπουλο, Αννα Σον/Βασιλική Καραγιάννη, Δανάη Κοντόρα, Τάσο Αποστόλου, Νίκο Κοτενίδη κ.ά. Eως και τις 17 Ιανουαρίου η όπερα θα παίζεται και στη Βασιλική Οπερα του Λονδίνου.

Μπαχ, Χέντελ και «Αγια Nύχτα»

Αν και ο «Μεσσίας» του Χέντελ δεν γράφτηκε για τα Χριστούγεννα και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1742 στο Δουβλίνο κατά την περίοδο του Πάσχα, στην εποχή μας επιλέγεται συχνά από τις ορχήστρες για τις χριστουγεννιάτικες συναυλίες τους. Πρόκειται για παράδοση που ξεκίνησε τον 19ο αιώνα, και επειδή υπήρχε πληθώρα ορατορίων για το Πάσχα, και λόγω του πρώτου μέρους που αναφέρεται στη γέννηση του Ιησού, και εξαιτίας του «Hallelujah» με το αισιόδοξο εορταστικό πνεύμα που ακούγεται στο έργο.

Το «Ορατόριο των Χριστουγέννων» του Μπαχ, μια σύνθεση από έξι αυτοτελείς καντάτες που αφηγούνται επεισόδια από την ιστορία της γέννησης του Χριστού, το Concerto Grosso in G Minor, Op. 6, No 8 (γνωστό και ως «Χριστουγεννιάτικο κοντσέρτο») του Αρκάντζελο Κορέλι, η «Messe de Minuit pour Noël» (βασισμένη σε γαλλικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια) του Μαρκ-Αντουάν Σαρπαντιέ, η «Fantasia on Christmas Carols» του Ραλφ Βον Γουίλιαμς και το «A Ceremony of Carols» του Μπέντζαμιν Μπρίτεν είναι μερικά ακόμη έργα που φέρουν το πνεύμα των Χριστουγέννων – τη ζεστασιά, την ελπίδα, την ευλάβεια – και συχνά παρουσιάζονται κατά τις ημέρες των εορτών.

Το τραγούδι «Stille Nacht» (Αγια Νύχτα), που έγραψε το 1818 ο Φραντς Ξάβερ Γκρούμπερ, περιλαμβάνεται στην Αϋλη Πολιτιστική Κληρονομιά της UNESCO και θεωρείται το χριστουγεννιάτικο κομμάτι που έχει ηχογραφηθεί περισσότερο, με πάνω από 137.000 εγγραφές! Εξαιρετικά δημοφιλές είναι πάντα και το τραγούδι «Cantique de Noël» («Minuit, Chrétiens») που έγραψε το 1847 ο Αντόλφ Αντάμ.