Εγινε viral πριν από μερικές μόλις εβδομάδες το άρθρο που δημοσιεύθηκε στους «New York Times» με τίτλο «The Ocean’s Biggest Garbage Pile Is Full of Floating Life» («Ο μεγαλύτερος όγκος σκουπιδιών του ωκεανού είναι γεμάτος επιπλέουσα ζωή»). Το κείμενο περιγράφει πώς ο γάλλος κολυμβητής Μπενουά Λεκόντ συνειδητοποίησε – διασχίζοντας το 2019 μια μεγάλη επιφάνεια στο Great Pacific Garbage Patch προκειμένου να ευαισθητοποιήσει σχετικά με την πλαστική ρύπανση της θάλασσας – ότι συχνά δεν ήταν μόνος. Μικροσκοπικοί φυτικοί και ζωικοί οργανισμοί που ζουν στην επιφάνεια των θαλάσσιων οικοσυστημάτων δηλαδή (neuston), βρίσκονταν σχεδόν συνέχεια γύρω του κάνοντάς τον να συνειδητοποιήσει ότι αυτά που αποκαλούμε «νησιά από σκουπίδια» αποτελούν τελικά κάτι πιο περίπλοκο, αφού εκεί τα πλαστικά μπουκάλια, τα δίχτυα ψαρέματος, τα ελαστικά και οι οδοντόβουρτσες συνυπάρχουν με μικροσκοπικές ανεμώνες, θαλάσσια σαλιγκάρια και χαριτωμένα αρθρόποδα. Το πλαγκτόν δεν έχει μελετηθεί επισταμένα μέχρι τώρα, διότι βρίσκεται στον ανοιχτό ωκεανό και η περισυλλογή του είναι ιδιαιτέρως κοστοβόρα.

Ο Λεκόντ συνοδευόταν στην αποστολή του από επιστημονική ομάδα που βρισκόταν εν πλω και τα μέλη της συνέλεγαν συστηματικά δείγματα από τα επιφανειακά ύδατα της περιοχής. Διαπίστωσαν λοιπόν ότι υπήρχαν πολύ υψηλότερες συγκεντρώσεις neuston μέσα στη «σκουπιδονησίδα» σε σχέση με ό,τι παρατηρείτο έξω από αυτή. Σε ορισμένα σημεία μάλιστα υπήρχαν σχεδόν τόσα μικροσκοπικά πλάσματα όσα και κομμάτια πλαστικού. Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν τον περασμένο Απρίλιο στο «bioRxiv» (μια ελεύθερης πρόσβασης πηγή για αδημοσίευτες προδημοσιεύσεις στις επιστήμες υγείας) και δεν έχουν ακόμη υποβληθεί σε peer review (όπως λέγεται η διαδικασία κατά την οποία μια έρευνα αξιολογείται για την αξιοπιστία της από την αρμόδια επιστημονική κοινότητα). Το ζήτημα είναι σοβαρό, διότι αν οι ισχυρισμοί αποδειχθούν βάσιμοι, αυτό μπορεί να περιπλέξει τις προσπάθειες των οικολόγων να αφαιρέσουν από τους ωκεανούς την τεράστια ποσότητα πλαστικού που έχει συγκεντρωθεί σε ορισμένα σημεία τους.

Υπενθυμίζουμε πως οι ωκεανοί λειτουργούν
– λόγω των ρευμάτων που τροφοδοτούνται από τα μοτίβα των ανέμων και τις δυνάμεις που δημιουργούνται από την περιστροφή της Γης – σαν τεράστιες δίνες που συσσωρεύουν στο κέντρο τους ό,τι επιπλέει στην επιφάνεια. Τα πλαστικά απόβλητα που καταλήγουν στη θάλασσα έχουν δημιουργήσει τις τελευταίες δεκαετίες σημεία με τεράστια συγκέντρωση απορριμμάτων. Το σημαντικότερο από αυτά λέγεται Great Pacific Garbage Patch, βρίσκεται στον Ειρηνικό Ωκεανό, στη μέση περίπου της απόστασης μεταξύ Χαβάης και Καλιφόρνιας, και περιέχει τουλάχιστον 79.000 τόνους πλαστικού.

Οι αντιφάσεις του Great Pacific Patch

Υπάρχουν δύο μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί που εργάζονται για την αφαίρεση του πλωτού πλαστικού από το Great Pacific Patch. Ο μεγαλύτερος από αυτούς, το Ocean Cleanup Foundation με έδρα την Ολλανδία, έχει δημιουργήσει ένα ειδικό δίχτυ που χρησιμοποιείται για τη συλλογή και τη συγκέντρωση θαλάσσιων απορριμμάτων, το οποίο ενεργοποιείται και κινείται από τους ανέμους και τα ρεύματα. Μόλις γεμίσει, ένα πλοίο μεταφέρει το περιεχόμενό του στην ξηρά για διαλογή και ανακύκλωση. Κάποιοι έχουν αρχίσει να ισχυρίζονται ότι εργαλεία σαν αυτό απειλούν τη θαλάσσια ζωή, ειδικά τα μικροσκοπικά πλάσματα που ζουν στην επιφάνεια των ωκεανών. Αν και έχουν γίνει προσαρμογές στον σχεδιασμό του διχτυού για τη μείωση τέτοιων παράπλευρων απωλειών, πληθαίνουν οι φωνές που λένε πως οποιαδήποτε μεγάλης κλίμακας αφαίρεση πλαστικού από το patch θα μπορούσε να καταστρέψει το πολύτιμο neuston.

Υπήρξαν βεβαίως ήδη πολλές αντιδράσεις από επιστήμονες που θεωρούν ότι η συγκεκριμένη έρευνα είναι ξεκάθαρα αβάσιμη και με πολύ περιορισμένο δείγμα και κατηγορούν την εφημερίδα για τη δημοσίευση ενός τέτοιου άρθρου που τορπιλίζει τις προσπάθειες καθαρισμού των ωκεανών. Ειδικά ο Μπόγιαν Σλατ, ο νεαρός ιδρυτής και CEO της Ocean Cleanup, τόνισε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι ο οργανισμός του οποίου ηγείται είχε ήδη διεξαγάγει πριν από λίγα χρόνια μια πιο εκτενή έρευνα για το πλαγκτόν, η οποία έχει την έγκριση πολλών επιστημόνων. Τα αποτελέσματά της είναι πολύ πιο καθησυχαστικά σε σχέση με αυτά της ομάδας του Λεκόντ. Αλλοι πάλι εστιάζουν στα αδιάσειστα στοιχεία που ήδη έχουμε στη διάθεσή μας: το πλαστικό απειλεί τη θαλάσσια ζωή και ευθύνεται για τον μαρτυρικό θάνατο που βρίσκουν κάθε χρόνο περισσότερα από ένα εκατομμύριο θαλασσοπούλια και περισσότερα από 100.000 θαλάσσια θηλαστικά, σύμφωνα με την UNESCO. Ψάρια,
φάλαινες, θαλάσσιες χελώνες μπορούν να μπλεχτούν σε σκουπίδια και να πεθάνουν από ασφυξία ή έλλειψη τροφής, ενώ την ίδια κατάληξη έχουν και όταν το παίρνουν για τροφή και καταλήγουν με στομάχια γεμάτα καθόλου θρεπτικό πλαστικό. Οσα κομμάτια από πλαστικό δεν καταλήγουν τελικά στα ζώα αυτά διασπώνται σε μικροπλαστικά που εισβάλλουν σε κάθε κρίκο της τροφικής αλυσίδας, δεν εξαφανίζονται ποτέ από το περιβάλλον και έχουν εντοπιστεί μέχρι και στο ανθρώπινο αίμα.

Εγχώριες πρωτοβουλίες και εξελίξεις

Στην Ελλάδα πάντως υπάρχει το παράδειγμα της Aegean Rebreath, ενός πολυδύναμου οργανισμού που εργάζεται στοχευμένα για την προστασία και αναβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Μέσω ολιστικών δράσεων επιδιώκει την αλλαγή κουλτούρας σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, όπως και τη δημιουργία συνεργειών μεταξύ τοπικών κοινωνιών, της κοινωνίας των πολιτών, τοπικών, περιφερειακών και εθνικών αρχών για το θαλάσσιο περιβάλλον. Βασικές της αρχές είναι η περιβαλλοντική δημοκρατία, η διαγενεακή δικαιοσύνη και η ατομική ευθύνη, καθώς το θαλάσσιο περιβάλλον αποτελεί κοινωνικό αγαθό το οποίο οφείλουμε να προστατέψουμε ως ενεργοί πολίτες και να το παραδώσουμε υγιές στις νέες γενεές.

Το βασικό ζήτημα, ωστόσο, είναι να μην καταλήγουν τα πλαστικά στη θάλασσα, και ακόμη περισσότερο το να μειωθεί η χρήση τους. Σε αυτή την κατεύθυνση στοχεύουν και μέτρα όπως ο φόρος ανακύκλωσης που τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Ιουνίου και πλέον όλες οι πλαστικές συσκευασίες που περιέχουν PVC φορολογούνται με 8 λεπτά του ευρώ (0,08 ευρώ). Το συγκεκριμένο μέτρο έχει οικολογικό χαρακτήρα. Ο φόρος θα πρέπει να αναγράφεται με τρόπο διακριτό και ευανάγνωστο στα παραστατικά πώλησης και να αποτυπώνεται και στα λογιστικά αρχεία που υποχρεούνται να τηρούν οι επιχειρήσεις οι οποίες πωλούν τα εν λόγω προϊόντα. Οι επιχειρήσεις υποχρεούνται να αναγράφουν στα σημεία πώλησης των προϊόντων, σε εμφανές σημείο για τον καταναλωτή, ότι τα προϊόντα αυτά υπόκεινται σε τέλος, με αναγραφή του ποσού του τέλους.

Προκειμένου να μην υπάρχουν παρανοήσεις, ξεκαθαρίζουμε πως ο νέος φόρος επιβάλλεται σε πλαστικά προϊόντα όπως: κυπελλάκια για ποτά (συμπεριλαμβανομένων των καλυμμάτων και των καπακιών τους), περιέκτες τροφίμων (δηλαδή δοχεία όπως κουτιά, με ή χωρίς κάλυμμα) εντός των οποίων τοποθετούνται τρόφιμα τα οποία προορίζονται για άμεση κατανάλωση είτε επί τόπου είτε εκτός του καταστήματος και συνήθως καταναλώνονται από το δοχείο, καθώς είναι έτοιμα για κατανάλωση χωρίς περαιτέρω προετοιμασία. Συμπεριλαμβάνονται φυσικά οι περιέκτες που χρησιμοποιούνται για γεύματα ταχυφαγείων ή άλλα γεύματα έτοιμα προς άμεση κατανάλωση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη ρύθμιση δεν αφορά κυπελλάκια για ποτά ή περιέκτες τροφίμων για προϊόντα που πωλούνται συσκευασμένα από επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου και για τα οποία δεν πραγματοποιείται πλήρωση στο σημείο πώλησης, όπως κυπελλάκια γιαουρτιού και επιδορπίων. Επίσης, δεν αφορά κυπελλάκια για ποτά ή περιέκτες τροφίμων που πωλούνται άδεια από επιχειρήσεις λιανικής πώλησης. Τέλος, τονίζεται πως εάν ο καταναλωτής φέρει σε ένα café το δικό του μη πλαστικό δοχείο, τότε η επιχείρηση υποχρεούται να βάλει το ρόφημά του στο δοχείο αυτό χωρίς να καταβληθεί η παραπάνω εισφορά. Κέρδος για τον καταναλωτή, ανάσα ζωής για το περιβάλλον.