Θα καταθέσω τη σκέψη µου αµέσως, χωρίς προλόγους και λογιών λογιών ντρίµπλες που κατά καιρούς κάνω, για να µην είµαι απολύτως και βαρετά προβλέψιµος: θέλω να σας πω ότι η γιορτή των Φώτων είναι η πιο αδικηµένη γιορτή – µια γιορτή το µέγεθος και τη σηµαντικότητα της οποίας δυστυχώς δυσκολευόµαστε να κατανοήσουµε. Τα Φώτα ακολουθούν τα Χριστούγεννα, που είναι από µόνα τους ένα παγκόσµιο υπερθέαµα, και φυσικά την Πρωτοχρονιά, που είναι αυτό που λέµε «ηµεροµηνία-σταθµός». Τα Χριστούγεννα είναι τόσο µεγάλη γιορτή, που επιβάλλουν στους ανθρώπους µια ιδιαίτερη συµπεριφορά: όλοι πρέπει να είναι καλόβολοι, έτοιµοι να συγχωρήσουν και καλοσιδερωµένοι – δεν αναφέροµαι τόσο στα ρούχα που διαλέγουµε, όσο κυρίως στα αισθήµατα, που είναι πάντα σπουδαιότερα. Η Πρωτοχρονιά επίσης, µε το παγκόσµιο µέγεθός της, είναι µια στιγµή που η ανθρωπότητα αισθάνεται ότι έρχεται κοντά: το ξεκίνηµα του χρόνου δηµιουργεί σε όλον τον πλανήτη µια ανάγκη για νέες υποσχέσεις και για νέες δεσµεύσεις – ενίοτε και για νέες αυταπάτες. Το γεγονός ότι αυτές οι δύο γιορτές είναι συνεχόµενες δηµιουργεί σε όλους ένα περίεργο overdose – η γιορτή των Φώτων που ακολουθεί µου έµοιαζε πάντα ένα είδος άδειας µετά την κραιπάλη των προηγούµενων ηµερών: σαν κάποιος να τη σκέφτηκε καταλαβαίνοντας ότι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να ξεκουραστούν από το ξεφάντωµα που προηγήθηκε.
Αν τα Χριστούγεννα ήταν πάντα η μεγάλη γιορτή και η Πρωτοχρονιά ήταν το πάρτι που την ακολουθούσε, τα Φώτα ήταν και είναι η άδεια που δίνεις στον εαυτό σου για να συνέλθει από το hangover. Τα γιορτάζεις συνήθως αμήχανα, μένοντας σπίτι και παρακολουθώντας τα εορταστικά προγράμματα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς που τα κανάλια προβάλλουν πάντα σε επανάληψη, αναγνωρίζοντας με αυτόν τον τρόπο πως δεν υπάρχει λόγος για κάποια έξτρα παραγωγή. Ακόμη και τα έθιμα των Θεοφανίων – όπου εξακολουθούν να τηρούνται – είναι παράξενα και έχουν έναν μυστηριακό χαρακτήρα, σαν η γιορτή να είναι για λίγους. Στην Καστοριά παλιά υπήρχαν τα «Ραγκουτσάρια». Οι κάτοικοι φορούσαν μάσκες ώστε η όψη τους να είναι τρομακτική, διότι πίστευαν πως έτσι θα ξορκίσουν το κακό από την πόλη. Το ίδιο έθιμο αναβιώνει και σε χωριά της Δράμας με το όνομα «Ροκατζάρια». Απλώς εκεί οι μεταμφιεσμένοι κάτοικοι έκαναν κάποτε εκκωφαντική φασαρία χτυπώντας κουδούνια με τα οποία περιφέρονταν στους δρόμους. Στην Καλή Βρύση της Δράμας παλιά οι γυναίκες έπαιρναν στάχτη και τη σκόρπιζαν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι κάνοντας εξορκισμό. Σήμερα, για αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων από τους αμύητους στο τοπικό έθιμο τουρίστες, επειδή η στάχτη λέρωνε τα ρούχα, δεν τηρείται πια το έθιμο – και είναι κρίμα.
Σατιρικά έθιμα με θέμα τα Θεοφάνια υπήρχαν και στη Θεσσαλία και στον Πόντο, αλλά ήταν όλα κάτι σαν απομεινάρια διονυσιακών τελετών που στριμώχτηκαν στα Φώτα, που δεν είχαν ούτε γαλοπούλες, ούτε Αγιους Βασίληδες, ούτε καν διαγγέλματα πολιτικά: το μόνο πολιτικό που υπάρχει είναι κάτι φιγουρατζήδες βουλευτές που πέφτουν να πιάσουν τον σταυρό με κοστούμια
– το θέαμα είναι θλιβερό. Φυσικά η υποβάθμιση των Φώτων οφείλεται στο γεγονός ότι ως ανθρωπότητα δεν λέμε να ωριμάσουμε και να αποφασίσουμε να γιορτάσουμε την Πρωτοχρονιά όπως πρέπει, δηλαδή κάπου στα μέσα Σεπτεμβρίου. Αν αυτό συνέβαινε, τα Φώτα θα ακολουθούσαν μόνο τα Χριστούγεννα και θα ήταν υπέροχα: θα ήταν ένα είδος δεύτερης ευκαιρίας για να δείξουμε την αγάπη και την ανθρωπιά μας δύο εβδομάδες μετά τη μεγάλη γιορτή. Και ακριβώς επειδή ως γιορτή θα ήταν τεράστια, θα δημιουργούσαν συνθήκες πραγματικού προβληματισμού – δεν θα τα περνούσαμε απλά ως ευκαιρία για μία ημέρα άδεια.
Τα Φώτα γιορτάζουμε την εμφάνιση του τριαδικού Θεού, πράγμα μοναδικό στην Καινή Διαθήκη. Αλλά, κι αν αφήσουμε ελαφρώς στην άκρη το αμιγώς θεολογικό μήνυμα και επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο φως, θεωρώντας τα τη γιορτή του και μόνο, και πάλι το συμβολικό τους μήνυμα είναι τεράστιο.
Η γιορτή θα έπρεπε να έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα. Είναι η μοναδική που μας επιτρέπει να μιλήσουμε στα παιδιά για το πόσο σπουδαίο είναι το φως, πόσο απαραίτητο και πόσο υπέροχο. Τα Φώτα είναι μια μοναδική ευκαιρία για να τους εξηγήσεις ότι το φως είναι η πραγματική πηγή της ζωής και πως η πορεία μας προς τη φωτεινότητα της ίδιας της ύπαρξής μας είναι ο δρόμος της ευτυχίας. Τα Φώτα μπορείς να κάνεις κατανοητό στα παιδιά ότι πρέπει να λάμπουν, να αντιμετωπίζουν τη ζωή με χαμόγελο και πίστη, να αισθάνονται ότι κουβαλάνε μέσα τους μια φλόγα που μπορεί να τα βοηθήσει αύριο να αλλάξουν τον κόσμο ολόκληρο.
Τα Φώτα δεν είναι μια απλή γιορτή: είναι ένα σπάνιο μάθημα ζωής. Σήμερα θα γεννούσαν του κόσμου τους προβληματισμούς, αν όντως τα γιορτάζαμε. Θα αναρωτιόμασταν πού είναι οι πεφωτισμένοι άνθρωποι και γιατί γίνονται συνεχώς όλο και λιγότεροι. Θα τονίζαμε τη δυσκολία στο να βγουν φωτεινά μυαλά, θα ομολογούσαμε χωρίς ενδοιασμούς ότι ανθρώπους με τέτοια μυαλά έχουμε ανάγκη ως κοινωνία και όχι πολιτικάντηδες. Τα Φώτα, αν είχαμε καταλάβει τη σημασία τους και τη σπανιότητά τους, θα ήταν στο ίδιο επίπεδο με τα Χριστούγεννα και το Πάσχα και ας μην έχουν γαλοπούλες και οβελίες και δέντρα στολισμένα και κόκκινα αβγά. Το μήνυμά τους είναι εξίσου σπουδαίο και ο εορτασμός τους θα ήταν μια ευκαιρία για να αναβαπτιστούμε συμβολικά – να βρούμε δηλαδή μια νέα δύναμη, μια νέα γλυκιά καθαρότητα, σαν αυτή που έχουν τα νεοφώτιστα μωράκια. Τα Φώτα είναι και η γιορτή της βάπτισης – μην το ξεχνάμε.
Δεν μάθαμε να γιορτάζουμε τα Φώτα, δηλαδή δεν μάθαμε γιατί το φως είναι πιο δυνατό από το σκοτάδι. Και τώρα το σκοτάδι, επιθετικό και ασταμάτητο, μας πνίγει. Και καλά να πάθουμε.
