Οταν μου προτάθηκε να αρθρογραφήσω σε αυτό το «ανδρικό» τεύχος, εγώ, ένας άνδρας του οποίου ο ανδρισμός και η αρρενωπότητα συχνά αμφισβητούνται λόγω του σεξουαλικού του προσανατολισμού, εγώ, ένας άνδρας που διάφοροι κατά καιρούς επιλέγουν να μου απευθυνθούν κατά πρόσωπο, στα ΜΜΕ ή στα social media, στο ουδέτερο ή και στο θηλυκό γένος, παρότι ποτέ δεν ζήτησα κάτι τέτοιο, δεν μπόρεσα να μη μειδιάσω.
Απέχω εξάλλου αρκετά από το μιντιακό, και όχι μόνο, πρότυπο του έλληνα άνδρα και πολιτικού. Είναι προφανές ότι το θέμα «άνδρας» δεν εξαντλείται στο επίπεδο των βιολογικών χαρακτηριστικών, του βιολογικού φύλου. Συνοδεύεται από μία σειρά κοινωνικών χαρακτηριστικών, τα οποία συχνά συνδέονται με τις έννοιες της ισχύος, της επιβολής, της εξουσίας, ειδικά στη χώρα μας, ακόμα και σήμερα. Μπορεί να αφορά τον μικρόκοσμο της οικογένειας, τον χώρο εργασίας, την κοινωνική και πολιτική ζωή.
Τι κι αν πλέον είναι ηλίου φαεινότερο ότι είμαστε εμβαπτισμένοι στην τοξική αρρενωπότητα που έχει δηλητηριάσει την κοινωνία μας; Τι κι αν βρισκόμαστε στο λυκόφως αυτού του πατριαρχικού μοντέλου; Μοιάζει να νοσταλγούμε ακόμα ενδόμυχα τους «άνδρες παλαιάς κοπής», την «παντελονάτη τιμή», τους «άνδρες με Α κεφαλαίο, τα γνήσια αρσενικά με τα παραδοσιακά αλλά ξεχασμένα στην εποχή μας στοιχεία» (αυτό το τελευταίο το αντέγραψα αυτούσιο από ένα blog του οποίου η συντάκτρια είναι γυναίκα). Μοιάζει να αναπολούμε εποχές καλύτερες και πιο αθώες, αλλά στα αλήθεια αναπολούμε εποχές εγκεφαλικά απλούστερες και πληροφοριακά ατελείς, καθώς πολλά στοιχεία αποκρύπτονταν.
Αποκρύπτονταν η βία, η κατάχρηση εξουσίας, η ανισότητα, αποκρυπτόταν το ότι όποιος δεν ανταποκρινόταν σε αυτό το υποτιθέμενο πρότυπο περιοριζόταν και καταπιεζόταν. Αποκρυπτόταν επίσης ότι πίσω από τον φαινότυπο του «άνδρα με Α κεφαλαίο» ελλόχευαν βαθιά προβλήματα. «Τα χαρακτηριστικά της αποκαλούμενης «παραδοσιακής αρρενωπότητας», όπως η καταπίεση των συναισθημάτων και η απόκρυψη του ψυχικού πόνου, συχνά ξεκινούν νωρίς στη ζωή και έχουν συνδεθεί με μικρότερη προθυμία των αγοριών και ανδρών να αναζητήσουν βοήθεια, με μεγαλύτερη ανάληψη ρίσκου και επιθετικότητα, ενδεχομένως βλάπτοντας τον εαυτό τους και εκείνους με τους οποίους αλληλοεπιδρούν» σημειώνει η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία. Η Αυστραλιανή Ψυχολογική Εταιρεία εδώ και καιρό αναφέρεται στη «σιωπηλή κρίση στην ψυχική υγεία των ανδρών».
Ζούμε πλέον σε μια σύνθετη εποχή που λιγότερα πράγματα αποκρύπτονται και όπου απαιτείται μεγαλύτερη ευελιξία, ενσυναίσθηση και αντίληψη, πέρα από το άσπρο και το μαύρο, σε ένα ευρύτερο φάσμα. Και σε αυτό το πλαίσιο, ακόμα και αυτό το ιερό τοτέμ του ανδρισμού πλέον κλονίζεται. Αμφισβητείται πρωτίστως από τις γυναίκες που έχουν υπάρξει το μεγαλύτερο θύμα αυτής της ιστορίας, στο σπίτι, στην εργασία, στον δημόσιο βίο. Από γυναίκες που πάνω τους ασκείται σωματική, λεκτική, σεξουαλική, ψυχολογική βία, από γυναίκες που πρέπει να σπάσουν γυάλινες και χαλύβδινες οροφές για να αποκτήσουν ισότητα. Αμφισβητείται από όλους εμάς που για τον έναν ή για τον άλλον λόγο δεν χωράμε στο προκατασκευασμένο πλαίσιο του «λευκού στρέιτ χριστιανού άνδρα» όπως το αποκαλούν στις ΗΠΑ. Αμφισβητείται από όλα εκείνα τα άτομα για τα οποία το κοινωνικό φύλο δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με το βιολογικό, τα οποία δυσφορούν κυριολεκτικά μέσα στο ίδιο τους το σώμα προσπαθώντας να συνταιριάξουν αυτό που αισθάνονται με αυτό που τους λένε ότι πρέπει να αισθάνονται. Και φυσικά, αμφισβητείται πλέον και από άνδρες που θεωρητικά πληρούν τις «προδιαγραφές» της παραδοσιακής αρρενωπότητας αλλά πληρώνουν συχνά το τίμημά της.
Και άρα; Τι ζητάμε όλοι εμείς; Να εξαφανιστούν «τα τελευταία δείγματα γνήσιου ανδρισμού» όπως διάβασα κάπου; Να καταλυθούν θεσμοί και αξίες; Αυτό που διεκδικούμε είναι ισότητα και ελευθερία: Ισότιμη πρόσβαση στην εργασία, σε όλα τα επαγγέλματα, ισότιμη αντιμετώπιση από την Πολιτεία, και, τελικά, το δικαίωμα να ζούμε και να εκφραζόμαστε όπως θέλουμε, χωρίς τιμητές της αρρενωπότητας και του ανδρισμού μας, αλλά αξιολογούμενοι βάσει άλλων, ουσιαστικότερων κριτηρίων. Οσο για τους θεσμούς; Η ιστορία δείχνει ότι οι θεσμοί εξελίσσονται, προσαρμόζονται, βελτιώνονται. Ευτυχώς.
Παράδειγμα 1ο: Στη χώρα μας η γυναικεία ψήφος κατοχυρώνεται πριν από μόλις 70 χρόνια. Βέβαια, ακόμα και σήμερα η αναλογία γυναικών – ανδρών στη Βουλή είναι 1 προς 5, ενώ την ορκωμοσία τους το 2019 τη συνόδευαν άρθρα με τίτλους όπως «Οι ωραίες της Βουλής και η γυναίκα-μυστήριο», «Στυλάτες στην ορκωμοσία» και «10 σέξι βουλευτίνες που θα σου τροποποιήσουν το…νομοσχέδιο».
Παράδειγμα 2ο: Στη χώρα μας το σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών κατοχυρώθηκε έστω και κουτσουρεμένο πριν από επτά χρόνια, ενώ το δικαίωμα στον γάμο και τη γονεϊκότητα, με άλλα λόγια η απρόσκοπτη πρόσβαση στον θεσμό της οικογένειας, δεν έχει ακόμα κατακτηθεί, παρά τη μεγάλη πρόοδο σε άλλα, σημαντικά για τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα. Για παράδειγμα, μόλις πέρυσι, επιτέλους, αντιμετωπίστηκε με σοβαρότητα το τεράστιο ζήτημα της εργασιακής ένταξης των διεμφυλικών ατόμων.
Παράδειγμα 3ο: Ο κώδικας δεοντολογίας στους χώρους πολιτισμού ώστε να αντιμετωπιστούν φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας. Τώρα συζητείται ως προφανής, όμως όταν τον είχαμε πρωτοανακοινώσει οι αντιδράσεις ακόμα και από σωματεία επαγγελματιών του κλάδου ήταν έντονες.
Οι παραπάνω καθώς και άλλες διεκδικήσεις δεν υπονομεύουν κανέναν, δεν απειλούν κανέναν, δεν εκφυλίζουν κανέναν θεσμό. Το μόνο που κάνουν είναι να στοχεύουν σε ίσα δικαιώματα και ίσες ευκαιρίες για άτομα που μέχρι σήμερα αποκλείονταν, μια διεκδίκηση που προφανώς δεν στερεί κανένα δικαίωμα από οποιονδήποτε το έχει ήδη, αλλά καταργεί ίσως τα προνόμια κάποιων που τα θεωρούσαν δεδομένα, αν και δεν θα έπρεπε. Οσο για το ερώτημα του τίτλου, «τι είναι ανδρικό;», δεν έχω απάντηση, και στ’ αλήθεια δεν έχει καμία σημασία.
