Εκεί που «σμίγ’ η Ανατολή μ’ ένα φιλί τη Δύση», όπως γράφει ο Κωστής Παλαμάς. Το νησί που ταυτίζεται με τη χώρα των Φαιάκων, Σχερία, τον προτελευταίο σταθμό του νόστου του πολύτροπου Οδυσσέα. Κέρκυρα λοιπόν. Και πόσοι δεν τη διεκδίκησαν; Από τους Ευβοείς και τους Κορινθίους, που πρώτοι την αποίκησαν, μέχρι τους Ενετούς, τους Γάλλους και τους Βρετανούς.
Και η ιστορία αυτού του ξεχωριστού τόπου ξεδιπλώνεται μέσα από τον αφιερωματικό τόμο με τίτλο «Το Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας», που υπογράφει η αρχαιολόγος και προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κέρκυρας Τένια Ρηγάκου.
Πρόκειται για τον 22ο τόμο της εκδοτικής σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων» του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και της εταιρείας Lamda Development. Της πολύτιμης αυτής σειράς που εμπνεύστηκε ο σημαντικός ποιητής και αντιπρόεδρος της Lamda Development Βαγγέλης Χρόνης και η οποία προβάλλει τους θησαυρούς των αρχαιολογικών μουσείων της Ελλάδας και την πλούσια πολιτιστική μας κληρονομιά.
Κατάδυση στο παρελθόν
Στις σελίδες λοιπόν αυτού του σπουδαίου τόμου, που παρουσιάστηκε πριν από μερικές ημέρες παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, φιλοξενούνται ευρήματα από την παλαιολιθική εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα, τα οποία μας ταξιδεύουν στην πλούσια ιστορία του νησιού του Ιονίου.
Χάρη άλλωστε στη στρατηγική γεωγραφική του θέση, μεταξύ Ανατολής και Δύσης, το νησί των Φαιάκων αποτέλεσε κατά τους ιστορικούς χρόνους την έδρα μιας ισχυρής και οικονομικά αυτάρκους πόλης, με αισθητή την παρουσία της στο έργο του Θουκυδίδη.
Την εικόνα της αρχαίας Κέρκυρας ανασυνθέτουν τα σπουδαία μνημεία που έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, όπως, μεταξύ άλλων, ο δωρικός ναός του Καρδακίου στο Mon Repos, το αρχαϊκό κενοτάφιο του Μενεκράτη με τον επιβλητικό λέοντα και, το σημαντικότερο όλων, το δυτικό αέτωμα του ναού της Αρτέμιδας, με τη μορφή της φτερωτής Γοργούς, «ένα μοναδικό έργο της πρώιμης αρχαϊκής εποχής», όπως υπογραμμίζει η συγγραφέας του τόμου.
«Η συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κέρκυρας καθώς και ένα μέρος της συλλογής του Μουσείου Παλαιόπολης – Mon Repos αποκτούν πλέον έναν έγκυρο, τεκμηριωμένο και πλούσια εικονογραφημένο οδηγό, εξαιρετικά χρήσιμο όχι μόνο για τον επισκέπτη και το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, αλλά και για τους ειδικούς επιστήμονες και τους ερευνητές, τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας» τονίζει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στον πρόλογο της έκδοσης.
Με τον Βαγγέλη Χρόνη να μιλά στην παρουσίαση για έναν τόμο «που αποτελεί μια ιστοριογραφία της Κέρκυρας, από τα χρόνια της παλαιολιθικής εποχής ως την ύστερη αρχαιότητα, και αναδεικνύει στις σελίδες του την ιδιαίτερη φυσιογνωμία και ταυτότητα του ξεχωριστού αυτού νησιού των Επτανήσων, της μυθικής γης των Φαιάκων, με το πλούσιο ανά τους αιώνες ιστορικό και πολιτιστικό απόθεμα». Μάλιστα ο ίδιος, κλείνοντας την ομιλία του, ανέγνωσε ένα απόσπασμα από την έκτη ραψωδία της Οδύσσειας, όπου ο Ομηρος περιγράφει τη φιλόξενη γη των Φαιάκων.
Tα κεφάλαια
Στις 300 και πλέον σελίδες του τόμου πράγματι ο αναγνώστης μέσα από την πένα και την επιστημονική αρτιότητα της Τένιας Ρηγάκου μυείται στην αρχαιολογική κληρονομιά της Κέρκυρας, με τα κεφάλαια να εξιστορούν το χρονικό των ερευνών της αρχαιολογικής σκαπάνης στο νησί, αλλά και το ιστορικό της ίδρυσης του Αρχαιολογικού Μουσείου, ενός μουσείου του οποίου οι θεσμικές διαδικασίες ίδρυσης, όπως σημειώνει και η υπουργός Πολιτισμού στον πρόλογό της, ξεκίνησαν πριν από περίπου 200 χρόνια, ενώ το υφιστάμενο κτίριό του μετράει πάνω από μισό αιώνα ζωής σήμερα.
Σημειώνεται ότι το διάστημα 2012-2018 υλοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κέρκυρας και τη Διεύθυνση Μελετών και Εκτέλεσης Εργων Μουσείων και Πολιτιστικών Κτιρίων του υπουργείου Πολιτισμού, με χρηματοδότηση από εθνικούς πόρους και πόρους του ΕΣΠΑ, ένα ζωτικό έργο ανακαίνισης του κτιριακού συγκροτήματος και εκσυγχρονισμού της μουσειακής έκθεσής του.
Ακόμη ο αναγνώστης μαθαίνει την ιστορία του Μουσείου της Παλαιόπολης – Μοn Repos, το οποίο το 2001 αποδόθηκε στο κοινό και ουσιαστικά στεγάζεται στην έπαυλη του αγροκηπίου του Αγίου Παντελεήμονος, γνωστού σήμερα ως κτήμα Μοn Repos. O χώρος μάλιστα που καταλαμβάνει το κτήμα σχετίζεται άμεσα με τον ευρύτερο χώρο της Παλαιόπολης, καλύπτει μέρος της αρχαίας πόλης και ταυτίζεται με την περιοχή των μετεώρων που αναφέρει ο Θουκυδίδης, όπου τοποθετούνται τα μνημειώδη ιερά κτίσματα της πόλης.
Σημειώνεται ότι η αναφορά του ονόματος Παλαιόπολη γίνεται για πρώτη φορά σε μεσαιωνικές πηγές και σε παλαιούς χάρτες, προσδιορίζοντας το βόρειο, κυρίως, τμήμα της χερσονήσου του Κανονιού. Το κτίριο που στεγάζει σήμερα το Μουσείο Παλαιόπολης χτίστηκε το 1829 ως κατοικία του δεύτερου βρετανού αρμοστή, σερ Φρέντερικ Ανταμ, και της κερκυραίας συζύγου του, Διαμαντίνας Παλατιανού, ενώ από το 1864 μέχρι το 1967 αποτέλεσε, ως γνωστόν, εξοχική κατοικία της βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας.
Το 1994 η χρήση παραχωρήθηκε στο υπουργείο Πολιτισμού με σκοπό να μετατραπεί σε μουσείο του αρχαιολογικού χώρου της Παλαιόπολης. Η έκθεση του μουσείου σήμερα αναπτύσσεται σε δύο θεματικούς άξονες κατά κύριο λόγο. Στο ισόγειο προβάλλονται η ιστορία και ο χαρακτήρας της έπαυλης και του κτήματος, ενώ στον όροφο αναπτύσσεται η αρχαιολογική συλλογή του μουσείου, με αντιπροσωπευτικά ευρήματα από τις ανασκαφές της Παλαιόπολης, που ανασυνθέτουν την εικόνα της αρχαίας πόλης.
Στα κεφάλαια του τόμου η κυρία Ρηγάκου ακόμη μυεί τον αναγνώστη στην προϊστορική Κέρκυρα, όπως και στην Κέρκυρα των αρχαϊκών, κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, ενώ κεφάλαια αφιερώνονται στην τοπογραφία και στην οργάνωση της πόλης, στη λατρεία, στην καθημερινή ζωή, στις γιορτές και στους αγώνες, στα νεκροταφεία και στα ταφικά έθιμα, στην οικονομία, όπως και στους περιηγητές.
Ξεφυλλίζοντας τον πολύτιμο τόμο με τις εξαιρετικές φωτογραφίες του Σωκράτη Μαυρομμάτη, δεν μπορείς να μη σταθείς, για παράδειγμα, στα ειδώλια της Αρτέμιδος τα οποία βρέθηκαν σε αποθέτη που εντοπίστηκε το 1889 σε απόσταση 1 χλμ. νότια του ιερού της θεάς με θραύσματα περίπου 10.000 ειδωλίων, διαφόρων τύπων και μεγεθών (6ος και α’ μισό του 5ου αιώνα π.Χ.).
Η θεά άλλοτε κρατά τόξο, άλλοτε κάποιο ζώο ή περιστοιχίζεται από τα αγαπημένα της ελάφια και τις «Αρκτους», τα μικρά κορίτσια που αφιερώνονταν στην υπηρεσία της. Δεν μπορείς ακόμη να μη θαυμάσεις το χάλκινο αγαλμάτιο του Ηρακλή των ελληνιστικών χρόνων ή την εικονιστική κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (ρωμαϊκό αντίγραφο), η οποία βρέθηκε στο Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας και σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο της Παλαιόπολης.
O αφιερωματικός τόμος, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Ολκός υπό την εκδοτική φροντίδα της κυρίας Ειρήνης Λούβρου, θα διανεμηθεί δωρεάν σε αρχαιολογικά τμήματα πανεπιστημίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (η μετάφραση στα αγγλικά πραγματοποιήθηκε από την κυρία Αλεξάνδρα Ντούμα), σε αρμόδια τμήματα του υπουργείου Πολιτισμού, σε ξένες αρχαιολογικές σχολές και ινστιτούτα, όπως επίσης και σε επιλεγμένες εγχώριες και διεθνείς βιβλιοθήκες και οργανισμούς.
Η έκδοση είναι διαθέσιμη σε ψηφιακή μορφή, στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα, στην ιστοσελίδα της Lamda Development. Φυσικά η εκδοτική σειρά «Ο Κύκλος των Μουσείων» θα συνεχιστεί, όπως αποκάλυψε ο Βαγγέλης Χρόνης, και ο 23ος τόμος, που ήδη δουλεύεται εντατικά, θα είναι αφιερωμένος στο Μουσείο της Χαιρώνειας.
