Ενα αστικό κέντρο στη Νότια Καλιφόρνια, η δεύτερη πιο μεγάλη πόλη της ηλιόλουστης Πολιτείας μετά το Λος Αντζελες, σε επαφή με τον Ειρηνικό Ωκεανό και δίπλα στα σύνορα με το Μεξικό. Αναπόφευκτα, η αρχιτεκτονική του Σαν Ντιέγκο ανταποκρίνεται σε ποικίλες πολιτιστικές επιρροές και φυσικές συνθήκες, άλλωστε αναφέρεται συχνά και ως η «γενέτειρα» της Καλιφόρνιας, καθώς εκεί δημιουργήθηκε ο πρώτος μόνιμος οικισμός από Ευρωπαίους (εν προκειμένω Ισπανούς) και η πρώτη ιεραποστολή για τον αποικισμό της περιοχής το 1769. Στην πόλη βλέπει κανείς ένα melange από βικτωριανά σπίτια, καλιφορνέζικα bungalows με στοιχεία εμπνευσμένα από το βρετανικό κίνημα Arts and Crafts, σπίτια αποικιοκρατικού στυλ, δείγματα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής των μέσων του 20ού αιώνα, μεσογειακού τύπου κατοικίες, ράντσα αλλά και την αδιαμφισβήτητη επιρροή του ιδιώματος του Φρανκ Λόιντ Ράιτ, που θεωρείται ο μεγαλύτερος αμερικανός αρχιτέκτονας του 20ού αιώνα και ο οποίος έζησε κάποια στιγμή στην πόλη, αλλά παρά τους ευσεβείς πόθους των κατοίκων της και τον αστικό μύθο που καλλιεργήθηκε δεν έχτισε κάτι εκεί. Αυτοί που όντως δημιούργησαν αρχιτεκτονική για την πόλη ήταν πρώην μαθητευόμενοί του στο πρόγραμμα Taliesin Fellowship στο Ουισκόνσιν τη δεκαετία του ’30, αλλά και θαυμαστές του έργου του. Στο Σαν Ντιέγκο δεσπόζουν βέβαια κλασικά εμβληματικά κτίρια αλλά υπάρχουν και σύγχρονες κατασκευές που εμπλουτίζουν αυτό το δημιουργικό καλειδοσκόπιο.
Το Ινστιτούτο Βιολογικών Σπουδών Σολκ σε σχέδια Λούις Καν.
Οι κλασικές αξίες
Η αρχιτεκτονική του μπρουταλισμού βρίσκει μια ευεπίφορη, φουτουριστικού τύπου έκφανση στην κεντρική βιβλιοθήκη Geisel στο campus του University of California, San Diego (UCSD). Το οκταώροφο κτίριο που χτίστηκε το 1970 σχεδιάστηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο William L. Pereira & Associates, αλλά τελικά πήρε το τωρινό όνομά του στα μέσα της δεκαετίας του 1990 προκειμένου να αποτίσει φόρο τιμής στον Θίοντορ Σους Γκάιζελ (1904-1991) και τη σύζυγό του Οντρεϊ. Ο περί ου ο λόγος Γκάιζελ δεν είναι άλλος από τον περίφημο Dr Seuss, τον διάσημο συγγραφέα παιδικών βιβλίων o oποίος έχει πουλήσει περισσότερα από 600 εκατ. αντίτυπα στον κόσμο, και η ονοματοδοσία της βιβλιοθήκης οφείλεται στη γενναία δωρεά της συζύγου του, ύψους 20 εκατ. δολαρίων, μετά τον θάνατό του. Η βιβλιοθήκη στεγάζει περισσότερα από επτά εκατομμύρια βιβλία για την υποστήριξη των εκπαιδευτικών και ερευνητικών στόχων του πανεπιστημίου, αλλά φιλοξενεί και τη συλλογή Dr Seuss, η οποία περιλαμβάνει σκίτσα καθώς και πρωτότυπα σχέδια, σημειωματάρια, προσχέδια χειρογράφων και άλλα αντικείμενα του συγγραφέα συνολικής αξίας 2,3 εκατ. δολαρίων.
Εσωτερική άποψη του Ινστιτούτου Βιολογικών Σπουδών Σολκ.
Είναι πιο εµφανές εξαρχής πού είναι αφιερωµένο το Ινστιτούτο Βιολογικών Σπουδών Σολκ, το οποίο χτίστηκε την περίοδο 1959-1967, αν και λίγοι θυμούνται ότι ο ιατρικός ερευνητής και ιολόγος Τζόνας Εντουαρντ Σολκ (1914-1995) ήταν εκείνος που ανακάλυψε και ανέπτυξε το πρώτο ασφαλές εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας. Ο Σολκ δεν υπήρξε απλά λαμπρός επιστήμονας, αλλά διέθετε και την απαραίτητη καλλιέργεια ώστε, πρώτον, να αναθέσει στον αμερικανο-εσθονό αρχιτέκτονα Λούις Καν (1901-1974), έναν από τους μεγαλύτερους του 20ού αιώνα και έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μοντερνισμού, τον σχεδιασμό του Ινστιτούτου Σολκ για Βιολογικές Σπουδές στην περιοχή Λα Χόγια του Σαν Ντιέγκο, αλλά και, δεύτερον, να τον παροτρύνει να δημιουργήσει ένα κτίριο που «να αξίζει να επισκεφθεί ο Πικάσο». Κατά την προσφιλή του συνήθεια ο Καν αντιμετώπισε και αυτό το οικοδόμημα ως έναν ζωντανό οργανισμό και αφού έκανε τις εκκεντρικές ερωτήσεις του τύπου «ρώτησα ένα τούβλο: «Τι θα σου άρεσε εδώ;». Και το τούβλο απάντησε: «Θα μου άρεσε μια αψίδα»», σχεδίασε ένα σύνολο κτιρίων που επαινούνται διαχρονικά τόσο για τη λειτουργικότητά τους όσο και για την εντυπωσιακή τους αισθητική, έτσι όπως ενορχηστρώνονται με τους δύο επιμήκεις όγκους τους να αντικατοπτρίζει ο ένας τον άλλον πάνω σε μια πλακόστρωτη πλατεία περίπου ως ένα μοναστήρι που στρέφεται προς τον ωκεανό.
Το αναγνωστήριο της κεντρικής Βιβλιοθήκης του Σαν Ντιέγκο που σχεδιάστηκε από τον ντόπιο αρχιτέκτονα Ρομπ Γουέλινγκτον Κουίγκλεϊ.
Aρχιτέκτονας από τον τόπο τους
Η εννεαώροφη Κεντρική Βιβλιοθήκη του Σαν Ντιέγκο, όπου στεγάζεται και η δεύτερη μεγαλύτερη συλλογή αναμνηστικών μπέιζμπολ στις ΗΠΑ, παρακαλώ, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και σχεδιάστηκε από τον ντόπιο αρχιτέκτονα Ρομπ Γουέλινγκτον Κουίγκλεϊ. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι ο δικτυωτός θόλος της από χάλυβα που «στεφανώνει» μια διώροφη αίθουσα ανάγνωσης σπάνιων βιβλίων, ένα αρχιτεκτονικό στοιχείο που την καθιστά ξεχωριστή, μοντέρνα και ελκυστική. Οταν πρωτοάνοιξε, το 2013, θεωρήθηκε μια αριστουργηματική κατασκευή από σκυρόδεμα, εξ ου και κέρδισε πολλές διακρίσεις, όπως το Εθνικό Βραβείο Αριστείας Δομικής Μηχανικής.
O Ρομπ Κουίγκλεϊ κατάφερε να καταστήσει άλλο ένα κτίριό του τοπόσημο της πόλης μόλις δύο χρόνια αργότερα. Το πενταώροφο Torr Kaelan, όπως ονομάζεται, είναι μια εκκεντρική κατασκευή με 12 μέτρα πλάτος που στεγάζει δύο κατοικίες στους τελευταίους ορόφους της αλλά και γραφεία, ενώ έχει θέα στα αξιοθέατα του Σαν Ντιέγκο, την εντυπωσιακή γέφυρα που συνδέει την πόλη με την πόλη-θέρετρο του Κορονάντο στον κόλπο του Σαν Ντιέγκο και φυσικά την κεντρική δημόσια βιβλιοθήκη της πόλης. Η σχεδιαστική προσέγγιση ήταν να δημιουργηθεί ένα διαφανές, διαδραστικό περιβάλλον για εκείνους και εκείνες που χρησιμοποιούν τους χώρους αλλά και για τους περαστικούς, εξ ου και τα τεράστια παράθυρα αλλά και τα μπαλκόνια, σε ένα κτίριο μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης. Ο Κουίγκλεϊ φροντίζει να ακολουθεί τις αρχές της βιώσιμης αρχιτεκτονικής. Για παράδειγμα, στο Παιδικό Μουσείο της πόλης του Σαν Ντιέγκο, που επίσης σχεδίασε, δεν περιλαμβάνεται σύστημα κλιματισμού ή θέρμανσης στις βασικές αίθουσες του κτιρίου.
Εξωτερική όψη της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του Σαν Ντιέγκο.
Κατάνυξη, ήχος και φως
Το Aνώτερο Δικαστήριο στο Σαν Ντιέγκο, όπου εκδικάζονται υποθέσεις ποινικού, οικογενειακού και αστικού δικαίου της κομητείας, ήταν μια απαραίτητη προσθήκη στην κορυφογραμμή της πόλης. Σχεδιάστηκε από τους SOM (Skidmore, Owings & Merrill) και ολοκληρώθηκε το 2017 ώστε να αποτελεί ένα από τα πιο ψηλά κτίρια του Σαν Ντιέγκο με τους 25 ορόφους του. Ο επικεφαλής αρχιτέκτονας Χαβιέρ Αριθμέντι χρησιμοποίησε πάνελ αλουμινίου για την επιφάνεια ώστε ο πύργος να εκπέμπει φως.
To επιστημονικό κέντρο του Πανεπιστημίου Point Loma Nazarene σχεδιάστηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο του Σαν Ντιέγκο Carrier Johnson + Culture στην καρδιά της πανεπιστημιούπολης με τους 3.500 φοιτητές προκειμένου να στεγάσει τις υποδομές που υποστηρίζουν ένα ευρύ πρόγραμμα σπουδών για τεχνολογίες αιχμής. Σε αυτό το κτίριο οι αρχιτέκτονες προσπάθησαν να καλλιεργήσουν έναν διάλογο ανάμεσα στην επιστημονική εκπαίδευση και πρόοδο και τις βιβλικές διδασκαλίες, καθώς το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα έχει και χριστιανικό προσανατολισμό – άλλωστε το ίδιο γραφείο υπογράφει και το ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής παρεκκλήσι των εγκαταστάσεων. Σήμα κατατεθέν της κατασκευής είναι μια μεγάλη καμπύλη στο νότιο τμήμα που αποτελείται από μεταλλικά πάνελ πάνω σε μια πλαγιά με γρασίδι. Πρόκειται για ένα αρχιτεκτονικό στοιχείο διάτρητο με σύμβολα θρησκευτικών και επιστημονικών νύξεων που έχουν «κοπεί» με λέιζερ και το οποίο πέρα από αισθητικούς λόγους σχεδιάστηκε για να παρέχει σκιά από τον ήλιο.
Η δε έμπνευση για το κτίριο της Συναγωγής Beth El στη σαγηνευτική Λα Χόγια με τις πανέμορφες παραλίες 19 χιλιόμετρα βορείως του Σαν Ντιέγκο που σχεδίασε ο Στάνλεϊ Σαΐτοβις των Natoma Architects Inc. το 2000 είναι η μενορά (η επτάφωτος λυχνία) και το ζητούμενο η εκπομπή του φωτός σε μια απόπειρα αναπαράστασης του ενοποιημένου και αμετάβλητου θεϊκού κόσμου. Τα γυάλινα ανοίγματα του κτιρίου, που μοιάζει περίκλειστο πίσω από τσιμεντένια «πάνελ», φέρουν μηνύματα στα εβραϊκά που «προβάλλονται» ως σκιές στους εσωτερικούς χώρους.
Το Rady Shell at Jacobs Park στο Embarcadero Marina Park South, σχεδιασμένο από τους Tucker Sadler Architects.
H συμφωνική ορχήστρα του Σαν Ντιέγκο έχει μια νέα θερινή έδρα από το 2019, ονόματι Rady Shell at Jacobs Park στο Embarcadero Marina Park South, σε μια έκταση 3,7 στρεμμάτων που εκτείνεται στον κόλπο του Σαν Ντιέγκο και προσφέρει μοναδική θέα στο κέντρο της πόλης και στη γέφυρα Κορονάντο. Σχεδιάστηκε από τους Tucker Sadler Architects και τη Soundforms (με έδρα το Σαν Ντιέγκο και το Λονδίνο αντίστοιχα) και περιλαμβάνει ένα δραματικό κέλυφος το οποίο υπό συγκεκριμένες γωνίες θυμίζει το ανοιχτό στόμα ή το στομάχι ενός τεράστιου θαλάσσιου πλάσματος. Διαθέτει μια σκηνή επιφάνειας σχεδόν 1.500 τ.μ., με πιο αξιοσημείωτο βέβαια χαρακτηριστικό της να είναι το λευκό κουβούκλιό της, το οποίο χρησιμεύει τόσο ως στέγη αλλά και ως τοίχος που μπορεί να γίνει καμβάς για νυχτερινές προβολές ή να φωτιστεί ατμοσφαιρικά από μέσα ώστε τελικά να θυμίζει φανάρι.
