Μικρό σε έκταση αλλά τεράστιο σε πλούτο, το Κατάρ αποτελεί ένα μοναδικό και σύγχρονο δημιούργημα στον κόσμο, παρά το γεγονός ότι η ίδια του η γη κατοικείται εδώ και χιλιετίες.Το μικροσκοπικό κράτος με τους 2,6 εκατομμύρια κατοίκους – η πλειονότητα των οποίων είναι ξένοι υπήκοοι – έχει ένα από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ στον κόσμο, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Το χρήμα ρέει άφθονο μια και το Κατάρ κολυμπάει πάνω σε τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου και είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στον κόσμο. Η χλιδή δίνει παντού το στίγμα, σε βαθμό… υπερθετικό.
Ενα σημαντικό ψαροχώρι στις αρχές του 20ού αιώνα, η πρωτεύουσα Ντόχα υπέστη πλήρη οικονομική μεταμόρφωση τις τελευταίες δεκαετίες. Εκεί όπου κάποτε περιφέρονταν καμήλες μέσα στην έρημο και στο άνυδρο αμμώδες τοπίο, σήμερα ξεφυτρώνουν φουτουριστικοί ουρανοξύστες, υπερσύγχρονες χρυσοποίκιλτες αρχιτεκτονικές κατασκευές με έμπνευση από τον αρχαίο ισλαμικό πολιτισμό και εμπορικά κέντρα παγκόσμιας κλάσης, με high end μπουτίκ και όλους τους επώνυμους οίκους μόδας.
Η χώρα έχει ανέλθει τα τελευταία χρόνια στο διεθνές προσκήνιο, καθώς η Qatar Investment Authority, ένα από τα μεγαλύτερα κρατικά επενδυτικά ταμεία παγκοσμίως, έχει ξοδέψει αφειδώς για να εξαγοράσει, μεταξύ άλλων, το πολυκατάστημα Harrods και τον εμβληματικό ουρανοξύστη The Shard στο Λονδίνο, καθώς και μερίδιο στο Empire State Building της Νέας Υόρκης, μεγάλα πολυτελή brand names και συμμετοχές σε πλήθος ευρωπαϊκών χωρών.
Tο φαντασμαγορικό skyline της Ντόχα με φόντο το ηλιοβασίλεμα.
Επένδυση στον αθλητισμό
Η θυγατρική της, Qatar Sports Investments, διοχέτευσε δισεκατομμύρια δολάρια στον τομέα του αθλητισμού σε εσωτερικό και εξωτερικό. Το 2011 εξαγόρασε την κορυφαία ποδοσφαιρική ομάδα της Γαλλίας Paris Saint Germain, η οποία ξόδεψε 222 εκατ. ευρώ προκειμένου να αποκτήσει έναν από τους σύγχρονους αστέρες των σπορ, τον βραζιλιάνο ποδοσφαιριστή Νεϊμάρ.
Σε λίγες ημέρες το λαμπερό κράτος του Κατάρ θα φιλοξενήσει, μέχρι τις 18 Δεκεμβρίου, την πιο πλούσια διοργάνωση που έγινε ποτέ στην ιστορία του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου. Οι τιμές στα εισιτήρια είναι κατά 50% υψηλότερες από τους αμέσως προηγούμενους αγώνες το 2018, οι οποίοι έλαβαν χώρα στη Ρωσία: τα πιο οικονομικά εισιτήρια κυμαίνονται πάνω από τα 300 δολάρια, ενώ για τον τελικό τα φθηνότερα ξεπερνούν τα 600 δολάρια.
Οι θέσεις έχουν γίνει ανάρπαστες και όσοι τυχεροί κατάφεραν να τις εξασφαλίσουν θα αντικρίσουν κάτι που σίγουρα δεν θα έχουν ξαναδεί στη ζωή τους. Τα 8 στάδια που οικοδομήθηκαν γύρω από την πρωτεύουσα Ντόχα ξεπερνούν την πιο τρελή φαντασία σε ό,τι αφορά τη χλιδή, το design και την αρχιτεκτονική που ενσωματώνει τεχνολογικές καινοτομίες όπως ο κλιματισμός θεατών και αγωνιστικού χώρου, δείχνοντας ότι το σλόγκαν του World Cup «Expect Amazing», σε ελεύθερη μετάφραση «Μην περιμένετε κάτι λιγότερο από το απίστευτο», αποτυπώνει πέρα για πέρα την πραγματικότητα.
Ο πανίσχυρος εμίρης του Κατάρ, Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θάνι, ο οποίος ανέβηκε το 2013 στον θρόνο.
H άλλη πλευρά
Αλλά πίσω από αυτή τη φανταχτερή βιτρίνα της σύγχρονης Μέσης Ανατολής, τη σαγήνη της υπερβολής και τις εμβληματικές εγκαταστάσεις κρύβονται σκοτάδι και πόνος. Φτωχοί εργάτες από το Μπανγκλαντές, την Ινδία, το Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα και το Νεπάλ έδωσαν κυριολεκτικά το αίμα τους για ένα κομμάτι ψωμί, δουλεύοντας ατελείωτες ώρες την ημέρα σε συνθήκες αφόρητης ζέστης και υγρασίας για να χτίσουν τα στάδια που θα φιλοξενήσουν το Μουντιάλ.
Τα στοιχεία που έφερε στο φως ο «Guardian» στις αρχές του έτους ήταν σοκαριστικά. Περισσότεροι από 6.500 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους μέχρι τον περασμένο Φεβρουάριο από το 2010, οπότε και ξεκίνησαν τα έργα, όχι μόνο εξαιτίας δυστυχημάτων. Οι περισσότεροι θάνατοι αποδόθηκαν στις άθλιες συνθήκες εργασίας και, κυρίως, στην απάνθρωπη διαβίωση, αφού έπειτα από τα εξαντλητικά ωράρια οι εργάτες στοιβάζονταν σε μικρά, βρώμικα και ανήλιαγα κοντέινερ για λίγες ώρες ύπνου. Οσο για τον μηνιαίο μισθό τους; Δεν φτάνει για να αγοράσουν το φθηνότερο εισιτήριο της διοργάνωσης.
Το σκάνδαλο ανέδειξαν η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και μόνο τότε η Ντόχα είπε ότι θα αναμορφώσει το καθεστώς το οποίο εμπόδιζε τους μετανάστες να αλλάξουν δουλειά, κρατώντας τους αιχμαλώτους στη χώρα σε περίπτωση που ο εργοδότης τους δεν έδινε τη συγκατάθεσή του για να ξεφύγουν από την κόλαση. Ωστόσο, η μεταρρύθμιση δεν περατώθηκε και η υπόσχεση που δόθηκε στους χιλιάδες εργάτες οι οποίοι εγκατέλειψαν τις πατρίδες τους ότι θα απολαύσουν μια καλύτερη μισθολογική μεταχείριση και δικαιώματα έμεινε στα λόγια.
Τα κεντρικά του δικτύου Al Jazeera, στην πρωτεύουσα Ντόχα του Κατάρ.
Φιλελεύθερη… απολυταρχία
Η χώρα προβάλλει τον εαυτό της ως φάρο νεωτερισμού και ανοιχτοσύνης, ως υπόδειγμα εκσυγχρονισμού για τον μουσουλμανικό κόσμο και οι όποιες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες, μαζί με την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα και την αύξηση των επενδύσεων στο εξωτερικό, αποτέλεσαν την αρχή για μια πολιτική φιλελευθεροποίηση που άλλα καθεστώτα της περιοχής δεν γνώριζαν.
Αλλά η εκκοσμικευμένη εκδοχή του ουαχαμπισμού – της πιο σκληρής εκδοχής του Ισλάμ – διατρέχει κάθε έκφανση του δημόσιου και ιδιωτικού βίου στο Κατάρ. Δεν αναιρεί την καταπίεση, ούτε τον ακραιφνή συντηρητισμό που κρύβεται καλά πίσω από την ευμάρεια και τα πλούτη. Το καθεστώς είναι απολυταρχικό και διοικείται από μια δυναστεία από τα μέσα του 19ου αιώνα. Την παντοδύναμη οικογένεια Αλ Θάνι.
Στην Ντόχα, όπου στρέψει το βλέμμα του ο επισκέπτης αντικρίζει πορτρέτα του ισχυρού άνδρα με τη λεζάντα «Ταμίμ ο ένδοξος». Ο ανώτατος άρχων και εμίρης του Κατάρ, Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θάνι, ο οποίος ανέβηκε το 2013 στον θρόνο μετά την παραίτηση του πατέρα του, δείχνει μηδενική ανοχή σε οποιαδήποτε κριτική τού ασκείται. Τον περασμένο μήνα εξέδωσε διάταγμα που απειλούσε με φυλάκιση πέντε ετών ή πρόστιμο 27.000 δολαρίων οποιονδήποτε μεταδίδει ή δημοσιεύει ψευδείς ή μεροληπτικές ειδήσεις και δηλώσεις με σκοπό να βλάψει τα εθνικά συμφέροντα, να προκαλέσει την κοινή γνώμη ή να καταπατήσει το κοινωνικό σύστημα.
Το 2004 τέθηκε σε ισχύ το πρώτο Σύνταγμα της χώρας, όμως η άρχουσα οικογένεια διατήρησε το μεγαλύτερο μερίδιο της εξουσίας. Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές με άμεση καθολική ψηφοφορία πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του 2021 και οι ψηφοφόροι ήταν ελάχιστοι. Ενα στα τρία μέλη του Κοινοβουλίου δεν έπαψε να διορίζεται από τον εμίρη, ενώ ούτε μία από τις 26 γυναίκες που έθεσαν υποψηφιότητα δεν κατάφερε να εκλεγεί παρά τις όποιες προσδοκίες.
Το Al Jazeera, το οποίο άλλαξε μεν ριζικά τον τρόπο που εξέπεμπαν τα πλήρως ελεγχόμενα από τις κυβερνήσεις αραβικά τηλεοπτικά δίκτυα, αναδεικνύοντας ευαίσθητα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα των μουσουλμανικών κοινωνιών, είναι ταυτόχρονα (επί το πλείστον το αραβόφωνο τμήμα του) και φερέφωνο της καταριανής κυβέρνησης ή αλλιώς ελεύθερο να επικρίνει άλλες χώρες, αλλά ποτέ το Κατάρ, όπως σχολιάζουν αναλυτές.
Οι εφημερίδες έχουν συχνά τις ίδιες πρωτοσέλιδες ιστορίες, με σχεδόν πανομοιότυπους τίτλους. Οι ακαδημαϊκοί που «βγαίνουν εκτός γραμμής», όπως επισημαίνει ο «Economist», κινδυνεύουν να χάσουν τη δουλειά τους. Τα θεσμικά όργανα που είναι επιφορτισμένα να λογοδοτούν στην κυβέρνηση έχουν σχεδόν… διακοσμητικό ρόλο. Οσο για αντιπολίτευση; Απλώς δεν υφίσταται στο πλούσιο Κατάρ.
Στο στόχαστρο
Την ίδια ώρα, το κρατίδιο δέχεται πλήθος επικρίσεων για τον τρόπο με τον οποίο μεταχειρίζεται την κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ. Η ομοφυλοφιλία απαγορεύεται διά νόμου και η Human Rights Watch έχει τεκμηριώσει το τελευταίο διάστημα σειρά σοβαρών περιστατικών που αφορούν αυθαίρετες συλλήψεις και βίαιη μεταχείριση στις φυλακές.
Οι νόμοι στο Κατάρ απαγορεύουν τις συναινετικές σεξουαλικές πράξεις ομοφυλόφιλων ανδρών, αλλά δεν τις απαγορεύουν ρητά για τις γυναίκες, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι διεμφυλικοί άνδρες μπορεί ανά πάσα στιγμή να συλληφθούν και να πέσουν θύματα κακοποίησης, ξυλοδαρμού και εξευτελισμού από τις Αρχές. Οι ομοφυλόφιλοι άνδρες μπορεί να φυλακιστούν για έως και επτά έτη και παρά τις διαβεβαιώσεις των διοργανωτών του Μουντιάλ ότι δεν θα υπάρξουν προβλήματα εκφράζονται σοβαροί φόβοι για το τι θα συμβεί με την άφιξη επισκεπτών από δυτικές χώρες που ανήκουν στην κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ.
«Ανοιχτή» φυλακή
Οι γυναίκες στο Κατάρ μπορεί να έχουν υπερβεί εμπόδια, να έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο σε τομείς όπως η εκπαίδευση και να στελεχώνουν κρατικές υψηλόβαθμες θέσεις, ωστόσο πρέπει να ακολουθούν τους αυστηρούς κανόνες κηδεμονίας οι οποίοι περιορίζουν την ικανότητά τους να ζήσουν μια ανεξάρτητη και πραγματικά ευτυχισμένη ζωή.
Ο αυστηρός ενδυματολογικός κώδικας αποτελεί μόνο μία πτυχή της καταπίεσης που βιώνουν. Για να εργαστούν, να ταξιδέψουν, να σπουδάσουν στο εξωτερικό ή να οδηγήσουν αυτοκίνητο, πρέπει να έχουν την άδεια του άρρενα συγγενή ή συζύγου τους. Σε διαφορετική περίπτωση θεωρούνται «ανυπάκουες».
Δεν έχουν εξουσία να λαμβάνουν ανεξάρτητες αποφάσεις σχετικά με τα έγγραφα, τα οικονομικά της οικογένειας, τα ταξίδια των παιδιών τους, τη σχολική ζωή ή την ιατρική περίθαλψη, ακόμα και αν είναι διαζευγμένες και το δικαστήριο τους έχει παραχωρήσει την επιμέλεια.
Για τον λόγο αυτόν πολλές γυναίκες βρίσκονται παγιδευμένες σε καταχρηστικές σχέσεις και υπομένουν μια δύσκολη συμβίωση μέχρι τα παιδιά τους να ενηλικιωθούν και να πάρουν διαζύγιο. Στην περίπτωση που ο σύζυγος και πατέρας των παιδιών τους έχει φύγει από τη ζωή και το ανήλικο παιδί δεν έχει κηδεμόνα άρρενα συγγενή, η κυβέρνηση αναλαμβάνει τον ρόλο.
Το Κατάρ κατάφερε να ξεπεράσει μια μεγάλη διπλωματική κρίση καθώς η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και η Αίγυπτος εγκαθίδρυσαν το 2017 ένα οικονομικό και εμπορικό εμπάργκο κατηγορώντας την Ντόχα ότι υποστηρίζει την τρομοκρατία και ενισχύει στενούς δεσμούς με τον περιφερειακό τους αντίπαλο Ιράν. Τα μοναδικά χερσαία σύνορα της χώρας σφραγίστηκαν και οι συγκοινωνίες διά θαλάσσης και αέρος περιορίστηκαν σημαντικά. Ωστόσο το Κατάρ αποδείχθηκε πιο ανθεκτικό από ό,τι ανέμεναν οι περισσότεροι και έναν χρόνο αργότερα «κατάφερε να διαφοροποιήσει την οικονομία του, να διευρύνει τις διεθνείς συνεργασίες του και να μειώσει την ευπάθειά του από εξωτερικούς κραδασμούς», όπως σημείωνε τότε το περιοδικό «Foreign Affairs». Ο αποκλεισμός ήρθη το 2021 υπό την πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών που θεωρούν το Κατάρ, μαζί με τη Σαουδική Αραβία, βασικούς συμμάχους.
