Ενα μοναδικό παράθυρο στον κόσμο της φαντασίας και της νόησης. Ετσι θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς το βιβλίο «Ο Ηράκλειτος και το μυστήριο του ποταμού Κάυστρου» της Νίκης Καλογηράτου, το οποίο κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Σμίλη. Πρόκειται για ένα ταξίδι στη σκέψη του αρχαίου ελληνικού κόσμου με ήρωα έναν από τους πρώτους φιλοσόφους.
Στις σελίδες του βιβλίου ο Ηράκλειτος δεν σκιαγραφείται με μακριά γενειάδα και λευκά μαλλιά, αντίθετα τον συναντάμε ως έφηβο, έναν ανήσυχο νέο που ξεκινά την περιπέτεια της γνώσης, που θέλει να γνωρίσει καλύτερα τον κόσμο γύρω του και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Ξεκινά με πιστό σύντροφο τον σκύλο του, τον Κύωνα (είναι η αρχαία ελληνική λέξη για τον πιο πιστό φίλο του ανθρώπου), προσπαθώντας να ανακαλύψουν τις πηγές του μεγαλύτερου ποταμού της Εφέσου.
Και κάπως έτσι, μέσα από ένα απλό παραμύθι, φτάνουν τα παιδιά, χωρίς ίχνος στείρου διδακτισμού, στις βασικές αρχές της φιλοσοφίας του σπουδαίου αυτού προσωκρατικού φιλοσόφου. «Τα πάντα ρει! Ολα αλλάζουν. Τίποτα δεν μένει στάσιμο, τίποτα δεν μένει το ίδιο» για παράδειγμα αναφωνεί ο Ηράκλειτος όταν κοιτά μαζί με τον πιστό του σκύλο τη ροή του ποταμού που στο διάβα του παρασέρνει φύλλα, ψάρια, κλαδιά. Σε ένα άλλο πάλι σημείο του βιβλίου το τσίμπημα ενός κουνουπιού γίνεται η αφορμή για να αναφωνήσει ο Ηράκλειτος «Πόλεμος πατήρ πάντων», ενώ ακόμη ο ίδιος αποτυπώνει τις σκέψεις του γράφοντας σε έναν πάπυρο: «Ο Θεός είναι μέρα και νύχτα, χειμώνας και καλοκαίρι, πόλεμος και ειρήνη, κορεσμός και πείνα». Αλλωστε στο τέλος του βιβλίου παρατίθενται στο πρωτότυπο αρχαίο κείμενο τα δέκα αυθεντικά φιλοσοφικά αποσπάσματα γύρω από τα οποία περιστρέφεται η ιστορία.
Η μυθολογία και η θεά Αρτεμις
Στην εξιστόρηση εμπλέκεται και το στοιχείο της μυθολογίας, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την αρχαία ελληνική σκέψη. Η Αρτεμις, ως από μηχανής θεός, «εισβάλλει» στις σελίδες του βιβλίου και παίρνει στην αγκαλιά της τον Ηράκλειτο και τον σκύλο του, τον Κύωνα, ώστε να φθάσουν στη λύση του μυστηρίου που τους απασχολεί.
Η ιστορία λοιπόν ρέει και τα παιδιά παρακολουθώντας τις περιπέτειες του Ηράκλειτου, ο οποίος με την επαγωγική μέθοδο φτάνει σε λογικά συμπεράσματα, αντιλαμβάνονται τελικά την αξία της εξερεύνησης του κόσμου γύρω μας. Η αξία τού να αναζητάς τα δικά σου συμπεράσματα δεν κρύβεται σε κάποια μηχανή αναζήτησης στο Internet, αλλά στην ανθρώπινη σκέψη και στη φιλοσοφία, που με βάση την παρατήρηση της φύσης σε οδηγεί να αντιμετωπίζεις τη ζωή με βάθος.
Το βιβλίο είναι προσεγμένο μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, δείχνοντας την ιδιαίτερη συγγραφική επιμέλεια της Νίκης Καλογηράτου, η οποία έχει σπουδάσει Φιλοσοφία και Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, ενώ διαθέτει Master’s degree στην Κλασική Φιλοσοφία (King’s College) και διδακτορικό στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Για παράδειγμα, οι λουκουμάδες που έφαγε ο Ηράκλειτος με τους γονείς του στη γιορτή της Αρτέμιδας, όταν γύρισε στην πόλη μετά την περιπέτειά του, είναι ένα γλύκισμα που έτρωγαν και οι αρχαίοι Ελληνες. Τους ονόμαζαν μάλιστα «κέρματα από μέλι» και μεταξύ άλλων τούς πρόσφεραν στους νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων. Η συνταγή παρασκευής τους είναι και η αρχαιότερη καταγεγραμμένη συνταγή.
Επίσης, οι αστράγαλοι ή κότσια, το παιχνίδι που παίζει ο Ηράκλειτος με τους φίλους του στις σελίδες του βιβλίου, ήταν ένα παιχνίδι που έπαιζαν τα παιδιά στην αρχαία Ελλάδα – αλλά και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου –
με τα οστά των αστραγάλων της γίδας ή του αρνιού. Ο Ηράκλειτος, μάλιστα, μέχρι μεγάλη ηλικία, έπαιζε με τα παιδιά αστραγάλους στον ναό της Αρτέμιδος. Σε όσους του ζητούσαν να δώσει νόμους στην πόλη απαντούσε ότι είναι καλύτερα να παίζει με τα παιδιά παρά να συμμετέχει στην πολιτική ζωή του τόπου, επικρίνοντας έτσι τα κακώς κείμενα.
Ειδική μνεία πρέπει να γίνει και στην εξαιρετική εικονογράφηση της Ντανιέλας Σταματιάδη – αποφοίτου της ΑΣΚΤ και καθηγήτριας εικαστικών μαθημάτων -, η οποία έχει φιλοτεχνήσει περισσότερα από 100 βιβλία και έχει τιμηθεί με πολυάριθμα βραβεία και με υποψηφιότητα για το διεθνές βραβείο εικονογράφησης παιδικού βιβλίου H. C. Andersen. Οι ελεύθερες γραμμές της συναντούν τα αρχαιοελληνικά μοτίβα με φιγούρες που μοιάζουν πολλές φορές να έχουν ξεπηδήσει από παραστάσεις αρχαιοελληνικών αγγείων, ξεπερνώντας τα κυρίαρχα σύγχρονα στερεότυπα σχετικά με την απεικόνιση της αρχαίας Ελλάδας.
Το βιβλίο, όπως έχει αποκαλύψει η συγγραφέας του, Νίκη Καλογηράτου, προέκυψε μέσα από τη μητρική αγάπη, όταν η συγγραφέας «σκέφτηκε τι θα ήθελε να διαβάσει η κόρη της που δεν έχει ακόμα γραφτεί». Διαμορφώθηκε ακόμη και μέσα από τα σχόλια που της έκανε η κόρη της πάνω στην πλοκή του και κρατά το ενδιαφέρον των παιδιών, δείχνοντάς τους τη μαγεία της αρχαίας ελληνικής σκέψης. Οπως έλεγε και ο Ηράκλειτος, «ήθος ανθρώπω δαίμων» (ο χαρακτήρας του ανθρώπου καθορίζει τη ζωή του, είναι η μοίρα του, ο Θεός του).
