Πανόραμα της ζωής των λαϊκών τάξεων του 19ου αιώνα, βλέμμα στην κοινωνική ανισότητα, στον υπόκοσμο και στο περιθώριο, «Τα μυστήρια των Παρισίων» (1842) του Ευγένιου Σύη υπήρξαν μυθιστόρημα με μαζική αποδοχή και λογοτεχνικούς μιμητές από το Βερολίνο ως τη Νάπολι. Εργα που αποκάλυπταν το σκηνικό πίσω από τα φώτα της πόλης έδιναν στους αναγνώστες τους μια εικόνα της καθημερινότητας της μεγάλης πλειονότητας των κατοίκων στις πρωτεύουσες της βιομηχανικής εποχής. Τηρουμένων των αναλογιών, παρόμοια ματιά στο αστικό παρασκήνιο παρέχει το πρόσφατο, πλούσια εικονογραφημένο βιβλίο του Γιάννη Μέγα «Απαγωγές και δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη 1852-1913» (εκδ. University Studio Press). Συγγραφέας πολλών έργων για την πόλη, ο Μέγας ανατρέχει εδώ στον Τύπο της περιόδου αποδελτιώνοντας εκατοντάδες περιστατικά, από φόνους εν βρασμώ ψυχής έως τρομοκρατικές ενέργειες. Οι οικονομικές σχέσεις, το κοινωνικό στάτους, οι έμφυλοι ρόλοι, οι διακοινοτικές επαφές, οι πολιτικές ισορροπίες, οι ηθικοί και πολιτισμικοί κώδικες ενός πολυπολιτισμικού χώρου αναδύονται ανάγλυφα μέσα από την παραβατική συμπεριφορά των κατοίκων του.
Ενδεικτική μιας τάξης μεγέθους της τότε εγκληματικότητας είναι η καταμέτρηση της «Journal de Salonique» για το έτος 1895-1896 που παραθέτει ο Μέγας: στο βιλαέτι της Θεσσαλονίκης καταγράφηκαν 3.363 εγκλήματα, μεταξύ των οποίων 745 κλοπές, 666 τραυματισμοί, 147 ανθρωποκτονίες, 95 βιασμοί, 91 απαγωγές. Σημαντικός αριθμός τους αφορά την ίδια την πρωτεύουσα, μια πόλη 120.000 κατοίκων. Πρόκειται όμως για μια αστική πραγματικότητα που διαφέρει κατά πολύ από εκείνη του 21ου αιώνα. Στο οθωμανικό κράτος οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν οργανωθεί κατά τα δυτικά πρότυπα μόλις στην περίοδο του «Τανζιμάτ», τυπικά μετά το 1839, ουσιαστικά και πιο εντατικά μετά το 1856. Η στελέχωση και η αποτελεσματικότητα Αστυνομίας και Χωροφυλακής είναι αμφισβητούμενες, ιδιαίτερα στο περιβάλλον μιας πολυπολιτισμικής πόλης όπου διαβιούν Εβραίοι, Ελληνες, Τούρκοι, Σέρβοι, Βούλγαροι και η διακοινοτική βία για εθνοτικούς ή θρησκευτικούς λόγους είναι διαδεδομένη. Επιπλέον, οι προξενικές αρχές των Μεγάλων Δυνάμεων διαθέτουν για λόγους προστασίας δικούς τους φρουρούς, αλλά και το προνομιακό καθεστώς των διομολογήσεων που τους παρέχει ευελιξία δικαιοδοσίας ως προς τη χρησιμοποίησή τους. Μετά το 1875 τα Βαλκάνια βιώνουν μια εποχή αναταραχών, o ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877-1878 έχει ως συνέπεια ένα μεγάλο κύμα μουσουλμάνων προσφύγων, η δεκαετία του 1890 χαρακτηρίζεται από τις αυξανόμενες βλέψεις της Βουλγαρίας και τη δράση των κομιτατζήδων στα μακεδονικά εδάφη, ακολουθούν ο Μακεδονικός Αγώνας, η Επανάσταση των Νεότουρκων το 1908, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι το 1912-1913. Στο πυκνό αυτό πλαίσιο συνυπάρχουν το απλό έγκλημα, η οργανωμένη εγκληματικότητα, οι κοινοτικές συγκρούσεις, οι πολιτικές δολοφονίες.
Περιεχόμενο για συνδρομητές
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου από tovima.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
