Σύγχρονη τέχνη και σημαντικές συλλογές

Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους διεθνή funds και πολυεθνικοί όµιλοι αποφασίζουν να δηµιουργήσουν συλλογές έργων τέχνης και γιατί ελληνικές επιχειρήσεις επιλέγουν να επενδύσουν στον σύγχρονο πολιτισµός; Ποιο είναι το κοινωνικό έρεισµα πίσω από αυτές τις σηµαντικές πρωτοβουλίες;

Η Διεθνής Ενωση Εταιρικών Συλλογών Σύγχρονης Τέχνης (International Association of Corporate Collections of Contemporary Art – IACCCA) είναι ένας σηµαντικός φορέας, ο οποίος συνδέει 58 διεθνείς συλλογές τέχνης πολυεθνικών εταιρειών και τραπεζικών οµίλων, όπως είναι η αµερικανική Fidelity Investments και η γερµανική Deutsche Bank.

Λίγο µετά την εκλογή της στο Διοικητικό Συµβούλιο του IACCCA, η Κίκα Κυριακάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια του Polygreen Culture & Art Initiative (PCAI), που ιδρύθηκε από τον επιχειρηµατία και CEO Αθανάσιο Πολυχρονόπουλο το 2014 και αποτελεί την πρώτη εταιρική συλλογή έργων τέχνης από την Ελλάδα που εντάχθηκε στο IACCCA, συζητεί µε την Delphine Munro, τη γαλλίδα πρόεδρο του ΙΑCCCA και διευθύντρια του ιδρύµατος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (European Investment Bank EIB), για τα σηµεία που συνδέουν το συλλέγειν µε το επιχειρείν, για τον ρόλο που καλείται να υπηρετήσει το IACCCA και οι επιµελητές του, καθώς και για το ενδιαφέρον διεθνών καλλιτεχνικών φορέων και συλλογών για τη σύγχρονη ελληνική τέχνη και τα µουσεία της χώρας µας.

Ως επιµελήτρια και µέλος του IACCCA, έχω διαπιστώσει όλα αυτά τα χρόνια στην πράξη το σηµαντικό έργο που επιτελεί ο φορέας για τις εταιρικές συλλογές τέχνης, συµβάλλοντας στην εξέλιξη και στο κοινωνικό έργο τους. Από την πλευρά σας, ως πρόεδρος του IACCCA, ποια κρίνετε πως είναι η βασική αποστολή του συγκεκριµένου δικτύου;

«Στο IACCCA στόχος μας είναι να μοιραζόμαστε βέλτιστες πρακτικές και να εμπνέουμε ο ένας τον άλλον με αφορμή το συλλέγειν και την προώθηση της σύγχρονης τέχνης. Διοργανώνουμε συναντήσεις δύο φορές τον χρόνο σε διάφορες πολιτιστικές πρωτεύουσες για εργαστήρια και σεμινάρια, ενώ κάθε δεύτερο χρόνο φιλοξενούμε ένα συμπόσιο ανοιχτό στο ευρύ κοινό.

Η ιδέα για την ίδρυση του IACCCA προήλθε από μια σειρά άτυπων στρογγυλών τραπεζιών που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ επιμελητών εταιρικών συλλογών τέχνης στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Η ιδρύτριά μας, Jacqueline D’Amécourt, τότε επιμελήτρια της συλλογής Lhoist στο Βέλγιο, διαπίστωσε μέσα από αυτές τις συναντήσεις ότι ενώ οι διάφορες εταιρικές συλλογές είχαν πολλά κοινά, ήταν σε μεγάλο βαθμό αποσυνδεδεμένες η μία με την άλλη. Αυτό την ενέπνευσε να δημιουργήσει έναν διεθνή οργανισμό με σκοπό να συσπειρώσει την τεχνογνωσία των εταιρικών συλλογών τέχνης και έτσι το 2007 ιδρύθηκε επίσημα το IACCCA».

Ολο και περισσότερες επιχειρήσεις επιλέγουν να στηρίξουν τον σύγχρονο πολιτισµό και τα εικαστικά στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Ποια θα λέγατε πως είναι τα βασικά αίτια πίσω από την απόφαση µιας εταιρείας να δηµιουργήσει µια συλλογή έργων τέχνης;

«Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μια εταιρεία ή μια τράπεζα θα αποφασίσει να δημιουργήσει μια συλλογή. Κατ’ αρχήν η τέχνη συνιστά ένα στοιχείο που μπορεί να αξιοποιηθεί με πολλαπλούς τρόπους στον χώρο των επιχειρήσεων. Αναπτύσσει τον διάλογο μεταξύ των υπαλλήλων, ανοίγοντας νέες συνομιλίες και βελτιώνοντας τις συνθήκες εργασίας σε ένα εταιρικό περιβάλλον.

Δεύτερον, η τέχνη προωθεί την πρωτοπορία, καθώς ερμηνεύεται με πολλαπλούς τρόπους, ενθαρρύνοντας τους εργαζομένους να διερευνούν νέες προοπτικές και να αγκαλιάζουν καινοτόμες λύσεις. Τρίτον, η τέχνη προωθεί την έννοια της κοινότητας, ευνοώντας την εταιρική κουλτούρα, την υπερηφάνεια για τον πολιτιστικό ρόλο της εταιρείας και το αίσθημα του ανήκειν.

Τέλος, αξίζει να επισημανθεί πως η κοινωνική ευθύνη είναι ένα ζήτημα που απασχολεί σημαντικά πλέον ομίλους και επιχειρήσεις. Οι εταιρείες μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στον ρόλο των δημόσιων μουσείων συμβάλλοντας στη διατήρηση και στην προώθηση της σύγχρονης δημιουργίας. Πιστεύω ακράδαντα ότι μέσω στοχευμένων πρωτοβουλιών, οι εταιρείες μπορούν να μετατρέψουν τις συλλογές τους σε εργαλεία ζωντανής επικοινωνίας μεταξύ εργαζομένων, πολιτών και κοινωνιών.

Γίνεται σαφές, επομένως, ότι οι εταιρικές συλλογές τέχνης μπορούν να εξυπηρετήσουν πολλούς και διαφορετικούς σκοπούς πέρα ​​από το να συνιστούν απλά μια επένδυση. Συμβάλλουν στην εκπλήρωση ενός δημιουργικού και αισθητικά ελκυστικού χώρου εργασίας και προάγουν σημαντικές κοινωνικές και εταιρικές αξίες, όπως η συμπερίληψη και η διαφορετικότητα. Ενθαρρύνουν διαφορετικές προοπτικές, αμφισβητούν το status quo και ενισχύουν την ευημερία των εργαζομένων δημιουργώντας ένα αξιόλογο περιβάλλον εργασίας.

Παράλληλα, η συλλογή μπορεί να είναι προσιτή στο ευρύ κοινό μέσω εκθέσεων και δανείων σε δημόσιους φορείς, υπογραμμίζοντας τον κοινωνικό ρόλο της και λειτουργώντας ως σημαντική πολιτιστική παρακαταθήκη».

Παράλληλα µε τον ρόλο σας στο IACCCA, είστε επικεφαλής του Τµήµατος Τεχνών & Πολιτισµού του Ινστιτούτου της EIB και υπεύθυνη για τη συλλογή της Τράπεζας. Ποιοι είναι οι στόχοι του ιδρύµατος, η αποστολή της συλλογής σας και οι προκλήσεις, ενδεχοµένως, τις οποίες καλείστε να αντιµετωπίσετε; Με ποιον τρόπο τα καλλιτεχνικά προγράµµατα και η συλλογή ευθυγραµµίζονται µε τις πολιτικές ESG (Environmental, Social, Governance) και CSR (Corporate Social Responsibility) της εταιρείας;

«O σχεδιασμός και η οργάνωση του Προγράμματος Ανάπτυξης Καλλιτεχνών (Artist Development Programme ADP) της EIB αποτελεί κεντρικό κομμάτι της δουλειάς μου. Ουσιαστικά σχεδίασα το ADP το 2013 για να αντισταθμίσω τις περιορισμένες ευκαιρίες ανάπτυξης που υπήρχαν τότε διαθέσιμες για νέους καλλιτέχνες στην Ευρώπη. Το πρόγραμμα προσφέρει σε ευρωπαίους δημιουργούς κάτω των 35 ετών τρίμηνη διαμονή στο Παρίσι (Cité internationale des arts) και στο Λουξεμβούργο (neimënster), με μέντορα έναν διεθνούς φήμης καλλιτέχνη (μεταξύ αυτών οι Mirosław Bałka, Callum Innes, Darren Almond, Jorma Puranen και Tatiana Trouvé).

Το ενεργό δίκτυο αποφοίτων μας διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στη σύσταση των μελλοντικών υποψηφίων και η επιτυχία τους μετά την ADP συνεχίζει να προσδίδει μεγαλύτερη αξιοπιστία στο πρόγραμμά μας. Πρώην βραβευθέντες μας έχουν εκθέσει σε μερικά από τα πιο διάσημα καλλιτεχνικά ιδρύματα του κόσμου, όπως η Tate Britain, έχουν υπάρξει υποψήφιοι για το βραβείο Turner και συμμετείχαν στην Μπιενάλε της Βενετίας. Σε θεσμικό επίπεδο, θα έλεγα πως το πρόγραμμα ADP τοποθετεί την ΕΙΒ στην καρδιά της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας, ενώ σε προσωπικό επίπεδο η υποστήριξη νέων καλλιτεχνών μπορεί να αποδειχθεί πραγματικά αναζωογονητική.

Οσον αφορά τις προκλήσεις, δεσμεύομαι να ανταποκριθώ στην ανάγκη αναγνώρισης και προβολής της διαφορετικότητας στην Ευρώπη σε έναν ολοένα και πιο διχασμένο κόσμο. Τα τελευταία πέντε χρόνια η καλλιτεχνική επιτροπή της ΕΙΒ εστίασε σε εικαστικούς και έργα τέχνης που φέρνουν στο προσκήνιο την πολύπλευρη ταυτότητα της Ευρώπης, δίνοντας πάντα συνειδητά και σκόπιμα προτεραιότητα σε καλλιτέχνες που υποεκπροσωπούνται στον κόσμο της τέχνης, συγκεντρώνοντας αποκτήματα από την Ανατολική Ευρώπη (σύμφωνα με τη διεύρυνση της ΕΕ), σε γυναίκες καλλιτέχνες και σε νέα ταλέντα.

Εχουμε, επίσης, επεκτείνει τη δέσμευσή μας αυτή μέσω στοχευμένων αγορών και εκθέσεων. Το 2021, για παράδειγμα, η έκθεσή μας με τίτλο «Awakening» είχε ως θέμα τις φυλετικές ανισότητες, συμπεριλαμβάνοντας έργα των Kapwani Kiwanga («Nations – Ogé’s Uprising, 1790», 2020) και Kiluanji Kia Henda («The Geometric Ballad of Fear», 2019) από τη συλλογή μας, μεταξύ άλλων.

Αξίζει να σημειωθεί πως για περισσότερα από δέκα χρόνια, η ομάδα τέχνης και πολιτισμού της ΕΙΒ τοποθετεί την κλιματική αλλαγή στο επίκεντρο των προγραμμάτων της. Πάντα πίστευα ότι η τέχνη μπορεί και πρέπει να παίξει σημαντικό ρόλο στην τόνωση μιας συναισθηματικής αντίδρασης στο συγκεκριμένο ζήτημα, επιτρέποντας στους ανθρώπους να συνδεθούν με το θέμα χωρίς να παραλύονται από τους αριθμούς.

Ετσι, στο πλαίσιο του ADP εστιάσαμε σε θεματικές όπως «Ανθρωπόκαινος – Το Αποτύπωμα του Ανθρώπου» (2014-2018), «Νερό και Προστασία των Ωκεανών» (2016), «Πέρα από τα Σύνορα: Μετατόπιση και Διασπορά στην Τέχνη» (2017), και «Διατάραξη: Tο Αποτύπωμα του Ανθρώπου» (2018-2022). Μέσω της σταθερής δέσμευσής μας απέναντι στους καλλιτέχνες και παράλληλα με την κοινωνική δέσμευση και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίησή μας επιδιώκουμε να ενεργοποιήσουμε τη συλλογή έργων τέχνης μας σε πρεσβευτή των αξιών της ΕΙΒ».

Μεταξύ 2019 κα 2023 διοργανώθηκαν σε Αθήνα και Πειραιά δύο επίσηµες συναντήσεις των µελών του IACCCA σε συνεργασία µε το PCAI. Ως πρόεδρος του IACCCA και υπεύθυνη της συλλογής της EIB, τι γνώµη έχετε σχηµατίσει για την εικαστική σκηνή και τα µουσεία σύγχρονης τέχνης της χώρας;

«Πιστεύω πως η σκηνή σύγχρονης τέχνης και τα μουσεία στην Ελλάδα καθορίζονται από δημιουργικότητα, ανθεκτικότητα και τη βαθιά σύνδεσή τους τόσο με το ιστορικό παρελθόν όσο και με το σύγχρονο, το παρόν. Ως IACCCA οργανώσαμε το 2023 τη φθινοπωρινή συνάντηση των μελών μας στην ελληνική πρωτεύουσα προκειμένου να γνωρίσουμε από κοντά αυτή τη ζωντανή καλλιτεχνική σκηνή.

Τα μέλη μας, η Polygreen Culture & Art Initiative (PCAI) και η συλλογή της Alpha Bank, αποτελούν παράδειγμα του δυναμικού της ελληνικής καλλιτεχνικής κοινότητας και της δέσμευσής της για ποικιλόμορφη καλλιτεχνική έκφραση και συνεργασία προκειμένου να καλλιεργηθεί θετικός κοινωνικός αντίκτυπος μέσω της τέχνης.

Ενα από τα πιο ξεχωριστά χαρακτηριστικά της ελληνικής καλλιτεχνικής σκηνής είναι η παρουσία εικαστικών από πολυάριθμες χώρες και μη κερδοσκοπικών οργανισμών που προωθούν ανερχόμενους καλλιτέχνες παρέχοντας κοινωνικές δεσμεύσεις. Διασφαλίζεται έτσι ότι η νέα γενιά ελλήνων καλλιτεχνών επωφελείται από την τοπική και τη διεθνή σκηνή με μουσεία και ιδρύματα όπως το ΕΜΣΤ και με πολλές γκαλερί σύγχρονης τέχνης να συμβάλλουν, επίσης, σημαντικά σε αυτό.

Επιπρόσθετα, οι καλλιτέχνες και τα ιδρύματα τέχνης της Ελλάδος αποτελούν μια σημαντική πηγή έμπνευσης για το έργο και τη συλλογή της ΕΙΒ την τελευταία δεκαετία. Λόγου χάριν, η περιοδεύουσα έκθεσή μας με τίτλο «In/Beyond Borders», η οποία έλαβε χώρα το 2011 στις εκπληκτικές εγκαταστάσεις του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, αποδείχθηκε εξαιρετικά επιτυχημένη.

Η συλλογή έργων τέχνης της ΕΙΒ περιλαμβάνει, επίσης, έργα ελλήνων καλλιτεχνών που έχουν πάρει μέρος στο πρόγραμμα ADP, όπως ο Bill Balaskas, ή κατόπιν αγορών, όπως είναι η περίπτωση της Κύπριας Μαρίνας Ξενοφώντος και του διαπρεπούς έλληνα ζωγράφου Απόστολου Γεωργίου. Η συλλογή έργων τέχνης της ΕΙΒ παραμένει προσηλωμένη στην υποστήριξη της καλλιτεχνικής σκηνής της χώρας σας σε αυτή τη συναρπαστική στιγμή για την ελληνική σύγχρονη τέχνη».