Αρκετά έχουν ακουστεί και γραφτεί τα τελευταία χρόνια για τον ορυκτό πλούτο της Ελλάδας – π.χ. ότι δεν αξιοποιείται ενώ θα μπορούσε να συμβάλει στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας. Από τα fake news μέχρι την πραγματικότητα η απόσταση είναι μεγάλη. Γιατί το ελληνικό υπέδαφος κρύβει πράγματι πολλά. Ωστόσο το νομοθετικό πλαίσιο για τις εξορύξεις ήταν για χρόνια απαρχαιωμένο και σίγουρα αποτρεπτικό για κάθε είδους επένδυση, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που η ελλιπής ενημέρωση αλλά και οι λάθος πρακτικές δημιούργησαν στην κοινή γνώμη μια στρεβλή εικόνα για το τι πραγματικά συμβαίνει «κάτω από τα πόδια μας».
Ο βωξίτης είναι ένα ορυκτό από το οποίο στην Ελλάδα όχι μόνο έχουμε αρκετό, αλλά είναι και εξαιρετικής ποιότητας. Από τον βωξίτη παράγεται το αλουμίνιο, ένα υλικό εξαιρετικά χρήσιμο και απαραίτητο στην καθημερινότητά μας – πρώτη ύλη για κουτάκια αναψυκτικού μέχρι αεροπλάνα -, στα συγκριτικά πλεονεκτήματα του οποίου κατατάσσονται το χαμηλό του βάρος, η υψηλή αντοχή του στη διάβρωση, η λειτουργικότητα και η χαμηλή του τοξικότητα, το γεγονός ότι είναι εύπλαστο και ενεργειακά αποδοτικό, καθώς επίσης και το ότι ανακυκλώνεται. Οι εξαγωγές αλουμινίου και αλουμίνας ενισχύουν ουσιαστικά την ελληνική οικονομία, αφού αποτελούν τον δεύτερο σε εξαγωγές τομέα στη χώρα, με εξαγωγές ύψους περίπου €1,4 δισ. το 2016 (που μεταφράζεται σε 5,5% των συνολικών εξαγωγών). Εδώ και μερικά χρόνια, μάλιστα, η Ελλάδα κατέχει την κορυφή της Ευρώπης στον εν λόγω τομέα.
Ο ελληνικός βωξίτης εξορύσσεται κατά κύριο λόγο από την περιοχή του Παρνασσού και αποτελεί τη βασική πρώτη ύλη για την παραγωγή αλουμίνας και κατ’ επέκταση αλουμινίου. Πρόκειται για ένα ιζηματογενές πέτρωμα, μείγμα μεταλλικών οξειδίων, το οποίο πήρε το όνομά του από τη γαλλική πόλη Μπο (Baux) όπου ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά κοιτάσματά του. Τα κύρια συστατικά του είναι αλουμίνα (50%-60%), οξείδια του σιδήρου (18%-25%), νερό (6%-10%), οξείδιο του πυριτίου (2%-4%), οξείδιο του τιτανίου (2%-4%) και ανθρακικό ασβέστιο.
Το βιομηχανικό προϊόν κατεργασίας βωξίτη, δηλαδή η αλουμίνα, χρησιμοποιείται για την παραγωγή πρωτόχυτου αλουμινίου, αλλά και άλλων μη μεταλλουργικών προϊόντων (λειαντικά και μονωτικά υλικά, πυρίμαχα αντικείμενα, απορρυπαντικά, φάρμακα κ.ο.κ.), καθώς και για την επεξεργασία του νερού. Η αλουμίνα εξάγεται από τον βωξίτη με τη μέθοδο Bayer, την οποία μπορούμε να παρομοιάσουμε με την παρασκευή του ελληνικού καφέ και μπορεί να είναι ένυδρη ή άνυδρη, ανάλογα με τον βαθμό επεξεργασίας της.
Συγκεκριμένα, για να παραγάγουμε την αλουμίνα περνάμε τον βωξίτη από στάδια θραύσης, άλεσης, προσβολής με διάλυμα καυστικής σόδας, καθίζησης, διάσπασης και διήθησης. Η άνυδρη, γνωστή ως μεταλλουργική αλουμίνα, προκύπτει από το ψήσιμο της ένυδρης και την αφαίρεση των περιεχόμενων ποσοτήτων κρυσταλλικού νερού. Μέσω της διαδικασίας ηλεκτρόλυσης της άνυδρης αλουμίνας παράγεται λοιπόν το αλουμίνιο.
Ο μεγαλύτερος καθετοποιημένος παραγωγός αλουμινίου και αλουμίνας στην ΕΕ
Το εργοστασιακό συγκρότημα της Αλουμίνιον της Ελλάδος στον Αγιο Νικόλαο Βοιωτίας επεξεργάζεται βωξίτη προς παραγωγή αλουμίνας και εν συνεχεία αλουμινίου. Ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του κλάδου είναι αδιαμφισβήτητα η Mytilineos, μέσω του Τομέα Μεταλλουργίας όπως πλέον ονομάζεται η ιστορική Αλουμίνιον της Ελλάδος (ΑτΕ). Εχοντας πραγματοποιήσει ένα από τα μεγαλύτερα επενδυτικά προγράμματα που έχουν γίνει στη χώρα από ιδιώτη, η Αλουμίνιον της Ελλάδος αποτελεί τον μεγαλύτερο καθετοποιημένο παραγωγό αλουμινίου και αλουμίνας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και μία από τις υγιέστερα αναπτυσσόμενες βιομηχανικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Επιπλέον, μέσω αλλεπάλληλων προγραμμάτων μείωσης του λειτουργικού κόστους, η Αλουμίνιον της Ελλάδος αποτελεί μια ανταγωνιστική βιομηχανική μονάδα με πολλαπλά οφέλη για την τοπική οικονομία.
Οταν ακόμη οι αντίστοιχες εταιρείες του κλάδου σε παγκόσμιο επίπεδο είχαν να αντιμετωπίσουν υψηλά πρόστιμα εξαιτίας των περιβαλλοντικών προβλημάτων που δημιουργούσε η βιομηχανική δραστηριότητα, η Mytilineos έλαβε την απόφαση να επενδύσει ώστε η λειτουργία της να μην επιβαρύνει το τοπίο, την ατμόσφαιρα και τη θάλασσα. Ηδη από το 2016 η ΑτΕ ήταν το πρώτο εργοστάσιο στην Ευρώπη που επένδυσε στην εγκατάσταση φίλτρου υψηλής πίεσης (φιλτρόπρεσα) µε σκοπό την ξηρή απόθεση των καταλοίπων βωξίτη. Πέντε χρόνια αργότερα, η εταιρεία ολοκλήρωσε τη συγκεκριμένη επένδυση εγκαθιστώντας 4 φιλτρόπρεσες και αξιοποιώντας την επιλογή της οριστικής απόθεσης των καταλοίπων βωξίτη στην ξηρά σε αφυδατωµένη µορφή – η οποία αποτελεί παγκοσμίως την πλέον ασφαλή μέθοδο διάθεσής τους -, ενώ παράλληλα επιτρέπει την αξιοποίησή τους ως πρώτης ύλης.
Οι πρωτοβουλίες αξιοποίησης των καταλοίπων βωξίτη συνεχίζονται μέχρι σήμερα βάσει των βέλτιστων διεθνών πρακτικών. Σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, αναζητούνται τρόποι ώστε από τα κατάλοιπα βωξίτη να εξαχθούν «σπάνιες γαίες» (έτσι αποκαλούνται στη Χημεία), όπως το πολύτιμο σκάνδιο, μέσω μιας πρωτοποριακής και φιλικής προς το περιβάλλον τεχνολογίας. Παράλληλα, η Mytilineos συμμετέχει ενεργά σε ευρωπαϊκά προγράµµατα αποδοτικών «πράσινων» τεχνολογιών στη βιοµηχανία αλουµινίου, όπως τα «Eurare», «Marie Curie», «Bravo», «Ensureal» κ.ά., µε στόχο την πλήρη αξιοποίηση των καταλοίπων βωξίτη.
Η τελευταία δράση της Mytilineos βρίσκει εφαρμογή στο πρόγραμμα «RemovAL» του οποίου ηγείται. Μέσω αυτού δοκιμάζονται ανεπτυγμένες τεχνολογίες επεξεργασίας των καταλοίπων βωξίτη για την εξαγωγή βασικών και κρίσιμων μετάλλων και για τη μετέπειτα αξιοποίησή τους ως πρώτης ύλης. Το «RemovAL» στοχεύει στο να μετατρέψει τα κατάλοιπα βωξίτη σε νέα προϊόντα ή πρώτες ύλες μέσω καινοτόμων δράσεων βιομηχανικής συμβίωσης. Στο εν λόγω πρόγραμμα συμμετέχει η αφρόκρεμα του κλάδου του αλουμινίου σε διεθνές επίπεδο – 29 εταιρείες, ανάμεσά τους οι μεγαλύτερες παγκοσμίως, όπως οι Rio Tinto, Alcoa, Alum, αλλά και ενώσεις, όπως το Ευρωπαϊκό Αλουμίνιο και το Διεθνές Ινστιτούτο Αλουμινίου.
