Στον πίνακα «Été», που είναι γνωστός και ως «Αdam et Ève», οι πρωτόπλαστοι απεικονίζονται όπως ακριβώς ζούσαν στον Παράδεισο: ολόγυμνοι. Ο Αδάμ φοράει βέβαια φύλλα συκής, αλλά ας μη ζητούμε τα πάντα από τη γυναίκα η οποία ζωγράφισε αυτό που θεωρείται το πρώτο ανδρικό γυμνό στη μοντέρνα τέχνη, το μακρινό 1909. Βέβαια, για τη Σουζάν Βαλαντόν (1865-1938) η «πρωτιά» δεν ήταν ποτέ αυτοσκοπός. Από ό,τι φαίνεται, όμως, την κατακτούσε ποικιλοτρόπως στην περιπετειώδη καριέρα της, στο πλευρό των σπουδαίων ζωγράφων που γνωρίζουμε ως «μεγάλους» της Ιστορίας της Τέχνης. Η πρώτη γυναίκα ζωγράφος που έγινε δεκτή στη Société Nationale des Beaux-Arts το 1894, η πρώτη, ή από τις πρώτες, που ζωγράφισε γυμνό και μάλιστα σε πορτρέτα δικά της, για παράδειγμα στον προαναφερθέντα πίνακα εκείνη είναι η «Εύα» της σύνθεσης, δίπλα στον ζωγράφο, εραστή και μετέπειτα σύζυγό της Αντρέ Ιτέρ (1886-1948). Ωστόσο, παρόλο που εισέπραξε αναγνώριση στην εποχή της, καθώς έδειχνε συχνά δουλειά της στην γκαλερί Berthe Weill όπως και στα Salon des Indépendants και Salon d’Automne, όπου έγινε μέλος του 1924, όσο και από ζωγράφους όπως ο Εντγκάρ Ντεγκά, ο οποίος τη θεωρούσε ισότιμης κλάσης, το όνομά της έμεινε στην Ιστορία της Τέχνης περισσότερο για άλλους λόγους και όχι για τα καλλιτεχνικά της επιτεύγματα. Οπως για το γεγονός ότι ήταν µοντέλο ζωγράφων όπως ο Πιερ Πιβί ντε Σαβάν, ο Ζαν Πιερ-Ογκίστ Ρενουάρ, ο Ζαν-Ζακ Ενέρ ή ο Φεντερίκο Τσαντοµενέγκι – μάλιστα ήταν ο Ανρί ντε Τουλούζ-Λοτρέκ εκείνος που τη «βάπτισε» Σουζάν, με έμπνευση από τη βιβλική Σωσάννα (το κανονικό της όνομα ήταν Μαρί-Κλεμεντίν). Για να μην πούμε για το γεγονός ότι ήταν επίσης η μητέρα του Μορίς Ουτριγιό (1883-1955), ζωγράφου της Σχολής του Παρισιού, στον οποίο δεν αποκάλυψε ποτέ το όνομα του πατέρα του. Ή βεβαίως ότι συζητιόταν επειδή έζησε παθιασμένες σχέσεις με προσωπικότητες όπως ο συνθέτης Ερίκ Σατί και ο κριτικός τέχνης Μικέλ Ουτριγιό, με αποτέλεσμα να μη θεωρείται τόσο σοβαρή καλλιτέχνις.
Για όλους αυτούς τους λόγους, λοιπόν, η Σουζάν Βαλαντόν τιμάται με μια μεγάλη αναδρομική έκθεση στο Centre Pompidou-Metz, πενήντα έξι χρόνια μετά την τελευταία ρετροσπεκτίβα στην πατρίδα της, συγκεκριμένα στο παρισινό Musée National d’Art Moderne. Στην τιτλοφορούμενη «Susanne Valadon. A World of Her Own» (έως τις 11 Σεπτεμβρίου), σε επιμέλεια Κιάρα Παρίζι, διευθύντριας του μουσείου της Μετς, ο στόχος είναι να αναδειχθεί και να επανεκτιμηθεί ο σύγχρονος χαρακτήρας του έργου της Βαλαντόν ώστε να βρει μια νέα θέση στο καλλιτεχνικό στερέωμα. Γιατί ήταν ένα έργο τολμηρό, όχι μόνο εξαιτίας των θεματικών του, όπως το ανδρικό και γυναικείο γυμνό, αλλά και η αναπαράσταση γυναικών με τρόπους που δεν ήταν στερεοτυπικοί ή δεν έτειναν στην εξιδανίκευση έτσι όπως τις ζωγράφιζαν οι άνδρες ζωγράφοι, αλλά και ως προς το ύφος και την τεχνοτροπία του. Ενας από τους λόγους που δεν εκτιμήθηκε το έργο της Βαλαντόν είναι επειδή δεν εντάχθηκε σε κάποιο κίνημα, όπως για παράδειγμα ο κυβισμός ή η αφηρημένη τέχνη, αλλά επέμενε στη ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας. Μαθήτρια των σπουδαίων στους οποίους πόζαρε, δίχως εκείνοι να έχουν αναλάβει επισήμως τον ρόλο του μέντορα, εκείνη ξεσήκωσε πολλά στοιχεία από το έργο τους και έγινε η ανεπίσημη διάδοχός τους ακολουθώντας την προσωπική της πορεία στην τέχνη.
Στην έκθεση περιλαμβάνονται περισσότερα από 200 έργα και σχετικά έγγραφα που παρουσιάζονται πολύ σπάνια στη Γαλλία, δανεισμένα από πολιτιστικά ιδρύματα όπως το Λούβρο, το Ορσέ, το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Εργα όπως ο πίνακας «La Chambre bleue» (1923), όπου φιλοτέχνησε το πορτρέτο μιας σύγχρονης γυναίκας, του εαυτού της, απελευθερωμένης από τις συμβάσεις της εποχής της. Ενώ θυμίζει κλασικές αναπαραστάσεις της οδαλίσκης, μιας στερεοτυπικής εικόνας που απέπνεε ερωτισμό, η δημιουργός του δεν παρουσιάζει τη γυναίκα παθητική, ένα αντικείμενο του πόθου, αλλά κυρία του εαυτού της και των αναγκών της, χαλαρή, εκφραστική και με άνετα ρούχα που δεν είναι «σέξι». Πρόκειται για ένα έργο που θεωρήθηκε πρώιμα φεμινιστικό και που επινόησε εκ νέου τις συμβάσεις της ζωγραφικής. Η Βαλαντόν ήταν ιδιαίτερα δραστήρια καλλιτεχνικά. Οταν έφυγε από τη ζωή το 1938, ύστερα από εγκεφαλικό, είχε αφήσει πίσω της περί τους 500 καμβάδες και 300 έργα σε χαρτί.
Στην έκθεση δεν παρουσιάζονται μόνο δικές της δημιουργίες αλλά και των ζωγράφων για τους οποίους πόζαρε, όπως ο Πιερ Πιβί ντε Σαβάν (η Βαλαντόν υπήρξε μοντέλο του την περίοδο 1883-1889), αλλά και πίνακες όπως οι «La Grosse Maria» (1894) του Λοτρέκ ή «Danse à la ville» (1883) του Ζαν Ρενουάρ, στους οποίους πρωταγωνιστεί. O στόχος είναι να αναδειχθούν οι επιρροές της από σπουδαίους καλλιτέχνες, από τον Ενγκρ στον Σεζάν, αλλά και από τη σκηνή της Μονμάρτρης, όπου έζησε στο γύρισμα του προηγούμενου αιώνα. Εξ ου και θα αντιπαρατεθούν έργα της με εκείνα των συγχρόνων της για να αποκαλυφθούν τα σημεία συνάντησης με καλλιτέχνες της μποέμ Μονμάρτρης ή της αβανγκάρντ, όπως ο Ανρί Ματίς και η Ζορζέτ Αγκίτ. Για την έκθεση σημείο αναφοράς είναι το διαμέρισμά της στο νούμερο 12 της Rue Cortot στο Παρίσι, το οποίο σήμερα είναι το Musée de Montmartre.
Γεννημένη το 1865 στο Bessines sur Gartempe στην Haute Vienne, μεγάλωσε μαζί με τη μητέρα της στη Μονμάρτρη. Ξεκίνησε να σταδιοδρομεί ως ακροβάτισσα, όμως ένα ατύχημα την ανάγκασε να σταματήσει και να αρχίσει να ποζάρει για ζωγράφους. Το πρώτο έργο της που υπέγραψε ως Σουζάν Βαλαντόν ήταν μια αυτοπροσωπογραφία της με παστέλ αφότου γέννησε τον γιο της, το 1883, σε ηλικία 18 ετών. Επρεπε να περάσουν σχεδόν δέκα χρόνια για να μεταφέρει τις ζωγραφικές της απόπειρες σε καμβά, όταν δηλαδή φιλοτέχνησε έργα όπως το «Jeune fille faisant du crochet» (π. 1892), το οποίο βρίσκεται στο Musée National d’Art Moderne (Κέντρο Πομπιντού).
H Βαλαντόν και ο Ντεγκά
Για τον γάλλο ιμπρεσιονιστή Εντγκάρ Ντεγκά δεν πόζαρε ποτέ. Ομως ο ζωγράφος έγινε φίλος της, εκτός από συλλέκτης των έργων της, αλλά και δάσκαλος με τον τρόπο του. Μάλιστα στην έκθεση παρουσιάζεται μέρος της συλλογής του. Ο Ντεγκά τη δίδαξε χαρακτική και τη στήριξε ανάμεσα στους ζωγράφους της εποχής τους. Μοιράζονταν πολλά κοινά, όπως την αντίληψη της γραμμής, η οποία ήταν ζωηρή και εύπλαστη. Μολονότι τους χώριζαν τρεις δεκαετίες ζωής και εμπειρίας, ο μετρ την αποδεχόταν ως ισότιμη. «Είσαι μία από εμάς!» είχε αναφωνήσει όταν ανακάλυψε το ταλέντο της για τη ζωγραφική, αν μη τι άλλο ένας ειδικός για να αποφανθεί επί του θέματος.
INFO
«Susanne Valadon. A World of Ηer Οwn»: Centre Pompidou-Metz, έως τις 11 Σεπτεμβρίου. Στη συνέχεια η έκθεση θα ταξιδέψει στη Ναντ και στη Βαρκελώνη.
