Στην κιβωτό του Δημήτρη Δήμου

Παρακολουθώ το Μέγα καθώς, βόσκοντας, κινείται νωχελικά. Βρίσκομαι στην Αύρα, λίγο έξω από τα Τρίκαλα, στη φάρμα του Δημήτρη Δήμου, ο οποίος εκτρέφει ζώα από αυτόχθονες φυλές. «Μέγα» ονομάζουν μια θηλυκή στεπική αγελάδα τύπου Κατερίνης, περίπου 30 ετών. Το κεφάλι της μου θυμίζει έντονα κάτι – με τη βοήθεια του Google το εντοπίζω γρήγορα. Μοιάζει εκπληκτικά με ένα ρυτόν (αγγείο) της υστερομινωικής περιόδου που βρίσκεται στο Μουσείο του Ηρακλείου. Τα ίδια κέρατα, το ίδιο λευκό χρώμα γύρω από το στόμα. Φυσικό, καθώς οι επιστήμονες υπολογίζουν πως η στεπική αγελάδα τύπου Κατερίνης υπάρχει εδώ και 10.000 χρόνια. Το ίδιο και ο μαύρος χοίρος – πριν από λίγο καιρό είχαν γεννητούρια στη φάρμα και τα μικρά τρέχουν αριστερά-δεξιά, πίσω από τη μάνα τους.

Η αρχή της φάρμας, της «Κιβωτού του Δήμου», έγινε τη δεκαετία του ’80. Ο Δημήτρης Δήμος, ανήσυχος, επίμονος και υπομονετικός άνθρωπος, αφού σπούδασε Οικονομικά στην Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή Θεσσαλονίκης, δούλεψε ως αναπληρωτής ωρομίσθιος καθηγητής σε σχολή λογιστών, έφυγε για 6 μήνες στην Καραϊβική («έτσι, για να ταξιδέψω») και επιστρέφοντας έγινε, έως το 1982, αντιπρόσωπος εταιρείας αυτοκινήτων στα Τρίκαλα. Oταν η Ελλάδα έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, άρχισε να ασχολείται με τα ζώα. Στην αρχή συνεργάστηκε με μια ένωση συνεταιρισμών της Κεντρικής και Νότιας Γαλλίας και πουλούσε γαλλικά ζώα στη χώρα μας. «Βλέποντας όμως τις φαρμακευτικές παρεμβάσεις, τα αντιβιοτικά, τα ηρεμιστικά που έδιναν στα ζώα για να ξεπεράσουν το στρες, μου σηκωνόταν η τρίχα. Ταυτόχρονα, διαβάζοντας γεωτεχνικά συγγράμματα και συζητώντας με καθηγητές συνειδητοποίησα ότι στη χώρα μας έχουμε ζώα που υπάρχουν εδώ και 10.000 χρόνια. Πίστεψα, χωρίς δεύτερη σκέψη, ότι αυτά έχουν κάποιες μοναδικές ιδιότητες. Ετσι έκανα το πρώτο μου κοπάδι με 71 στεπικές αγελάδες τύπου Κατερίνης».

Στη συνέχεια, επειδή δεν ήθελε οι κόρες του, που τότε ήταν μικρές, να τρώνε χοιρινό του εμπορίου, πήρε δύο μαύρους χοίρους και τους εγκατέστησε στο κτήμα το οποίο είχε κληρονομήσει (εκεί που σήμερα βρίσκεται η φάρμα). Αυτό ήταν το ξεκίνημα και σήμερα η φάρμα του κ. Δήμου (με έκταση 600 στρέμματα αλλά και ελεύθερη πρόσβαση σε όλα τα κτήματα του χωριού) διαθέτει 200 στεπικές αγελάδες τύπου Κατερίνης, 150 μαύρους χοίρους, 65 άλογα Θεσσαλίας και Σκυριανά και περίπου 100 αιγοπρόβατα από διάφορες φυλές (Σκοπελίτικη γίδα, Καλαρρύτικο και Καρυστινό πρόβατο, Ουλοκερατική κατσίκα – με εντυπωσιακότατα κέρατα). Oλα αυτά αναφέρονται στις μάνες – όπως έμαθα, έτσι υπολογίζουν οι κτηνοτρόφοι τα ζώα τους.

Ολες αυτές οι φυλές κινδυνεύουν να χαθούν για καθαρά… εμπορικούς λόγους. Γιατί πώς να πείσεις έναν κτηνοτρόφο να προτιμήσει τη στεπική αγελάδα, που είναι μικρόσωμη και παράγει λιγότερο γάλα από μια πιο παραγωγική φυλή; Ή τον μαύρο χοίρο, που δεν γίνεται 120 κιλά, όπως άλλες εισαγόμενες φυλές, αλλά 40;

Και, στο κάτω-κάτω της γραφής, γιατί είναι σημαντικό να διασωθούν οι αυτόχθονες φυλές; Ο κ. Δήμος μού έδωσε τις απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα. «Πρώτον, σήμερα αποδεικνύεται πως είμαστε εντός των τειχών της κλιματικής αλλαγής και όχι προ των πυλών αυτής. Τα ζώα αυτά μπορούν, χωρίς σόγια από την Αμερική και καλαμπόκι από την Ουκρανία και χωρίς φαρμακευτική αγωγή, να επιβιώσουν, γιατί είναι προσαρμοσμένα σε αυτό το περιβάλλον. Πέρυσι, από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο, είχαμε ξηρασία, αδυνάτισαν περισσότερο, αλλά μόλις έβρεξε και βγήκε χορτάρι ανέκαμψαν. Ποιο άλλο ζώο θα μπορούσε να το κάνει; Δεύτερον, η επιστήμη για να μελετήσει κάποιο ζώο χρειάζεται τα γονίδια του αρχέγονου, του πρωτοτύπου από ζώα που ζουν σε φυσική κατάσταση, σε κοπάδια».

Για τον τρίτο λόγο που μου ανέφερε ο κ. Δήμος (την ασύγκριτη νοστιμιά των προϊόντων αυτών) έχω και προσωπική άποψη. Γιατί είχα τη χαρά να δοκιμάσω κρέας αλλά και γιαούρτι ή τραχανά φτιαγμένο από το γάλα της αγελάδας και προσυπογράφω την εξαίσια γεύση, χωρίς δεύτερη κουβέντα. Θυμάμαι δε μια αγγλική ρήση που αναφέρεται στις αρχαίες φυλές ζώων: «Πρέπει να μας τρώτε για να μας σώσετε». Και κάτι επίσης σημαντικό: σύμφωνα με έρευνες που έκαναν οι Ιταλοί για την podolica (δική τους αυτόχθονη φυλή), στις οποίες συμπεριέλαβαν και τη στεπική αγελάδα τύπου Κατερίνης, το κρέας της έχει αυξημένα ω3 ωφέλιμα λιπαρά και εξαιρετικό συνδυασμό ω3 και ω6. «Εκμεταλλεύονται 100% τη χλωρίδα των αυτοφυών φυτών της ελληνικής υπαίθρου και μεταβολίζοντάς τα δίνουν εξαιρετικής ποιότητας και σύστασης προϊόντα» μας λέει ο Θέμης, σύζυγος της κόρης του κ. Δήμου, Ευαγγελίας (αμφότεροι έχουν σπουδάσει Γεωπονία).

Θέλετε κι άλλους λόγους; «Ολα τα αρχέγονα ζώα είναι η ζωντανή πολιτιστική μας κληρονομιά, διαμόρφωσαν το περιβάλλον, χωρίς αυτά δεν θα ήμασταν αυτό που είμαστε σήμερα. Πώς μπορούμε βίαια να καταστρέψουμε μια πολιτιστική κληρονομιά;» λέει ο κ. Δήμος, ο μοναδικός Ευρωπαίος που βραβεύθηκε από το κίνημα Slow Food για τη συμβολή του στη διατήρηση της αγροτικής βιοποικιλότητας του πλανήτη σώζοντας μια φυλή αγελάδας, την ελληνική στεπική φυλή τύπου Κατερίνης.

Το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησής μας έγινε καθώς περπατούσαμε ανάμεσα στα ζώα στη φάρμα του. Υστερα από τρεις ώρες βόλτα, κοντά στις αγελάδες, στους χοίρους, στα άλογα, στα αιγοπρόβατα, στα σκυλιά του, αισθάνομαι μια απέραντη μακαριότητα. Του το λέω. «Και πού να δεις την άνοιξη, όταν κάθεσαι και τα παρατηρείς…». Διαπιστώνω πως τα γνωρίζει ένα-ένα (μπορεί να σου πει την ιστορία του καθενός), βλέπει τις ανάγκες τους. «Το ελάχιστο που πρέπει να κάνει ο κύριος, ο ιδιοκτήτης των ζώων, είναι να έχει γνώση. Δεν γίνεται αν δεν αγαπάς τα ζώα» λέει. Οταν τον ρωτώ αν τους επηρέασε ο «Ζορμπάς», μου απαντά ήρεμα, όπως μιλάει πάντα: «Δεν έφτασε εδώ, αλλά τα ζώα μου ούτως ή άλλως δεν θα είχαν πρόβλημα, εμείς οι άνθρωποι πιθανόν να είχαμε».