«Παλαιότερα ντρεπόμουν επειδή ένιωθα ότι δεν ήμουν παρά ένας απλός συγγραφέας κόμικς, την ώρα που άλλοι γύρω μου έχτίζαν γέφυρες ή έκαναν σπουδαία σταδιοδρομία στην Ιατρική. Και κάποια στιγμή άρχισα να το συνειδητοποιώ: η ψυχαγωγία είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή μας. Χωρίς αυτήν θα πέφταμε στην άβυσσο. Αισθάνομαι ότι αν είσαι σε θέση να διασκεδάσεις τον κόσμο, κάνεις κάτι πολύ καλό».
Τάδε έφη Σταν Λι, ο άνθρωπος πίσω από μια τεράστια βιομηχανία ψυχαγωγίας, εκείνη των κόμικς, και συγκεκριμένα πίσω από την αυτοκρατορία της Marvel Comics και μια σειρά υπερηρώων με τους οποίους μεγάλωσαν, μεγαλώνουν και όλα δείχνουν ότι θα εξακολουθήσουν να μεγαλώνουν γενιές και γενιές. Από πού ν’ αρχίσεις και πού να σταματήσεις; Spider-Man, Hulk, Doctor Strange, Fantastic Four, Iron Man, Daredevil, Thor, X-Men… O θρύλος της ποπ κουλτούρας που την περασμένη Δευτέρα άφησε την τελευταία του πνοή στο Λος Αντζελες, πλήρης έργων και ημερών, είχε συμβάλει στη δημιουργία τους, ανοίγοντας στο κοινό την πόρτα στον θαυμαστό κόσμο της 9ης Τέχνης, όπως αποκαλούνται συχνά τα κόμικς.
Παιδί του Κραχ
Ο Στάνλεϊ Μάρτιν Λίμπερ, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου του 1922 σε ένα διαμέρισμα της Νέας Υόρκης στη γωνία της 98ης οδού και της λεωφόρου Γουέστ Εντ στο Μανχάταν. Ηταν γιος ενός ράφτη και μιας σπιτονοικοκυράς, ρουμανοεβραίων μεταναστών, και τα παιδικά του χρόνια συνέπεσαν με τη μεγάλη ύφεση του ’29. Oταν λόγω έλλειψης χρημάτων η οικογένειά του αναγκάστηκε να μετακομίσει στο ακόμη πιο υποβαθμισμένο Μπρονξ, ο Λι κοιμόταν στο ίδιο κρεβάτι με τον αδελφό του Λάρι, την ώρα που οι γονείς του μοιράζονταν τον καναπέ του μικρού διαμερίσματος. «Ομως από μικρός έγραφα, έγραφα συνέχεια, ήταν η μοναδική διέξοδός μου από τον εφιάλτη» είχε πει o Λι σε παλαιότερη συνέντευξή του. Και πληρωνόταν. Ανάμεσα στις πολλές δουλειές που έκανε στην εφηβεία του (delivery boy, ταξιθέτης στο Rockefeller Center, πωλητής) ήταν και η σύνταξη επικηδείων για λογαριασμό πρακτορείων ειδήσεων και δελτίων Τύπου για το Εθνικό Κέντρο Φυματίωσης.
Οπως πολλοί φερέλπιδες συγγραφείς, έτσι και ο Σταν Λι ονειρευόταν πάντα να γράψει το Μεγάλο Αμερικανικό Μυθιστόρημα. Δεν τα κατάφερε, όμως κατάφερε να μείνει στην ιστορία με τους χάρτινους ήρωές του. Το 1939 έπιασε δουλειά στην Timely Comics, τμήμα του εκδοτικού οίκου Μάρτιν Γκούντμαν. Στο πέρασμα του χρόνου η Timely εντατικοποίησε τις εργασίες της και στη δεκαετία του 1960 μετονομάστηκε σε Marvel.
Το «λίφτινγκ» του σούπερ ήρωα
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, το προφίλ των σούπερ ηρώων στα κόμικς φάνηκε ότι χρειαζόταν ανανέωση και την αρχή σε αυτό έκανε η DC Comics, η μεγάλη ανταγωνίστρια της Marvel. Η βασική συμβολή του Λι σε αυτή την αλλαγή ήταν ότι μπόρεσε να κάνει τους υπερήρωές του ευάλωτους, δίδοντας έμφαση στο ανθρώπινο στοιχείο τους (σε αυτό τον είχε παροτρύνει και η σύζυγός του, το μοντέλο Τζοάν Μπούκοκ, με την οποία απέκτησε και δύο παιδιά). Ετσι «έσπασε» το έως τοτε αρχέτυπο του τέλειου όντος. Οι ήρωες του Σταν Λι είχαν σύνθετη ψυχοσύνθεση και κοινές, καθημερινές ανάγκες, έπεφταν θύματα άσχημων προκλήσεων, πολλές φορές χαρακτηρίζονταν από ματαιοδοξία, ακόμη και αλαζονεία. Με άλλα λόγια, ήταν κανονικοί άνθρωποι που απλώς διέθεταν υπερφυσικές δυνάμεις. Σε ορισμένες, μάλιστα, περιπτώσεις ο Λι δεν έμπαινε καν στον κόπο να δώσει εξηγήσεις για τις δυνάμεις αυτές. Για τους X-Men π.χ., ο ίδιος είχε πει ότι αποτελούν τρανή απόδειξη «για το πόσο πραγματικά τεμπέλης μπορώ να γίνω. Είπα ότι οι δυνάμεις τους προήλθαν από μια μετάλλαξη. Αυτό ήταν. Δεν χρειάζεται να το εξηγήσω περαιτέρω».
Το 1972 ο Λι εγκατέλειψε το γράψιμο των ιστοριών και περιορίστηκε στον ακόμη πιο νευραλγικό ρόλο του εκδότη. Εγινε το δημόσιο πρόσωπο της Marvel, η βιτρίνα της εταιρείας, και κατόρθωσε να μετατρέψει την αρχική «βιοτεχνία» περιοδικών κόμικς σε παντοδύναμη, multimedia πολυεθνική αυτοκρατορία. Από πολύ νωρίς άλλωστε η Marvel είχε αρχίσει να φλερτάρει με τα οπτικοακουστικά μέσα, τα οποία μπορούσε να τροφοδοτήσει με το υλικό της. Το 1966 ο Captain America έγινε τηλεοπτική σειρά κινουμένων σχεδίων και το 1967 ακολούθησαν οι Fantastic Four. Ωστόσο, θα έπρεπε να έρθει η δεκαετία του 1990 ώστε η επιχείρηση να δείξει τις πραγματικά φιλόδοξες διαθέσεις της. Το 1996 η Marvel ίδρυσε τα δικά της στούντιο και από το 1997 οι δραστηριότητες του κινηματογραφικού σκέλους της επιχείρησης εξελίσσονται με ραγδαίους ρυθμούς. Σε όλο αυτό το διάστημα ο Σταν Λι φρόντιζε σχεδόν πάντα να κρατά καθήκοντα διευθυντή παραγωγής σε κάθε μεταφορά των περιπετειών των ηρώων της Marvel είτε στο σινεμά είτε στην τηλεόραση, ή στα video games. Ηταν ένας τρόπος ελέγχου και προστασίας των δικών του δημιουργημάτων. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι επί πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του, το όνομά Σταν Λι θα φιγουράρει στα ζενερίκ ταινιών που έχουν ήδη συμφωνηθεί να γυριστούν. Ανάμεσά τους τα «New Μutants», «Dark Phoenix» και «Black Widow».
Στις μέρες μας, πολλοί πίνουν ακόμη νερό στο όνομά του Λι, από τους απλούς φαν μέχρι τους δημιουργούς. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη συνέντευξη που είχα πάρει από τον σκηνοθέτη Σαμ Ράιμι στο Λος Αντζελες, με αφορμή την πρώτη από τις τρεις ταινίες «Spider-Man» που ο Ράιμι μετέφερε στον κινηματογράφο το 2002 με πρωταγωνιστή τον Τόμπι Μαγκουάιρ. «Ο Σταν Λι είναι ένας από τους πιο σημαντικούς διαμορφωτές της αμερικανικής ποπ κουλτούρας» μου είχε πει τότε ο ο Ράιμι. «Χωρίς αυτόν, πολλοί από εμάς πολύ απλά δεν θα υπήρχαν».
