Σκάκι: Η μεγάλη επιστροφή στον καιρό της Τεχνητής Νοημοσύνης

Πολλοί ίσως να περίμεναν ότι στη γεμάτη περισπασμούς εποχή μας, το ενδιαφέρον για μια δραστηριότητα όπως το σκάκι που απαιτεί απαράμιλλη συγκέντρωση, θα έφθινε. Ωστόσο, φαίνεται ότι αυτό το τόσο απαιτητικό και συναρπαστικό πνευματικό άθλημα έχει κάνει εκκωφαντικό comeback και αποδεικνύεται εξόχως δημοφιλές, ειδικά στους νέους.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι εν έχει 2024 το σκάκι απέκτησε τον νεαρότερο παγκόσμιο πρωταθλητή στην ιστορία του. Πρόκειται για τον Ινδό Γκουκές Ντομάρατζου, μόλις 18 ετών, ο οποίος νίκησε πρόσφατα τον μέχρι πρότινος κάτοχο του τίτλου, Ντινγκ Λίρεν, από την Κίνα (ο οποίος παραιτήθηκε έπειτα από 4 ώρες αγώνα όταν συνειδητοποίησε ότι έκανε ένα κρίσιμο λάθος).

Η εντυπωσιακή νίκη του νεαρού σκακιστή στον τελικό του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος της FIDE στη Σιγκαπούρη σήμανε όχι μόνο την κορύφωση της μέχρι τώρα προσωπικής του καριέρας αλλά και ένα σημείο καμπής για το άθλημα. Το πολύτιμο έπαθλο των 1,35 εκατομμυρίων δολαρίων είναι φυσικά κάτι διόλου αμελητέο, όμως για τον νέο άνδρα από την Ασία ίσως να είναι ακόμη πιο σημαντικό το ότι κατάφερε να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα.

Φυσικά, το επίτευγμα αυτό δεν είναι τυχαίο. Hρθε ως αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς, πειθαρχίας, αφοσίωσης και πάθους που τον διακρίνουν από την παιδική του ηλικία και τον έχουν καθιερώσει ως τον πιο πολλά υποσχόμενο Grandmaster της γενιάς του.

Γεννημένος το 2006 στην πόλη Τσενάι της Ινδίας, ο Γκουκές ανακάλυψε το σκάκι σε ηλικία έξι ετών. Χάρη στους γονείς του που τον ενθάρρυναν με ζέση να αναπτύξει τις δεξιότητές του, η πορεία του άρχισε να αποκτά γρήγορα διαστάσεις θρύλου. Στα 12 του χρόνια κατέκτησε τον τίτλο του Grandmaster, ένα σημαντικό κατόρθωμα. Βέβαια ο νεαρός Ινδός είχε έναν πολύτιμο συνοδοιπόρο στην πορεία αυτή. Το πάθος του για το σκάκι ενισχύθηκε από τη στενή σχέση του με τον Βισβανάθαν Ανάντ, τον πρώτο ινδό παγκόσμιο πρωταθλητή και έναν από τους μέντορές του.

Ο Ανάντ αποτέλεσε έμπνευση για εκατομμύρια νέους στην Ινδία, μεταξύ αυτών και ο Γκουκές, ο οποίος είχε δηλώσει πως η φιλοδοξία του να κατακτήσει τον κόσμο του σκακιού γεννήθηκε όταν παρακολούθησε, μικρό παιδί ακόμη, τον τελικό του 2013 μεταξύ Ανάντ και Μάγκνους Κάρλσεν.

Η διαδρομή του Ντομάρατζου δεν ήταν βεβαίως χωρίς δυσκολίες. Το σκάκι απαιτεί πνευματική αντοχή, συγκέντρωση και ακονισμένη ικανότητα στρατηγικής σκέψης σε βάθος χρόνου. Ο ταλαντούχος σκακιστής καλλιέργησε αυτά του τα χαρίσματα μέσα από εξαντλητικές προπονήσεις και συμμετοχή σε διεθνή τουρνουά υψηλού επιπέδου. Με κάθε παρτίδα, οι επιδόσεις του βελτιώνονταν, μέχρι που κατέκτησε τη μεγαλύτερη διάκριση από όλες.

Η νίκη του Γκουκές τον τοποθετεί στο ίδιο επίπεδο με θρυλικές μορφές όπως ο Γκάρι Κασπάροφ και ο Μάγκνους Κάρλσεν. Ο Κασπάροφ κατείχε μάλιστα το ρεκόρ του νεότερου πρωταθλητή για σχεδόν 40 χρόνια, καθώς κέρδισε τον τίτλο στα 22 του έτη, το 1985 στη Μόσχα, νικώντας τον Ανατόλι Καρπόφ. Ο Μάγκνους Κάρλσεν, από την άλλη, είναι ο άνθρωπος που κυριάρχησε τα τελευταία χρόνια στο σκάκι, θέτοντας τον πήχη για τους νέους σκακιστές εξαιρετικά ψηλά.

Η κατάκτηση του τίτλου σε τόσο νεαρή ηλικία αποδεικνύει ότι το αγόρι από την Ινδία που ενηλικιώθηκε μόλις πριν από μερικούς μήνες ανήκει πλέον στην «ελίτ» των σκακιστών. Με την τεχνική του αρτιότητα, την επιμονή και το ψυχικό σθένος που επέδειξε στον τελικό της Σιγκαπούρης, η σύγκριση με τους κορυφαίους είναι δικαιολογημένη. Μάλιστα, η ικανότητά του να παραμένει ψύχραιμος υπό πίεση θυμίζει έντονα την προσέγγιση του ίδιου του Ανάντ. Η επιτυχία του έχει ωστόσο και άλλη μια διάσταση, καθώς αποδεικνύει τι μπορεί να συμβεί όταν μια χώρα αποφασίζει να πάρει στα σοβαρά την ευρύτερη ανάπτυξη μιας δραστηριότητας.

Η Ινδία έχει επενδύσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια στην ανάδειξη νέων ταλέντων στο σκάκι, με σχολεία και ακαδημίες να προσφέρουν σύγχρονα προγράμματα εκμάθησης. Ο Βισβανάθαν Ανάντ, με τη δική του κληρονομιά, έδωσε το έναυσμα για την «έκρηξη» του σκακιού στη χώρα, δημιουργώντας μια νέα γενιά παικτών που ξεπερνά σύνορα και προσδοκίες. Σήμερα, η Ινδία διαθέτει πάνω από 80 Grandmasters και χιλιάδες νέους που συμμετέχουν ενεργά σε τουρνουά.

Oλα αυτά σε μια εποχή κατά την οποία το σκάκι γνωρίζει μια άνευ προηγουμένου άνοδο. Από τις ψηφιακές πλατφόρμες και τις επιρροές της ποπ κουλτούρας μέχρι την ισχυρή παρέμβαση της τεχνολογίας, το άθλημα έχει επαναπροσδιορίσει τη θέση του στον σύγχρονο κόσμο. Πλατφόρμες όπως το Chess.com, το Lichess.org και το Playchess.com έβαλαν το σκάκι σε εκατομμύρια σπίτια σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Η πανδημία της COVID-19 επιτάχυνε αυτή την τάση, καθώς άνθρωποι όλων των ηλικιών αναζήτησαν τρόπους ψυχαγωγίας και πνευματικής άσκησης από το σπίτι. Ενδεικτικά μόνο ας αναφέρουμε ότι το Chess.com κατέγραψε ρεκόρ με πάνω από 10 εκατομμύρια νέους χρήστες μόνο το 2020.

Σήμερα, οι εγγεγραμμένοι χρήστες ξεπερνούν τα 100 εκατομμύρια. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι σκακιστικοί αγώνες στο Διαδίκτυο αυξήθηκαν κατά 300%, ενώ τα live streams μεγάλων τουρνουά προσελκύουν πλέον εκατομμύρια θεατές. Πέρα από τις απλές παρτίδες, οι πλατφόρμες αυτές προσφέρουν μαθήματα με κορυφαίους σκακιστές, ανάλυση παρτίδων και εξατομικευμένα εργαλεία προπόνησης που κάνουν το σκάκι προσβάσιμο σε αρχάριους και επαγγελματίες.

Ντινγκ Λίρεν, από την Κίνα και ο Γκουκές Ντομάρατζου αναμετρώνται στον 14ο γύρο του τελικού στη Σιγκαπούρη όπου ο Γκουκές απέκτησε τον τίτλο. Photo Xinxua-AFP-Visualhellas

Ποπ κουλτούρα και ΑΙ

Η κυκλοφορία της σειράς «The Queen’s Gambit» το 2020 προκάλεσε μια σκακιστική «έκρηξη» άνευ προηγουμένου. Οι αναζητήσεις για το σκάκι αυξήθηκαν κατά 500% παγκοσμίως, ενώ οι πωλήσεις σκακιστικών σετ κατέγραψαν άνοδο 125% μόνο τον πρώτο μήνα μετά την προβολή της σειράς. Πέρα από τη σειρά, οι επιτυχίες επαγγελματιών παικτών και οι δημοφιλείς σκακιστές όπως ο Μάγκνους Κάρλσεν και ο Χικάρου Νακαμούρα έφεραν το παιχνίδι ακόμα πιο κοντά στο ευρύ κοινό μέσω των social media και των live streams στο Twitch και το YouTube.

Τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης έχουν επίσης αλλάξει ριζικά το τοπίο του σύγχρονου σκακιού, επαναπροσδιορίζοντας τα όρια στρατηγικής και τακτικής ανάλυσης. Το Stockfish και το AlphaZero είναι δύο από τα πιο ισχυρά προγράμματα που κυριαρχούν στον χώρο. Το πρώτο είναι ένα πρόγραμμα ανοιχτού κώδικα που βασίζεται σε brute-force ανάλυση και μπορεί να εξετάσει 70 εκατομμύρια θέσεις το δευτερόλεπτο.

Η ακρίβειά του βοηθά σκακιστές κάθε επιπέδου να προπονηθούν και να αναλύσουν τις παρτίδες τους με εξαιρετική λεπτομέρεια. Το δεύτερο, ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα της DeepMind της Google, λειτουργεί διαφορετικά, καθώς βασίζεται στη μηχανική μάθηση. Σε μόλις 4 ώρες προπόνησης, το AlphaZero κατόρθωσε να κερδίσει το Stockfish, χρησιμοποιώντας νέες, καινοτόμες στρατηγικές που κανένας άνθρωπος ή πρόγραμμα δεν είχε σκεφτεί στο παρελθόν.

Οι επιρροές της τεχνητής νοημοσύνης είναι τεράστιες: Οι σκακιστές μπορούν να ανακαλύπτουν νέες τακτικές και να προπονούνται απέναντι σε ανίκητους αντιπάλους. Το επίπεδο του ανταγωνισμού έχει αυξηθεί κατακόρυφα, με παίκτες όπως ο Γκουκές να ωφελούνται από τη χρήση αυτών των εργαλείων στην καθημερινή τους εξάσκηση.

Τα λάθη στις κορυφαίες παρτίδες μειώνονται, καθώς οι σύγχρονοι παίκτες έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν εκατομμύρια θέσεις και σενάρια μέσω αυτών των προγραμμάτων. Η χρήση της τεχνολογίας στο σκάκι δεν περιορίζεται μόνο στους επαγγελματίες. Το σκάκι έχει αναδειχθεί σε ένα ισχυρό εργαλείο εκπαίδευσης, ειδικά για τα παιδιά και τους νέους. Πολλές χώρες, όπως η Ινδία, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν ενσωματώσει το σκάκι στα σχολικά προγράμματα.

Ερευνες δείχνουν ότι το σκάκι βελτιώνει σημαντικές δεξιότητες, όπως η συγκέντρωση και η προσοχή, η λογική, αναλυτική σκέψη και η επίλυση προβλημάτων, η υπομονή και η πειθαρχία. Πλατφόρμες όπως το ChessKid.com επικεντρώνουν στην εκπαίδευση παιδιών μέσω παιχνιδιών και διαδραστικών μαθημάτων, καθιστώντας το σκάκι πιο προσιτό και ελκυστικό.

Ο συνδυασμός της τεχνολογίας, της εκπαίδευσης και της ανανεωμένης πολιτιστικής προβολής έχει καταστήσει το σκάκι ένα από τα ταχύτερα αναπτυσσόμενα πνευματικά αθλήματα στον κόσμο. Δεν γίνεται να αποτελεί απλώς σύμπτωση το ότι η πολύ δημοφιλής στους millennials και Gen-Zers συγγραφέας Σάλι Ρούνεϊ επέλεξε στο τελευταίο της μυθιστόρημα με τίτλο «Intermezzo» ένας από τους δύο βασικούς ήρωες να είναι χαρισματικός σκακιστής.

Η εκρηκτική δημοτικότητα του σπορ, ειδικά μεταξύ των νέων και στις αναπτυσσόμενες χώρες, εγγυάται ότι το παιχνίδι θα συνεχίσει να εξελίσσεται και να εμπνέει. Η νίκη του Γκουκές Ντομάρατζου είναι κάτι παραπάνω από ένα προσωπικό επίτευγμα. Είναι η απόδειξη ότι το σκάκι, σε έναν κόσμο γεμάτο ταχύτητα και επιφανειακές απολαύσεις, μπορεί ακόμη να μας διδάξει τη σημασία της υπομονής, της πνευματικής αντοχής και της στρατηγικής σκέψης. Μήπως, τελικά, το παλιομοδίτικο αυτό άθλημα είναι πιο επίκαιρο από ποτέ;