Αφιερωμένος στο πιο φιλόδοξο έργο της ζωής του, τον ναό της Σαγράδα Φαμίλια (Αγίας Οικογένειας) στο κέντρο της Βαρκελώνης, ο καταλανός αρχιτέκτονας Αντόνι Γκαουντί επέβλεπε καθημερινά τις εργασίες για την αποπεράτωσή του. Tο απόγευμα της 7ης Ιουνίου 1926, έχοντας ολοκληρώσει την καθιερωμένη επιθεώρηση, αναχώρησε από το εργοτάξιο (μέσα στο οποίο στην πραγματικότητα ζούσε) πεζός, με κατεύθυνση την εκκλησία του Αγίου Φιλίππου Νέρι όπου πήγαινε συχνά για να προσευχηθεί και να εξομολογηθεί. Τη στιγμή που διέσχισε την Gran Via de les Corts Catalanes, στην προσπάθειά του να αποφύγει ένα τραμ, χτυπήθηκε από το τραμ που ερχόταν από την αντίθετη κατεύθυνση.
Ο 73χρονος Γκαουντί έπεσε στο έδαφος βαριά τραυματισμένος και χωρίς να έχει τις αισθήσεις του. Οι περαστικοί τον προσπερνούσαν αγνοώντας τον, καθώς εξαιτίας του (από άποψη) φτωχικού και ατημέλητου ντυσίματός του (ο διάσημος αρχιτέκτονας ζούσε μια εντελώς ασκητική ζωή) τον περνούσαν για ζητιάνο. Μόνο δύο άνδρες τον βοήθησαν. Σταμάτησαν ένα ταξί και τον οδήγησαν στο νοσοκομείο.
Σύμφωνα με μία εκδοχή, ούτε εκεί τον αναγνώρισαν και τον έβαλαν στην πτέρυγα των απόρων. Οι φίλοι του τον βρήκαν τρεις ημέρες μετά, την Πέμπτη 10 Ιουνίου. Επειτα από λίγες ώρες ο Γκαουντί υπέκυψε στα τραύματά του, ψιθυρίζοντας «Αμήν, Θεέ μου! Θεέ μου!». Η ταφή του έγινε σε μια κρύπτη της υπό κατασκευή Σαγράδα Φαμίλια παρουσία περίπου 5.000 ανθρώπων.
Στα χρόνια που ήρθαν το όνομά του απέκτησε διεθνή φήμη, με τα ευφάνταστα σπίτια που είχε χτίσει στη Βαρκελώνη (βλέπε Κάζα Μιλά και Κάζα Μπατλό), το Πάρκο Γκιουέλ και τη Σαγράδα Φαμίλια να γίνονται τα κορυφαία τουριστικά αξιοθέατα της πόλης. Μιας πόλης που οφείλει πολλά στον χαρισματικό αρχιτέκτονα με την πλούσια φαντασία. Και που ετοιμάζεται να του αποδώσει τις τιμές που του αρμόζουν το 2026 που συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τον τραγικό και άδικο θάνατό του με την ολοκλήρωση, επιτέλους, της Σαγράδα Φαμίλια. Σχεδόν ενάμιση αιώνα από τότε που ξεκίνησε το χτίσιμό της!
Οι εργασίες κατασκευής
Ο πολυφωτογραφημένoς γερανός που χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια για τα έργα σε μερικούς μήνες θα αποσυναρμολογηθεί αφήνοντας μόνες στο κάδρο του εκάστοτε φωτογράφου τις συμβολικές φτερωτές φιγούρες του Σαβιέ Μεντίνα Καμπένι. / Φωτ.: AFP
Στην πραγματικότητα η ανέγερση του μεγαλειώδους ναού είχε ξεκινήσει προτού αναλάβει (για να τον μετατρέψει σε μοναδική στα αρχιτεκτονικά χρονικά υπερπαραγωγή) ο Γκαουντί. Ο Τζοζέπ Μαρία Μποκαμπέγια, ένας θρήσκος βιβλιοπώλης και ιδρυτής της Ενωσης Πιστών του Αγίου Ιωσήφ (Asociación de Devotos de San José), επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στο Βατικανό και επηρεασμένος από τις λαμπρές εκκλησίες που είχε δει στην Ιταλία, ήταν ο πρώτος άνθρωπος που είχε εμπνευστεί την ανοικοδόμηση μιας νέας εκκλησίας στο κέντρο της Βαρκελώνης. Και που κίνησε τις διαδικασίες για την πραγματοποίηση του έργου.
Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1882 πάνω σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φρανθίσκο Ντι Πάουλα ντελ Βιγιάρ ι Λοθάνο. Το 1883 άρχισε να συνεργάζεται με τη σχεδιαστική ομάδα ο Γκαουντί, ο οποίος, όταν ο ντελ Βιγιάρ αποσύρθηκε, ανέλαβε εξ ολοκλήρου το έργο προχωρώντας στον επανασχεδιασμό του και μπολιάζοντας τη γοτθική αισθητική της κατασκευής με στοιχεία του μοντερνισμού. Οι εργασίες προχωρούσαν αργά λόγω της πολυπλοκότητας των σχεδίων αλλά και των χρημάτων που απαιτούνταν και τα οποία εξασφαλίζονταν κυρίως από δωρεές.
Μία ακόμα εντυπωσιακή λεπτομέρεια από το εσωτερικό της εκκλησίας. / Φωτ.: Marta Perez/ EPA
Οταν ο οραματιστής αρχιτέκτονας σκοτώθηκε, είχε ολοκληρωθεί μόλις το 20%-25% του ναού. Η ανέγερσή του διακόπηκε κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο. Εκείνη την περίοδο τμήματα του κτιρίου υπέστησαν σοβαρές ζημιές, ενώ το εργαστήριο του Γκαουντί, όπου βρίσκονταν σχέδια και μακέτες απαραίτητα για την ολοκλήρωση του έργου, καταστράφηκε.
Oταν θα ολοκληρωθεί η Σαγράδα Φαμίλια, αισίως το 2026, θα είναι όχι μόνο ο ναός με τη μεγαλύτερη διάρκεια κατασκευής που συνεχίζεται έως σήμερα αλλά και εκείνος με το ψηλότερο καμπαναριό – 170 μέτρα – στον κόσμο.
Οι εργασίες ξεκίνησαν και πάλι πάνω σε νέες εκδοχές των παλαιών σχεδίων, με τη συμμετοχή τεσσάρων αρχιτεκτόνων. Το 1980 ο γιος ενός εξ αυτών, ο Ζόρντι Μπονέτ, ανέλαβε την ολοκλήρωση του έργου συνεπικουρούμενος, βεβαίως, και από άλλους επιστήμονες. Χρησιμοποιώντας αυτή τη φορά, με την πολύτιμη συμβολή και του νεοζηλανδού αρχιτέκτονα Μαρκ Μπάρι, ηλεκτρονικούς υπολογιστές και υπερσύγχρονες μηχανές χάραξης και μηχανές Computerized Numerical Control (CNC). Σημαντικοί γλύπτες φιλοτέχνησαν έργα για τη διακόσμηση του ναού. Τα έσοδα από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992 βοήθησαν σημαντικά ώστε η Σαγράδα Φαμίλια να αρχίσει να αποκτά την τελική μορφή της.
Μία αρχιτεκτονική υπερπαραγωγή
Στιγμιότυπο από την έκθεση «Ο Γκαουντί και η Σαγράδα Φαμίλια» που είχε παρουσιαστεί το περασμένο καλοκαίρι στην Ιαπωνία. / Φωτ.: Franck Robichon/ EPA
Οι τρεις προσόψεις (της Γέννησης ανατολικά, των Παθών δυτικά και της Αιώνας Δόξας νότια), τα γλυπτά του Τζοζέπ Μαρία Σουμπιράκς, οι 18 πυργίσκοι-κωδωνοστάσια (συμβολικές αναφορές στους Δώδεκα Αποστόλους, τους τέσσερις Ευαγγελιστές, τη Θεοτόκο και τον Ιησού), τα αψιδωτά παρεκκλήσια, τα πολύχρωμα μωσαϊκά (trencadís), οι δαιδαλώδεις διάδρομοι, οι διακοσμητικές «δαντέλες» με τους εκατοντάδες συμβολισμούς, με τα πέτρινα φυτά, τα δέντρα και τα πλάσματα της φύσης, οι εσωτερικοί χώροι που μοιάζουν να αποτελούνται από μύες και κόκαλα και που σου δημιουργούν την αίσθηση πως βρίσκεσαι στα σωθικά ενός ζωντανού οργανισμού και τα τεράστια βιτρό που φιλτράρουν το ηλιακό φως δημιουργώντας μυσταγωγική και παραμυθένια ατμόσφαιρα κάνουν τη Σαγράδα Φαμίλια μοναδική όχι μόνο για την Ισπανία αλλά για ολόκληρο τον κόσμο. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο θεωρείται Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Καθημερινά συρρέουν στον ναό χιλιάδες τουρίστες, άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη που σχηματίζουν ουρά μπροστά στην είσοδό του, αρκετή ώρα προτού αυτή ανοίξει.
Η τουριστική εκμετάλλευση
Λεπτομέρεια από το παραμυθένιο εσωτερικό (τους στύλους και το ταβάνι) του ναού/ Φωτ.: Shutterstock
Ο επισκέπτης καλό είναι να κλείσει εγκαίρως τα εισιτήριά του από το Διαδίκτυο, αλλιώς το πιο πιθανό είναι να μείνει έξω. Μιλάμε για εισιτήρια υπερβολικά ακριβά, η τιμή των οποίων ξεκινά από 36 ευρώ και ξεπερνά τα 50 – όπως εξωφρενικά ακριβά είναι όλα τα εισιτήρια για τα σπίτια-αξιοθέατα που έχει σχεδιάσει ο Γκαουντί στη Βαρκελώνη.
Η αλήθεια είναι πως η τουριστική εκμετάλλευση έχει μετατρέψει σε μεγάλο βαθμό την εκκλησία από χώρο χριστιανικής λατρείας και πνευματικότητας σε ένα ακόμα τουριστικό αξιοθέατο, από εκείνα που τυπώνονται πάνω σε μπλουζάκια και κούπες του καφέ, που γίνονται μπρελόκ και διακοσμητικά μπιμπελό για το σαλόνι και που χρησιμοποιούνται ως φόντο για τις selfies των επισκεπτών.
Ενα ποίημα της αρχιτεκτονικής και των εικαστικών τεχνών, αυτό είναι η Σαγράδα Φαμίλια. Και ένα θαύμα της ανθρώπινης θέλησης.
Κατά τα άλλα, όταν θα ολοκληρωθεί η Σαγράδα Φαμίλια, αισίως το 2026, θα είναι όχι μόνο ο ναός με τη μεγαλύτερη διάρκεια κατασκευής που συνεχίζεται έως σήμερα αλλά και εκείνος με το ψηλότερο καμπαναριό – 170 μέτρα – στον κόσμο. Ο Αντόνι Γκαουντί, ο οραματιστής αρχιτέκτονας με τη βαθιά χριστιανική πίστη, έφυγε αφήνοντας πίσω του, ως προσφορά στον Θεό που λάτρεψε και στους συντοπίτες του, ένα ιδιότυπο θρησκευτικό σύμπαν που όμοιό του δεν υπάρχει αλλού. Εναν πληθωρικό χώρο λατρείας ανάλαφρο σαν σύννεφο και βαρύ και επιβλητικό την ίδια στιγμή. Παιγνιώδη και κατανυκτικό. Ενα μεγαλειώδες σουρεαλιστικό και μυστικιστικό σκηνικό μέσα στο οποίο αποτύπωσε τα προσωπικά του οράματα και τις προσευχές του με τρόπο κινηματογραφικό, θεατρικό, με την έμπνευση των πολύ μεγάλων εικαστικών. Σαν να διηγείται μια ιστορία τόσο μαγική και μοναδική που μόνο οι μεγαλύτεροι λογοτέχνες και ποιητές του κόσμου θα μπορούσαν να επινοήσουν και να αποτυπώσουν. Ενα ποίημα της αρχιτεκτονικής και των εικαστικών τεχνών, αυτό είναι η Σαγράδα Φαμίλια. Και ένα θαύμα της ανθρώπινης θέλησης.
Η απόδειξη, ειδικά τώρα που ολοκληρώνεται, πως σε αυτή τη ζωή ακόμα και τα πιο τρελά όνειρα, ακόμα και όσα μοιάζουν απραγματοποίητα, μπορούν τελικά να υλοποιηθούν. Οσος χρόνος και αν χρειαστεί να περάσει.
