Ποιος σκότωσε τον Ούλοφ Πάλμε;

Στις 23.21 της 28ης Φεβρουαρίου 1986 ένας ψηλός γεροδεμένος άνδρας με σκούρο παλτό πλησιάζει ένα ζεύγος μεσηλίκων που περπατά στην οδό Σβεαβέγκεν στο κέντρο της Στοκχόλμης έχοντας μόλις βγει από τον κινηματογράφο «Grand». Αγγίζει τον άνδρα στον ώμο και στη συνέχεια τραβά ένα όπλο και τον πυροβολεί στην πλάτη. Μια δεύτερη σφαίρα τραυματίζει τη γυναίκα, επίσης στην πλάτη. Αφού στέκεται για μερικά δευτερόλεπτα πάνω από το θύμα προκειμένου να επιβεβαιώσει ότι δεν χρειάζεται χαριστική βολή, ο δράστης απομακρύνεται ήρεμα προς την οδό Τουνελγκάταν. Ενας ανελκυστήρας ή 89 σκαλοπάτια τη συνδέουν με μια οδό σε ανώτερο επίπεδο. Ο άγνωστος ανεβαίνει τα σκαλοπάτια ψύχραιμα, προσπερνά διάφορους ανθρώπους που εκμεταλλεύονται το βράδυ της Παρασκευής για την έξοδό τους και αργότερα θα δυσκολευθούν ιδιαίτερα να δώσουν μια ακριβή περιγραφή του, φτάνει στην οδό Νταβίντ Μπαγκάρες Γκάτα και χάνεται οριστικά από την ιστορία. Στο μεταξύ, μέσα σε έξι λεπτά στον τόπο του εγκλήματος έχουν καταφθάσει η Aστυνομία και ασθενοφόρο. Ο αστυνομικός Γκέστα Σέντερστρεμ προσπαθεί να ηρεμήσει τη γυναίκα που βρίσκεται σε κατάσταση αλλοφροσύνης. «Είσαι τρελός;» του λέει εκείνη. «Δεν με αναγνωρίζεις; Είμαι η Λίζμπετ Πάλμε και εκεί κείτεται ο σύζυγός μου, ο Ούλοφ». Με αυτόν τον τρόπο, λίγο πριν από τις 23.30, η Αστυνομία της Στοκχόλμης πληροφορείται ότι ο Ούλοφ Πάλμε, ο πρωθυπουργός της χώρας, έχει μόλις δολοφονηθεί. Η υπόλοιπη Σουηδία θα το αγνοεί έως το πρωί, και όταν το μάθει θα αποβεί γεγονός κατακλυσμικό, απαρχή αμφισβήτησης της ταυτότητας της σκανδιναβικής κοινωνίας και τομή αντίστοιχη με αυτήν που προκάλεσε στις Ηνωμένες Πολιτείες η δολοφονία του Τζον Κένεντι. Εδώ και 33 χρόνια ο θάνατος του Πάλμε και η αποτυχία να συλληφθεί ο θύτης συνεχίζουν να φέρνουν τη Σουηδία αντιμέτωπη με έναν εαυτό της τον οποίο επιμένει να ξεχνά.

Ο διχασμός, θα έλεγε κανείς, ξεκινά από την ίδια την προσωπικότητα του Ούλοφ Πάλμε. Γεννημένος το 1927, μέλος αριστοκρατικής οικογένειας συντηρητικών λουθηρανών, στράφηκε νωρίς στην πολιτική – και μάλιστα στη Σοσιαλδημοκρατία. Από το 1953 ήταν κοινοβουλευτικός γραμματέας του Τάγκε Ερλάντερ, του σοσιαλδημοκράτη πρωθυπουργού που θα κυβερνούσε τη Σουηδία ανελλιπώς από το 1946 έως το 1969. Τον διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία το 1969 έχοντας εξελιχθεί σε χαρισματικό ηγέτη, κήρυκα μιας εύρωστης αριστερής σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής που παρά την εκτίμηση που εξέφραζε ιδιωτικά προς την Αμερική δεν δίσταζε δημόσια να στηλιτεύει αρνητικές πλευρές της, όπως τον υφέρποντα ρατσισμό ή τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Στην εσωτερική πολιτική ήταν ο χαρακτηριστικότερος ίσως εκπρόσωπος της αντίληψης της Σουηδίας ως ευημερούσας κοινωνίας που είχε υπερβεί τα ταξικά χάσματα, εξαλείψει τη φτώχεια και οικοδομήσει ένα πρότυπο κράτος που βρισκόταν στην υπηρεσία του πολίτη σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ταυτόχρονα, ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Γιαν Μπόντεσον στο βιβλίο του «Blood on the Snow. The Killing of Olof Palme» (εκδ. Cornel University Press), ο Πάλμε προκαλούσε τον φθόνο πολλών: «προδότης» της τάξης του, διανοητικά ανώτερος των αντιπάλων του, γνώστης έξι ξένων γλωσσών, ρήτορας που δεν φοβόταν την πολεμική και επεδίωκε τη σύγκρουση, είχε «ταράξει τα ήρεμα νερά της σουηδικής πολιτικής». «Παρανοϊκοί κύκλοι της Ακροδεξιάς τον κατήγγελλαν ως σοβιετικό κατάσκοπο», όπως έγραφε τον περασμένο Μάιο σε άρθρο της στον «Guardian» η Ιμοτζεν Γουέστ-Νάιτς, «και το δημοφιλές συντηρητικό περιοδικό «Contra» πουλούσε στόχους για βελάκια με καρικατούρα του προσώπου του στο επίκεντρο». Αλλες φήμες που διακινούνταν από τη Δεξιά τον ήθελαν πάμπλουτο φοροφυγά, σχιζοφρενή ή μεγαλομανή που είχε βάλει να σκάψουν τεράστια υπόγεια διαμερίσματα κάτω από το μικρό προαστιακό του σπίτι. Παρ’ όλα αυτά, ο Ούλοφ Πάλμε είχε τη δυνατότητα να κυκλοφορεί χωρίς φόβο και χωρίς σωματοφύλακες στη Στοκχόλμη: «Τον έβλεπες συχνά στον δρόμο» έλεγε στον «Guardian» o εθνολόγος Γιόνας Ενγκμαν, «μπορούσες να του μιλήσεις, σου μετέδιδε μια οικειότητα». Οι περίπου 200 υβριστικές, απειλητικές ή παράδοξες επιστολές που είχε λάβει ο σουηδός πρωθυπουργός την περίοδο 1985-1986 ήταν ένα μικρό μέρος του συνόλου των 9.500 που του είχαν απευθυνθεί.