«Πυροβολούν τα χείλη μου… αλλά όποτε με στοχεύουν

εξαϋλώνομαι, βγάζω φτερά πάνω στους ώμους.

Κι όταν με πυροβολούν αναπαράγομαι.

Γίνομαι η Σάλουα, η Σάμσα, η Γιούσρα, η Τζαμίλα, η Μαριάμ,

η Σάλουα, η Χανάν, η Γαζάλ, η Μπελκίς, η Ασμα, η Χάουλα,

η Ζάχρα, η Αχλάμ…

Γίνομαι όλες οι γυναίκες που γεννήθηκαν

κι όλες εκείνες που πρόκειται να γεννηθούν (…)».

Αϊσα ελ Σέιφι (γεν. 1987), Ομάν

Ελευθερία, έρωτας, πόλεμος, αλλά και ξενιτιά: μετανάστευση και προσφυγιά. Αυτοί είναι οι τέσσερις πυλώνες πάνω στους οποίους είναι δομημένη η θεματολογία του βιβλίου με τίτλο «Ανθολογία ποίησης σύγχρονων και νέων γυναικών του αραβικού κόσμου» (εκδ. Νίκας). Μια συλλογή ποιημάτων για τη μητρότητα, για τη σχέση της γυναίκας με τον πατέρα, τη διαφορετικότητα, την απώλεια, την αποξένωση – ακόμη και από το ίδιο μας το περιβάλλον -, γραμμένη με γλώσσα πολλές φορές καταγγελτική, ενίοτε υπαινικτική, κυρίως όμως αξιοθαύμαστα απλή, κάτι που ενέπνευσε την Πέρσα Κουμούτση να επιλέξει ως μότο της τον στίχο της τυνήσιας ποιήτριας Λαμιά Μακάνταμ: «Για να λέμε τα πράγματα απλά, δημιουργήθηκε η ποίηση, τόσο απλά σαν την ανάσα».

Οι κοινοί προβληματισμοί

Η ιδέα για τη συγκεκριμένη έκδοση δημιουργήθηκε στην ελληνίδα μεταφράστρια και συγγραφέα πριν από δύο χρόνια. Θέλησε να φτιάξει ένα βιβλίο αφιερωμένο στη γυναικεία αραβική ποίηση και δη των σύγχρονων και νέων γυναικών που έτυχε να γνωρίσει προσωπικά μέσα από τα επαγγελματικά της ταξίδια. Για τον σκοπό της απευθύνθηκε σε καταξιωμένες, αλλά και σε πιο νέες ποιήτριες από 14 χώρες του αραβικού κόσμου (Αίγυπτος, Αλγερία, Ιράκ, Κουβέιτ, Κατάρ, Λίβανος, Λιβύη, Μαρόκο, Μπαχρέιν, Τυνησία, Ομάν, Παλαιστίνη, Συρία, Hνωμένα Αραβικά Εμιράτα), οι οποίες συμπεριελήφθησαν στην ποιητική της συλλογή. Οπως μας λέει η ίδια: «Στη συλλογή αυτή υπάρχουν εκπρόσωποι και από τις συντηρητικές χώρες, όπως είναι το Ομάν και το Μπαχρέιν, ας βάλουμε και τα ΗΑΕ, αν και έχουν κάνει μεγάλη πρόοδο εκεί, μαζί με τις πιο φιλελεύθερες και τις χώρες που συμμετείχαν στην Αραβική Ανοιξη όπως είναι η Αίγυπτος, η Αλγερία και η Τυνησία. Η κάθε χώρα έχει τη δική της πορεία, ιστορική και κοινωνική. Υπάρχουν κοινά σημεία φυσικά – η γλώσσα, η θρησκεία και κάποιες παραδόσεις -, αλλά η καθεμία κουβαλάει τη δική της ιστορία. Και αυτή είναι η ιδιαιτερότητα του βιβλίου, ότι η κάθε ποιήτρια ή ποιήτριες που ανήκουν σε μία χώρα, διαφέρουν στον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται από τις υπόλοιπες».

Παρ’ όλα αυτά, η Πέρσα Κουμούτση υποστηρίζει ότι υπάρχουν και πολλά κοινά σημεία στην ποίησή τους, όπως είναι η διακαής επιθυμία τους να απελευθερωθούν από οτιδήποτε τις καταπιέζει και μια τάση φυγής από το στενό περιβάλλον τους. Σε αυτό το βιβλίο μιλούν οι γυναίκες του αραβικού κόσμου για όσα θέλουν, αντί να μιλούν όλοι οι άλλοι για εκείνες. Και αυτό που αποκαλύπτεται είναι ότι δεν διαφέρουν και τόσο από όλες εμάς. «Η πατριαρχική εξουσία», μας λέει η λογοτέχνις, «υπάρχει σε όλους τους πολιτισμούς και νομίζω ότι η γυναίκα λίγο-πολύ παντού αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα. Στόχος μου ήταν να βάλω τον αναγνώστη στον κόσμο της γυναίκας της Ανατολής, η οποία ουσιαστικά και κατά βάθος δεν διαφέρει από τη γυναίκα πουθενά στον κόσμο».

Η αραβική λογοτεχνία και ο Καβάφης

Το έργο ζωής της Πέρσας Κουμούτση είναι ο διαπολιτισμικός διάλογος μεταξύ ελληνικής και αραβικής λογοτεχνίας. Γεννημένη και μεγαλωμένη στο Κάιρο, από έλληνες γονείς, κουβαλάει και τις δύο κουλτούρες από παιδί, και τις προωθεί μέσα από τη δουλειά της. Εχει βραβευθεί πολλές φορές γι’ αυτό, με πιο πρόσφατη τη διάκρισή της στο Κατάρ, όπου απέσπασε από τον παγκόσμιο οργανισμό Sheikh Hamad το Βραβείο για τη Μετάφραση και τη Διεθνή Κατανόηση στην κατηγορία Life Achievement, το πιο σπουδαίο αριστείο που απονέμεται από τον αραβικό κόσμο σε δημιουργούς της Δύσης.

Σύμφωνα με την κυρία Κουμούτση, υπάρχουν αρκετά κοινά στη λογοτεχνία των δύο πλευρών: «Η παγκόσμια λογοτεχνία μιλάει για τον Ανθρωπο. Το κύριο στοιχείο της είναι ο Ανθρωπος με ό,τι ζει, ό,τι ονειρεύεται, ό,τι ελπίζει. Οπότε, αν το πάρουμε από αυτή την άποψη, δεν διαφέρει πολύ η ελληνική (ή ευρωπαϊκή) από την αραβική λογοτεχνία. Η καθεμία, βέβαια, καθρεφτίζει μια ιστορική και κοινωνική διαδρομή. Είναι όμως δύσκολο να συγκρίνουμε την ελληνική με την αραβική λογοτεχνία. Πιο σωστό θα ήταν να τη συγκρίνουμε με την παραγωγή κάθε χώρας ξεχωριστά. Για παράδειγμα, με την αιγυπτιακή, η οποία δέχθηκε και πολλές επιρροές. Λόγω και του ελληνισμού, ο οποίος άκμασε εκεί για 150 χρόνια. Ανθησαν τα Γράμματα, τα ελληνικά στην Αίγυπτο, και επηρέασαν πολύ τους δημιουργούς. Υπάρχουν πολλοί αιγύπτιοι ποιητές που έχουν επηρεαστεί από τον Καβάφη. Και στο συγκεκριμένο βιβλίο, μια τυνήσια ποιήτρια αφιερώνει ένα ποίημα σε εκείνον. Λέγεται «Διάλογος Ημερών» και είναι εμπνευσμένο από τα «Κεριά» του Καβάφη. Φαίνεται ότι έχει μελετήσει το έργο του και την έχει επηρεάσει τόσο πολύ».