Περλ Χάρμπορ, Η καμπή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Τον Ιανουάριο του 1941 η παγκόσμια τάξη βρίσκεται σε ασταθή ισορροπία. Η ναζιστική Γερμανία κατέχει μεγάλο μέρος της Ευρώπης, έχει όμως αποτύχει να καταβάλει την Αγγλία. Η Σοβιετική Ενωση είναι σύμμαχος του Χίτλερ, αλλά υπό ένα καθεστώς «ύποπτης ανακωχής». Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρεμβαίνουν όλο και πιο ανοικτά υπέρ της Μεγάλης Βρετανίας, διστάζουν ωστόσο να εμπλακούν σε μια σύγκρουση που δεν είναι δημοφιλής στους πολίτες τους. «Η βοή των πλησιαζόντων γεγονότων» είναι υπόκωφη, γι’ αυτό και λίγοι δίνουν όση προσοχή θα έπρεπε στις δηλώσεις του ιάπωνα υπουργού Εξωτερικών Γιοσούκε Ματσουόκα που κατηγορεί τους Αμερικανούς ότι αδυνατούν να κατανοήσουν τον ρόλο των συμπατριωτών του στην Ασία, ο οποίος, ούτε λίγο ούτε πολύ, ισοδυναμεί με προσπάθεια να «συγκρατήσουν την καταστροφή του πολιτισμού» και να εδραιώσουν μια δίκαιη ειρήνη. Ο Ματσουόκα υπαινίσσεται ότι οι ΗΠΑ αρνούνται να αναγνωρίσουν ως τετελεσμένη την αρπαγή εδαφών της Κίνας και την ανάδυση της Ιαπωνίας ως υπερδύναμης του Ειρηνικού. Οπως επισημαίνει ο έγκριτος βρετανός ιστορικός Ρίτσαρντ Οβερι στο πρόσφατο βιβλίο του «Blood and Ruins. The Great Imperial War, 1931-1945» (εκδ. Allen Lane), οι Αμερικανοί όντως δεν είναι διατεθειμένοι να δεχθούν την ένοπλη επέκταση των Ιαπώνων – ούτε όμως και να τους εκλάβουν ως ισχυρή απειλή. Αυτή η υποτίμηση του κινδύνου θα οδηγήσει σχεδόν έναν χρόνο αργότερα, στις 7 Δεκεμβρίου 1941, σε μία από τις εντυπωσιακότερες επιχειρήσεις του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία θα σηματοδοτήσει την εξάπλωσή του σε όλη την επικράτεια του πλανήτη και θα καθορίσει την έκβασή του. Λέγεται πως η καμπή του πολέμου είναι η ήττα των Γερμανών στο Στάλινγκραντ – και πράγματι είναι: η φανερή καμπή. Η αφανής όμως καμπή είναι η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ.

Για τη μιλιταριστική Ιαπωνία το καλοκαίρι του 1941 το δίλημμα βρίσκεται μεταξύ μιας ηπειρωτικής και μιας ωκεάνιας στρατηγικής. Εχει ήδη από το 1937 προκρίνει την κατάκτηση της Κίνας αποσπώντας τεράστιες εκτάσεις από μια χώρα σπαραγμένη από εμφύλιες διαμάχες, επομένως η επέκταση στις ανατολικές περιοχές της Σοβιετικής Ενωσης φαντάζει ως ομαλή συνέχεια μιας επιχείρησης εν εξελίξει. Ωστόσο, το 1939 μια ιαπωνική μεραρχία είχε συντριβεί από τις δυνάμεις του μετέπειτα στρατάρχη Ζούκοφ στη μάχη του Χαλκίν Γκιολ στη μεθόριο μεταξύ της ΕΣΣΔ και του Μαντσουκούο, κράτους-μαριονέτα της Αυτοκρατορίας του Ανατέλλοντος Ηλιου στη Βορειοανατολική Κίνα. Το στρατιωτικό λόμπι προσανατολίζεται πλέον στη «νότια στρατηγική» – την κατάληψη της Ινδοκίνας, της Μαλαισίας, της Ινδονησίας και την κάθοδο στον Ειρηνικό. Ο αυτοκράτορας Χιροχίτο και ο πρωθυπουργός, πρίγκιπας Κονόγιε, προτιμούν μια διπλωματική συνεννόηση με τους Αμερικανούς. Αυτή όμως απαιτεί το τίμημα της αναδίπλωσης από κεκτημένα εδάφη στην κινεζική επικράτεια. Οταν οι στρατηγοί απορρίπτουν μετά βδελυγμίας κάθε τέτοιο ενδεχόμενο τον Σεπτέμβριο του 1941 και παρουσιάζουν στον αυτοκράτορα την επίθεση κατά των ΗΠΑ ως αναπόδραστη εναλλακτική, ο Χιροχίτο, για την τιμή των όπλων, δεν αντιτάσσει παρά μόνο ένα ποίημα υπέρ της ειρήνης. Η ιαπωνική ελίτ εθελοτυφλεί, ο άνθρωπος που θα κληθεί να κάνει τη μεγαλομανία της πράξη, όχι: ο ναύαρχος Ισορόκου Γιαμαμότο, λαμπρός επιτελικός νους, γνωρίζει ότι το εμπάργκο πετρελαίου των ΗΠΑ τού αφήνει περιθώριο ενός έτους, όσο και τα αποθέματα καυσίμων του, για να πετύχει μια ολοκληρωτική νίκη. «Κατά τους πρώτους έξι έως δώδεκα μήνες ενός πολέμου με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία», παραθέτει τα λόγια του ο Αντονι Μπίβορ στο βιβλίο του «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος» (εκδ. Γκοβόστη), «θα τρέχω με φρενήρη ρυθμό από νίκη σε νίκη. Μετά… δεν έχω προσδοκίες επιτυχίας». Εχει δίκιο, δεν πρόκειται όμως για προφητεία αλλά για ρεαλιστική αποτίμηση: το σχέδιό του για την αιφνιδιαστική επιδρομή στο Περλ Χάρμπορ είναι αληθινό κομψοτέχνημα, η ταχύτατη προέλαση που φαντάζεται στις νησιωτικές κτήσεις Βρετανών και Ολλανδών το ίδιο, ωστόσο οι πόροι που μπορούν να κινητοποιήσουν οι ΗΠΑ υπερβαίνουν ασύγκριτα εκείνους της Ιαπωνίας.