Ο Παναγιώτης Ροϊλός, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών, κάτοχος της έδρας «Γιώργος Σεφέρης» και καθηγητής Συγκριτικής Κριτικής Θεωρίας και Γραμματολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ κατάλαβε από νωρίς την κλίση του. «Καλώς ή κακώς, σχεδόν από τότε που έμαθα να διαβάζω αντιλήφθηκα ότι αυτό που με ενδιέφερε, αυτό με το οποίο θα ήθελα να ασχοληθώ, ήταν το πεδίο της Ιστορίας και του Πολιτισμού» λέει όταν τον συναντώ ένα ζεστό πρωινό του Αυγούστου. Και ύστερα αναφέρεται σε μια πιο προσωπική του ιστορία, η οποία φθάνει γενεές πίσω και αφορά έναν πρόγονό του, τον ζωγράφο Γεώργιο Ροϊλό, εισηγητή του ιμπρεσιονισμού στην Ελλάδα αλλά και μέντορα του Τζόρτζιο ντε Κίρικο, με τον διασημότερο εκπρόσωπο της μεταφυσικής ζωγραφικής να του αφιερώνει αρκετές σελίδες στην αυτοβιογραφία του. «Ηταν θείος του παππού μου» αναφέρει ο Παναγιώτης Ροϊλός. «Ενας από τους πιο γνωστούς του πίνακες που πιθανόν να γνωρίζετε ήταν «Οι Ποιηταί» (1919), όπου απεικονίζεται και ο Παλαμάς. Μεταξύ όμως των θαυμαστών των έργων του συγκαταλεγόταν και ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο οποίος μάλιστα τον είχε επισκεφθεί στο εργαστήριό του στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του στην Αθήνα το 1901» επισημαίνει. Εκατόν δεκαπέντε χρόνια μετά από εκείνη την επίσκεψη, ο Παναγιώτης Ροϊλός θα υπέγραφε το βιβλίο «Κ. Π. Καβάφης – Η οικονομία του ερωτισμού» (εκδ. Εστία). Με έναν τρόπο, λοιπόν, αυτή η ιστορία του προγόνου του, άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ανεπαίσθητα, μοιάζει να καθόρισε τις επιλογές του.
Αλλαγή σκυτάλης στο ΕΠΚεΔ
Η συζήτησή μας όμως εστιάστηκε κυρίως στο παρόν και ιδίως στο μέλλον, καθώς είχαν περάσει τρεις εβδομάδες από τότε που ο ίδιος ανέλαβε ως πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών (ΕΠΚεΔ) μετά την αποχώρηση, έπειτα από 29 χρόνια εξαιρετικού έργου, της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ, της διαπρεπούς βυζαντινολόγου η οποία υπήρξε και η πρώτη γυναίκα πρύτανης στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. «Εχω απόλυτη συναίσθηση ότι διαδεχόμενος την Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ (σ.σ.: η κυρία Αρβελέρ θα συνεχίσει να υπηρετεί ως επίτιμη πρόεδρος το ΕΠΚεΔ), παραλαμβάνω μια αξιοζήλευτη κληρονομιά» είναι το πρώτο πράγμα που αναφέρει ο κ. Ροϊλός, όταν ξεκινά να μιλάει για το ΕΠΚεΔ. «Και θέλω και εγώ με τη σειρά μου μέσα από αυτή την τιμητική, άμισθη θέση να συνεισφέρω στο Παγκόσμιο Δελφικό Οραμα, όπως αυτό διατυπώθηκε στην ιδρυτική πράξη του Κέντρου το 1977» εξηγεί.
Ο Παναγιώτης Ροϊλός άλλωστε γνωρίζει εκ των έσω το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών. Ο ίδιος εδώ και 10 χρόνια είναι μέλος του ΔΣ, ενώ το 2016 προχώρησε στην ίδρυση της Δελφικής Ακαδημίας Ευρωπαϊκών Σπουδών στο ΕΠΚεΔ. Πρόκειται για έναν εκπαιδευτικό θεσμό διεθνούς βεληνεκούς με κύρια δραστηριότητα τη διοργάνωση επιστημονικών σεμιναρίων στους Δελφούς που απευθύνονται σε μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες, στα οποία διδάσκουν εξέχοντες καθηγητές από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, θέτοντας την Ελλάδα στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής πρωτοπορίας. Ο Παναγιώτης Ροϊλός λοιπόν, αναλαμβάνοντας την προεδρία του ΔΣ αναμένεται να συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών αντλώντας όχι μόνο από τη διεθνή του εμπειρία αλλά και από τη δεκαπενταετή θητεία του ως Πανεπιστημιακού Εταίρου στο Κέντρο Διεθνών Σχέσεων του Χάρβαρντ Weatherhead, όπου το 2007 ίδρυσε το Πρόγραμμα Σεμιναρίων «Πολιτιστική Πολιτική», ενώ στο ίδιο Πανεπιστήμιο, επίσης από το 2007, είναι Πανεπιστημιακός Εταίρος στο Κέντρο Ευρωπαϊκών Σπουδών Minda de Gunzburg.
Προτεραιότητες και στόχοι
Ποιες είναι λοιπόν οι προτεραιότητές του; Ο ίδιος, όπως επισημαίνει, οραματίζεται τη δραστηριότητα του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών να κινείται σε τέσσερις ομόκεντρους κύκλους: ο πρώτος κύκλος αφορά την τοπική κοινωνία και την ευρύτερη περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας, ο δεύτερος αγγίζει όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, ο τρίτος την Ευρώπη και ο τέταρτος τη διεθνή κοινότητα. «Ο σκοπός μας είναι το ΕΠΚεΔ να καταστεί ένα από τα σημαντικά κέντρα προβολής, διακίνησης και – γιατί όχι; – παραγωγής πολιτισμού, αλλά και στοχασμού διεθνώς» αναφέρει. «Είμαι αισιόδοξος ότι με τη συμβολή των εξαιρετικών μελών του Διοικητικού Συμβουλίου αλλά και των έμπειρων στελεχών του Κέντρου Δελφών μπορούμε να επιτύχουμε αξιόλογα αποτελέσματα» προσθέτει.
Ο ίδιος φέρει συγκεκριμένες προτάσεις. «Οι προτεραιότητές μου είναι αρκετές. Συμπεριλαμβάνουν φυσικά την ενίσχυση των υπαρχόντων προγραμμάτων και εννοώ τα επιστημονικά συνέδρια, τη Δελφική Ακαδημία Ευρωπαϊκών Σπουδών, τα προγράμματα μελέτης δράματος και δραματικών σπουδών. Από εκεί και πέρα οριοθετώ τρεις νέους σημαντικούς στόχους και προτεραιότητες» αναφέρει. Η πρώτη ουσιαστικά έχει ως σκοπό να φέρει το ΕΠΚεΔ στο επίκεντρο σε διεθνές επίπεδο. «Την πρωτοβουλία αυτή θα την ονόμαζα Δελφικό Πολιτιστικό Δίκτυο (Delphi Cultural Network/Forum)» εξηγεί. «Το δίκτυο αυτό θα αναλάβει την προώθηση πολιτιστικών διαδράσεων και ανταλλαγών μεταξύ των πόλεων που θα συμμετέχουν σε αυτό, με συντονιστικό κέντρο τους Δελφούς. Συγκεκριμένα, θα προβάλλει κάθε χρόνο την πολιτιστική παραγωγή μιας συγκεκριμένης κάθε φορά ευρωπαϊκής χώρας, αλλά και μιας μη ευρωπαϊκής, με έμφαση στις πολιτιστικές της σχέσεις με την Ευρώπη. Oπως αντιλαμβάνεστε, μια τέτοια πρωτοβουλία προϋποθέτει συνέργειες με άλλους φορείς. Κατ’ αρχάς με τις πρεσβείες των εκάστοτε χωρών αλλά και διεθνείς οργανισμούς όπως η UNESCO, το Συμβούλιο της Ευρώπης, υπό την αιγίδα του οποίου άλλωστε τελεί και το ΕΠΚεΔ, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κ.ά.». Η δεύτερη προτεραιότητα που θέτει ο κ. Ροϊλός άπτεται και εκείνη της διεθνούς εξωστρέφειας του Κέντρου και αφορά τη δημιουργία ενός Προγράμματος Δελφικών Διαλόγων, όπου επιδραστικοί διανοητές από την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο θα συσκέπτονται για τρέχοντα διεθνή ζητήματα, όπως για παράδειγμα η προσφυγική ή οικολογική κρίση, τεχνολογική εξέλιξη και δημοκρατία κ.ά.
Τέλος, τρίτη βασική προτεραιότητα που θέτει ο κ. Ροϊλός είναι η δημιουργία ενός προγράμματος υποτροφιών (artists/authors – in – residence) σε σημαντικούς, ήδη καταξιωμένους διεθνώς ή πολύ ανερχόμενους καλλιτέχνες (εικαστικούς, μουσικούς, αλλά και συγγραφείς) από όλον τον κόσμο, που θα προσκαλούνται να διαμένουν στο Κέντρο για ένα διάστημα. Θα τους ζητείται κάποια από τα έργα που θα παράγουν κατά τη διαμονή τους στο Κέντρο να δωρίζονται σε αυτό ή να έχουν σχέση με τους Δελφούς και τη συγκεκριμένη διαμονή τους.
Η ανάγκη του στοχασμού
Kαι σε αυτό το σημείο ο κ. Ροϊλός θέτει επιτακτικά στο επίκεντρο την έννοια του στοχασμού. «Θα μου πείτε, γιατί είναι χρήσιμοι τέτοιου είδους διάλογοι σε μια εποχή που τείνει να κυριαρχήσει η άποψη ότι οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες δεν αποτελούν τίποτε άλλο από ένα είδος διανοητικού αυτοβαυκαλισμού, με απλά λόγια ότι συζητάμε χωρίς κάποιο πρακτικό αντίκρισμα; Η παραπάνω άποψη, όμως, ξέρετε, είναι εντελώς λανθασμένη» αναφέρει.
Oπως εξηγεί, είναι λάθος να θεωρούμε πως οτιδήποτε κάνουμε πρέπει να έχει άμεσα ωφελιμιστικό χαρακτήρα. «Εις βάθος χρόνου αυτός ο τρόπος σκέψης θα αποδειχθεί επιζήμιος. Και, ξέρετε, ακόμα και αν θέσουμε ως όρο αναγκαιότητας τη χρησιμότητα, τέτοιου είδους στοχαστικές διερευνήσεις είναι πολύ σημαντικές και ωφέλιμες. Γιατί αλίμονο αν αφεθούμε στα χέρια μόνο τεχνοκρατικών και τεχνοκρατούμενων πολιτικών επιλογών. Ο Χάιντεγκερ, αν εξαιρέσεις τις βάρβαρες πολιτικές του επιλογές, είχε πει και κάποια πράγματα σώφρονα. Είχε πει ότι η σκέψη και ο στοχασμός δεν ισούνται με την απραξία, αντίθετα είναι πράξεις που συνδιαλέγονται με τη μοίρα του κόσμου».
Ο ίδιος χαρακτηρίζει τους στόχους που έχει θέσει φιλόδοξους, όχι όμως και μη εφικτούς. «Ευελπιστώ και μάλιστα σύντομα να πετύχουμε αξιόλογα πράγματα» αναφέρει. «Τα προηγούμενα χρόνια το ΕΠΚεΔ λόγω των πολλαπλών κρίσεων που πέρασε η χώρα είχε περάσει αρκετά δύσκολα. Αυτή τη στιγμή έχει την αμέριστη συμπαράσταση και της ελληνικής Πολιτείας, αλλά και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Και θα ήθελα να αναφερθώ ιδιαιτέρως στη συμβολή του υπουργείου Πολιτισμού και βεβαίως της υπουργού κυρίας Μενδώνη, η οποία, μεταξύ άλλων, έχει εξασφαλίσει ένα σημαντικό κονδύλιο για τις άκρως απαραίτητες ανακατασκευές στο συνεδριακό κέντρο στους Δελφούς και είναι έτοιμη να μας στηρίξει σε όλες τις παραπάνω πρωτοβουλίες που σας ανέφερα».
Μάλιστα, όπως επισημαίνει, τον προσεχή Οκτώβριο θα λάβει χώρα στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών με πρωτοβουλία του υπουργείου Πολιτισμού ένα σημαντικό συνέδριο της UNESCO με θέμα την πολιτιστική πολιτική. «Βιώνουμε μια άκρως μεταβατική εποχή. Βιώνουμε τη μετάβαση από έναν παραδοσιακό ανθρωπισμό στην περίοδο του μετα-ανθρωπισμού. Ορθότερα, έχουμε ήδη εισέλθει στην εποχή του μετα-ανθρώπινου. Γιατί το τι συνιστά το ανθρώπινο έχει αλλάξει και τα επόμενα χρόνια θα αλλάξει ακόμα περισσότερο λόγω των πολλαπλών και ολοένα επιταχυμένων τεχνολογικών εξελίξεων. Οπότε ένας τόσο εμβληματικός χώρος όπως οι Δελφοί και το ΕΠΚεΔ πρέπει να παίξουν σημαίνοντα ρόλο στον στοχασμό και στον αναστοχασμό των πολιτών».
Η Ελλάδα στο Χάρβαρντ
Την ίδια στιγμή, το σημαντικό εκπαιδευτικό έργο του κ. Ροϊλού στο Χάρβαρντ πάνω στις νεοελληνικές σπουδές συνεχίζεται. Σημειώνεται ότι το Χάρβαρντ είναι το πανεπιστήμιο όπου διδάχθηκε για πρώτη φορά η γλώσσα της νεότερης Ελλάδας από τον Αλέξανδρο Νέγρη, ανιψιό των Δημητρίου και Αλέξανδρου Υψηλάντη, μόλις το 1828 – προτού καν η χώρα μας αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος. Σημειωτέον δε ότι το Χάρβαρντ περιλαμβάνει και τη μεγαλύτερη συλλογή βιβλίων για τη μεταβυζαντινή Ελλάδα εκτός Ελλάδας, μια συλλογή που αγγίζει κοντά στους 400.000 τόμους. Ο Παναγιώτης Ροϊλός μάλιστα πριν από πέντε χρόνια κατάφερε να πείσει τη Βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ να αγοράσει το σημαντικό αρχείο του Νίκου Γκάτσου.
Πόσο εύκολη είναι λοιπόν η προώθηση του νεότερου πολιτισμού μιας χώρας όπως η Ελλάδα, η οποία διεθνώς έχει συνδεθεί άρρηκτα με το αρχαίο κλασικό παρελθόν της; «Εχω την τύχη να είμαι καθηγητής σε τρία τμήματα ταυτόχρονα» αναφέρει. «Στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών, στο Τμήμα Συγκριτικής Κριτικής Θεωρίας και Γραμματολογίας, όπως επίσης και στο Πρόγραμμα Μεσαιωνικών Σπουδών. Την ίδια στιγμή υπηρετώ ως Πανεπιστημιακός Εταίρος στο Weatherhead Center for International Affairs και στο Minda de Gunzburg Center for European Studies, ενώ έχω ιδρύσει το Πρόγραμμα Πολιτιστικής Πολιτικής στο Weatherhead Center for International Affairs στο Χάρβαρντ. Μέσα από αυτές τις πολλαπλές μου δραστηριότητες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η προώθηση και προβολή θεμάτων που άπτονται της νεότερης ελληνικής Ιστορίας, της πολιτικής και του πολιτισμού είναι συνεχής» σημειώνει, κλείνοντας την κουβέντα μας.
