Οι χαμένες ψευδαισθήσεις του Σουέζ

Στις 26 Ιουλίου 1956 ένα πλήθος 250.000 ατόμων είχε συγκεντρωθεί στην Αλεξάνδρεια προκειμένου να ακούσει την ομιλία του τότε προέδρου της Αιγύπτου, Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Ο δημοφιλής 38χρονος πρώην συνταγματάρχης και ηγέτης του κινήματος των Ελευθέρων Αξιωματικών είχε ανέλθει στην εξουσία δύο χρόνια νωρίτερα, παραμερίζοντας τον στρατηγό Μοχάμεντ Ναγκίμπ, με τον οποίο είχαν από κοινού πραγματοποιήσει το επιτυχημένο πραξικόπημα κατά του βασιλιά Φαρούκ το 1952. Γοητευτικός, μετριοπαθής, αλλά και εκ πεποιθήσεως συνωμότης κατά τον βρετανό πρέσβη στο Κάιρο Χάμφρεϊ Τρεβέλιαν, ο Νάσερ φιλοδοξούσε να αναγάγει τη μεταπολεμική Αίγυπτο σε περιφερειακή δύναμη και να ηγηθεί ενός παναραβικού κινήματος. Ο λόγος του εκείνη την ημέρα εξελισσόταν σε καταγγελία του αμαρτωλού παρελθόντος της αποικιοκρατίας, από τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έως τη βρετανική κατοχή και τη συμπεριφορά της ελεγχόμενης από τις Ηνωμένες Πολιτείες Παγκόσμιας Τράπεζας. Αργότερα, θα γινόταν γνωστό ότι οι δεκατέσσερις αναφορές στο όνομα του κατασκευαστή της διώρυγας, Φερντινάν ντε Λεσέψ, δεν ήταν απλώς ρητορική κλιμάκωση προς την εντυπωσιακή ανακοίνωση της άμεσης εθνικοποίησής της, αλλά και κωδικός για τις δυνάμεις που την καταλάμβαναν εκείνη την ώρα. Η κίνηση του Νάσερ προκάλεσε εθνικό παροξυσμό, εκτοξεύοντας τη δημοτικότητά του. Πυροδότησε επίσης μια βραδυφλεγή κρίση που θα αναβίωνε τη μυστική διπλωματία, θα προξενούσε έναν αραβοϊσραηλινό πόλεμο, θα επέφερε μια αγγλογαλλική απόβαση, θα κατέστρεφε διά παντός την καριέρα του βρετανού πρωθυπουργού Αντονι Ιντεν, και θα καταδείκνυε το οριστικό τέλος της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας ως παγκόσμιων δυνάμεων.

Η ανάδυση του Νάσερ ήταν σημείο των καιρών. Δανδής, λάτρης των απολαύσεων, έξυπνος αλλά νωθρός, κληρονόμος μιας δυναστείας έξοχων ηγεμόνων που με γενάρχη τον Μοχάμετ Αλί είχε αποσχιστεί από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο βασιλιάς Φαρούκ έπεσε θύμα του ανερχόμενου εθνικισμού, της διαφθοράς του καθεστώτος του και της αδυναμίας του να ελιχθεί επαρκώς στον ψυχροπολεμικό κόσμο. Η Αίγυπτος υπήρξε επίσημο προτεκτοράτο της Βρετανίας μόνο την περίοδο 1914-1922, ανεπίσημα ωστόσο η χώρα βρισκόταν υπό την καθοριστική επιρροή της μετά το 1882 και δεν έπαψε ποτέ να αισθάνεται αποικία. Μεταπολεμικά, 80.000 Βρετανοί στάθμευαν ακόμη εκεί ως φρουροί της διώρυγας και προμαχώνας κατά των Σοβιετικών. Η αποχώρησή τους ήταν αγκάθι για τις σχέσεις των δύο κρατών αλλά και σπινθήρας ενός αυξανόμενου αντιβρετανικού αισθήματος το οποίο εξερράγη με ταραχές στα τέλη του 1951: μετά την ανεξαρτησία της Ινδίας το 1947 ο «άνεμος της αλλαγής» έπνεε ήδη στην Αφρική – και όχι μόνο από την πλευρά των αποικιοκρατουμένων. Ο αιγυπτιακός στρατός, φορέας ενός κοσμικού εθνικισμού, ήταν προτιμότερος για τη CIA από τον Φαρούκ, τον οποίο αποκαλούσαν «χοντρό μ…». Οταν η σύγκρουση του βασιλιά με τη στρατιωτική ηγεσία και το κίνημα των Ελευθέρων Αξιωματικών οδήγησε στην ανατροπή του στις 23 Ιουλίου 1952, οι Αμερικανοί θεώρησαν αρχικά θετική την εξέλιξη.